Anab L m dali
Yüklə 4,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
146 zorunlu bir unsur olarak görse de tarafsız gözlemciler, bu yargıların kendileri için zorunlu olduğuna değil ahlâkî fail için uygun olduğuna karar verirler. Tarafsız gözlemcilerin dikkat ettiği şey, ahlâkî failin yargısının doğruluğu değil; uygunluğudur. Bu uygunluk, Hume’da zihinsel bir durumu ifade etmez. Aksine uygunluk, tarafsız gözlemcinin -Hume’un duygusal bir özellik olarak kabul ettiği sempati yoluyla- ahlâkî failin bir beklentisini karşılarken başka her hangi bir kimsenin beklentilerine engel olacak türde olmamasını göz önünde bulundurmasıdır. Burada erişebilirlik, başka zihinlerin de bizimkiler gibi çalıştığını kabul eden epistemolojik bir terim değildir; o, psikolojik bir terimdir ve başkalarının duygu dünyalarına girmeyi ifade eder. Bu açıdan epistemolojideki “diğer zihinler” sorunundan farklılık arz eder. Tarafsız gözlemci, bu kararın kendisi ve ahlâkî fail açısından bir sakınca teşkil etmediğini tespit ederken ne fail ne de kendisi ile ilgili zihinsel bir çıkarımda bulunur. Ne kendi ne de ahlâkî failin zihinsel faaliyetlerine başvurur; onları sadece tutkuların en iyi şekilde tatmin etmenin verileri olarak kullanabilir. Ancak karar, nihaî olarak duygusaldır. Bu anlamda ahlâkî yargının kendisi için de iyi olduğunu düşünebileceği gibi kendisi için kötü; ama fail için iyi olduğunu da düşünebilir. 403 Bu anlamda Hume’un içselci olduğu tespiti hatalıdır. Hume, ahlâkî iyinin başkalarının duyar duymaz kabul edeceği türden bir nitelik olduğunu ileri sürer. O, üzerinde düşünen herkesin tasvip ettiği bir niteliktir. Hatta Hume, “zihnin kabul edebileceği bir nitelik” ifadesini de kullanır. Ancak o, bu niteliği akla ait veya sezgisel bir şey olarak görmez; bu, bizim duygularımız aracılığıyla kavradığımız bir niteliktir. 404 Hume’un motivasyon teorisini yakın dönemde savunan iki önemli düşünür, Thomas Nagel ve John McDowell’dir. 405 Nagel, Hume gibi ahlâkın temelini duygularda bulur ve ahlâkî gerekçelendirmeyi bir motivasyon sorunu olarak görür. Nagel’e göre herhangi bir yönteme dâhil etmeden bizde doğrudan ortaya çıkan birincil duygular, ahlâkî değildir. Ona göre iki tür arzu vardır. “Motive edici (Güdü(m)leyici) ve motive edici olmayan (güdüleyici olmayan). Motive edici arzular, bir takım düşünme ve değer biçme süreçlerinden ortaya çıkarlar. Onlara “karar ve düşünce ile ulaşılır”. Motive edici olmayan arzular ise duygular gibi sadece üzerimize çullanan arzulardır.” 406 McDowell, duyarlılık teorisini savunur. yi, kötü, erdemli, erdemsiz, yanlış gibi ahlâkî özellikler, ikincil niteliklerdir. kincil nitelikler, sadece belirli bir düşünce ile 403 A. Smith, age., s. 82-4; Hume, EPM, ss. 74, 78. 404 Hume, age., s. 139. 405 M. Smith, agm., s. 36. 406 Thomas Nagel, The Possibility of Altruism, Princeton University Press, Chichester, 1970, ss. 29, 30; Meyers, age., s. 74. 147 ilişkili olarak var olan niteliklerdir. Onlar, dünyayla ilgili temel sebepsel ve açıklayıcı yapının parçaları olmadıkları gibi bu özelliklere de indirgenemez; ama onlardan bağımsız olarak var olan temel niteliklerle uyumludurlar. kincil nitelikler, rengin niteliğine benzer. Renk, dünyayı açıklayan temel bir parça olmadığı gibi onu taşıyan ş eylere de indirgenemez. Renk bizim tecrübelerimizin belirli bir özelliğidir ve bu temel özelliklerle uyumludur. Renk, yüzeylerin belirli fizikî özellikleri ile ve elektro-manyetik ışınların dalga boyları ile uyumludur; fakat kırmızı, bir yüzeyin fizikî bir niteliği veya ışık dalgası değildir. Renk, sadece belirli duyarlılıklardan dolayı vardır; ama o, bir duygu ve tercih gibi tamamen sübjektif bir durum değildir; renk yargıları doğru veya yanlış olabilirler veya en azından daha doğru ve daha az doğru olabilirler. Bu görüşe göre ahlâkî yargılar, (dışa vurumculuğun aksine) bilişsel unsurlara sahiptir. Dışa vurumculuk, (expressivism, Ayer ve Stevenson) ise ahlâkî özellikler, sadece kaygısız ve ahlâken tarafsız bir dünyada tamamen sübjektif unsurların izdüşümüdür. Duyarlık teorisi, dışa vurumculuk gibi motivasyona yönelmiş bir anlayıştır; fakat dışa vurumculuktan farklı olarak o, ahlâkî yargıların doğru ve yanlış olabileceğini söyleyerek bilişçi olurlar. Buna göre bir takım ahlâkî olgular vardır ve onlar, davranmak için nedenler sağlar. 407 Motivasyon sorunu ile ilgili iki temel yaklaşımdan bahsetmek mümkündür. Bunlar, isim olarak daha önce de belirttiğimiz gibi epistemolojidekilere benzemekle birlikte nitelik olarak onlardan farklıdır. Aynı şekilde içselci ve dışsalcı şeklinde motivasyon sorunu ile ilgili iki ayrı yaklaşım vardır. Epistemolojide içselcilik ve dışsalcılık, (i) “gerekçelendirmeyi belirleyen faktörlerin (kanıt veya gerekçeleyicilerin) bilgiye açık olan kişiler tarafından doğrudan bilinebilir olup olmaması” 408 ve (ii) ahlâkî bir inanca sahip olmakla ona uygun davranmak arasında dâhilî bir ilişkinin olduğu (içselcilik) veya olmadığı (dışsalcılık) sorunu ile ilgilenir. Sonuççu ahlâk tartışmalarında içselcilik ve dışsalcılık, ahlâkî davranışa motive eden unsurların ahlâkî failin duygularındaki yeri ile ilgilidir. Bu duygular, içeri; sadece kendi menfaatlerimize yönelmiş ve bizi motive eden duygularsa ve sadece kendi duygularımızı tatmin etmeye yönelmişse buna içselcilik adı verilir. Diğer taraftan eğer bu duygular, dışarı; başka insanların duygularına yönelmiş ve motivasyonunu hem kendi hem de başkalarının duygularından alıyorsa buna da dışsalcılık adı verilir. Bu anlamda iki tür 407 Meyers, age., ss. 36-7. McDowell, Hume’un yakın dönem takipçileri içinde sıkça kendisine atıfta bulunulan bir düşünürdür. Ancak ben McDowell’ın yazılarına ulaşamadığım için Meyers’a başvurdum. Fakat Meyers’in birçok yorumu bana oldukça hatalı geliyor. Örneğin expressivismin içselci olduğu iddiası, oldukça hatalıdır. Çünkü expressivism, baştan gerekçelendirme ve motivasyon iddiasını reddeder. 408 Goldman, age., s. 6. Parantez bana ait. Yüklə 4,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|