Anab L m dali
Yüklə 4,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
144 ancak onları ahlâkın temeline de koymaz; onlar arzuları uygun bir şekilde tatmin etmenin araçları olabilirler. Meyers, bilişçiliğin (onun ifadesi ile bilişçi içselciliğin) Hume’un motivasyon teorisi ile uyuşmayacağını söyler. Çünkü Hume, der o, tüm motivasyonların zorunlu olarak konu ile ilgili bir takım arzuları gerektirdiğini ve inançların bizi kendi başlarına eyleme sevk edemeyeceğini söyledi. Eğer içselcilik, ahlâkî yargıların zorunlu olarak harekete geçirdiğini; bilişçilik de ahlâkî yargıların tam anlamıyla inançlar olduğunu iddia ediyorsa o zaman bilişçi içselcilik, inançların (en azından bazen) kendi başlarına motivasyon için yeterli olabileceğini iddia etmesi gerekir. 394 Motivasyon ile gerekçelendirme arasındaki bu ilişki, deontoloji ile sonuççuluk arasındaki ayrımı da belirginleştirir. Motivasyon, duygusal bir anlamı içinde barındırdığı için deontolojiler için uygun değildir. Nitekim “motivasyon” terimi, ngilizce “motive” kelimesinden gelir. Bu kelime, Türkçede “davranış için neden sağlayan şey, süjeyi harekete geçiren şey, isteklendirme, güdü, dürtü” ile karşılanır. Hareket ettiren anlamına gelen “Motive” ile duygulandıran anlamına gelen “emotive” kelimeleri, Latince “movēre” kelimesinden ( ngilizcede “move”) gelir ve bu iki kelime ortak bir köke sahiptir. 395 Deontolojiler, daha önce de sıkça vurgulandığı gibi, ahlâkî gerekçelendirmede duyguya dair her şeyi dışarıda tutarlar. 396 Her ne kadar dışsalcılar, duygusal ve psikolojik unsurların ahlâk içinde bir motivasyon unsuru olarak yeri olduğunu savunuyor olsalar da bunları ahlâkın doğasına ait temel ve belirleyici unsurlar olarak görmezler. Onların yaklaşımı daha ziyade “doğru olan zaten faydalıdır” ş eklindedir ve onu ahlâkî yargıyı geçerli yapan ahlâkî gerekçelendirmeden farklı bir şey olarak telakki ederler. Bu anlamda motivasyon sorunu, birçok deontolojinin iddia ettiğinin aksine 397 deontolojiye değil sonuççuluğa ait bir sorundur. Deontoloji açısından gerekçelendirme, ahlâkî yargının ve inançların doğruluğunu göstermeye yarar. Onun doğruluğunun, faili eyleme sevk etmede yeterli olduğu düşünülür. Sonuççuluk açısından ise gerekçelendirme, doğrudan eyleme geçmek için nedenler sağlar. Eyleme geçme nedenleri, hem bir eylemi yerine getirmenin gerekçelenebilir olmasına hem de onu yapmak için bir motivasyona işaret eder. Meyers, ahlâkî inançların zorunlu olarak motivasyonu gerektirdiğini ileri sürerek Kant’ın ardından gider. Ona göre ahlâkî doğruluk, eyleme nedenlerine gerekçe sağlar. Meyers’a Onlar, her türlü gerekçelendirme düşüncesine baştan karşı çıktılar. 394 Meyers, age., s. 4. 395 Bkz. Webster’s Dictionary, 1996, “emotion” ve “motive” maddeleri. 396 Örneğin Kant, Ahlâk Metafiziği, s. 24. Hatta Kant, ahlâkta duyu ve duyguları kullanmayı patoloji olarak değerlendirir. 397 Örneğin bkz. Guevara, age., s. 12; Meyers, age., s. 215. 145 göre ahlâkî bir inanca sahip olma, davranışı haklı çıkaracak bir neden vermeyeceği gibi bir motivasyon da vermez. Aynı şekilde ahlâkî doğrular, kendi başına bizi zorunlu olarak harekete geçirmez. Bu yönüyle o, Kant’tan ayrılır ve arzunun motivasyon için zorunlu olduğunu savunur. 398 Bu anlamda Meyers’ın yaklaşımı, dışsalcı bir inanç teorisidir. “ nsanların, ahlâk ilkelerine uymalarını sağlayan şey nedir?” sorusuna verilebilecek iki tür cevap vardır. (i) Ahlâkî yargının doğru olması, ona uyulması için insanları sorumlu yapar. (ii) Ahlâkî yargılar, başkalarına zarar vermeyecek şekilde (faydacılık) veya başkalarının tasvibinden geçmiş olarak (ahlâkî duyu teori) beklentileri karşıladığı ve bireylerin iç dünyasında olumlu bir duygu bıraktığı için onlara uyulur. Kant, birincisini zihnin harekete geçirmesi şeklinde nitelerken ikincisini bir amaç nedeniyle harekete geçme veya dürtüler aracılığıyla harekete geçme şeklinde niteler ve bu ikincisini ahlâka uygun bulmaz. Ona göre özgür eylemin mutlak iyiliği, insanların ortak amaçlarından türetilir. Ortak amaçlara hizmet edecek ahlâkî yargı, a priori olarak zihnimizden çıkar. 399 Kant’ın da ifade ettiği gibi bu, aynı zamanda deontolojilerde istekle/arzuyla sorumluluk ilişkisini de ortaya çıkarır. Sorumluluktan dolayı yapılan eylem, bizim beğenimizle uyuşmayabilir. Fakat ahlâkî yargıların zorunluluğu, istek ve beğenilere uymasa da onu yapmayı zorunlu kılar. 400 Sonuççulukta ise beğeni ve haz düşüncesi, onları elde etme dürtüsü ile bizi harekete geçirir. 401 Bu anlamda sonuççuluk açısından sorumluluk, bir duyguyu (sorumluluk duygusu) ifade ederken, deontolojide duygu karşıtı (arzu etmesem de sorumluluğum bunu yapmayı gerektirir) bir anlamı ifade eder. Meyers, deontoloji ve sonuççuluk ayrımına bağlı kalır; fakat içselcilik ve dışsalcılık sınıflaması yaparken, daha önce de bahsettiğim gibi, sonuççuları da bu sınıflamaya dâhil eder. Ona göre Mill dışsalcı, Hume ise içselcidir. 402 Meyers, Hume’a göre ahlâkî yargıların başkalarına açık olmasından veya bu yargıların başkaları için erişilebilir olmasından dolayı onun teorisinin içselci olduğunu ileri sürer. Bu yaklaşım, bir hatadan kaynaklanır. çselcilik, neden ve kanıtların başkaları için rasyonel bir ş ekilde erişilebilir olması gerektiğini ön koşul sayar; ahlâkî yargının her zihin için erişilebilir olması zorunludur. Oysa Hume, herkesi tarafsız gözlemci sıfatıyla ahlâkî yargıların alınmasında 398 Meyers, age., ss. 6, 8. 399 Kant, Ethica, ss. 24, 28. 400 Age ., s. 28. 401 Hume, nsan Doğası, 495. Burada kastedilen bencil haz duygusu değildir. Hume, EPM’de ne tür haz ve beğenilerin ahlâkî olduğunu ayrıca tartışır. 402 Meyers, age., s. 4. Yüklə 4,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|