Anab L m dali

 
 
152 
ilgili  olan  ilişkilerinin  objektif  değerini  anlaması  için  sevgi  ve  muhabbeti  hissetmesi 
gerekir.  Mutluluk  (well-being),  bir  kimsenin  temel  arzu  ve  menfaatlerinden 
soyutlanarak da tanımlanamaz. Bir kimsenin mutlu bir hayat sürmesi için bu değerlere 
sübjektif  bir  bağlılık  hissetmesi  önemlidir.  Kymlicka,  “şahsın  onaylamadığı  ve 
kendisine dışarıdan dayatılan değerlerle hayatın daha iyiye gidemeyeceğini” yazar.
421
 
Genel  olarak  iki  tür  klasik  liberal  motivasyon  teorisinden  bahsedilebilir. 
Birincisi Hume ve Smith’in savundukları ahlâkî duygu teorisi, ikincisi ise Bentham ve 
Mill’in  savunduğu  faydacılık.  Bunlara  üçüncü  olarak  Hare’ın  tavsiyeciliğini 
(prescriptivism) ilave edebiliriz.  
Hume, egoistlerin “kendini-sevme” ilkesinin insanı harekete geçiren önemli bir 
güdü  olduğunu kabul  eder.  Ancak  insan  doğasında  bulunan  ilkelerin  çeşitliliğini  ifade 
etmek için daha önce de zikrettiğim beyaz güvercin, kurt ve yılan istiaresine başvurur: 
“Biz  sinemizde  insanlık için  bir  takım  iyilik  ve  dostluk  kıvılcımları taşırız;  bünyemiz, 
kurdun  ve  yılanın  unsurların  barındırdığı  gibi  beyaz  güvencininkini  de  barındırır.”
422
 
Hume’da cömertlik ve kendi çıkarını gözetme, insan doğasında kaynaşmış durumdadır. 
O,  buna  dayanarak  dengeli  bir  ahlâk  psikolojisi  geliştirmeye  çalışır.  Egoist,  insan 
doğasını korku ve kendini sevme gibi güdülerle sınırlandırılmış olarak görür. Hume ise, 
hem  cömertçe  hem  de  cömert  olmayan  birçok  tutku  tarafından  insanların  harekete 
geçirildiğine dikkat çeker. Ayrıca o, bu unsurların da kişiden kişiye farklılık arz ettiğine 
inanır.
423
 
Hume  ve  Smith,  tarafsız  gözlemci  teorisinin  farklı  versiyonlarını  savundular, 
fakat onlar bir eylemin tarafsız gözlemcinin onayından/tasvibinden dolayı doğru olduğu 
konusunda  uzlaşırken  gözlemcilerin  tepkileri  ile  ilgili  konuda  ve  ahlâkî  motivasyon 
sorununa  yaklaşımda  uzlaşamazlar.  Yine  onlar,  aynı  şeyin  failin  motivasyonu  ve 
gözlemcinin  onayını  açıklayıp  açıklayamayacağı  konusunda  uzlaşamazlar.  Hume, 
gözlemcilerin  tepkilerinin  yardımseverlik  duygusundan  kaynaklandığını  ileri  sürerler; 
fakat aynı zamanda yardımseverliğin oldukça zayıf bir motivasyon olduğunu düşünür; 
o, ahlâkî motivasyonun aynı zamanda kişisel menfaatle sağlanacağını düşünür. Ayrıca 
Hume yardımseverliği sempati kavramına dayanarak açıklar. Sempati, tarafsız gözlemci 
ile  ahlâkî  fail  arasındaki  ahlâkî  ilişkiyi  mümkün  kılan  altıncı  bir  duyu  gibidir.  Smith, 
sempatinin  ne  olduğu  konusunda  Hume’dan  ayrı  düşünür.  Yine  o,  yardımseverlik 
konusunda da Hume’dan ayrı düşünür. Smith, sempati arzusu her ne kadar önemli olsa 
                                                 
421
  
M. Moore, age., s. 148’den alıntı. 
422
  
Hume, EPM, s. 147. 
423
  
Beauchamp, agm., s. 26. 

---

 
 
153 
da failin ve gözlemcinin yardımseverlikten çok fazla etkilenmediğini iddia eder. Hume, 
ahlâkî motivasyonu gözlemcilerin farklı eylemleri tasvip edip etmemelerinde etkili olan 
bir şey olarak kabul ederken, Smith’e göre önemli olan tarafsız bir bakış açısına sahip 
olmaktır.
424
 
Hume ve Smith, yardımseverliğin motivasyon için önemli bir duygu olduğunu 
kabul  ederler;  fakat  onu  kendi  başına  ahlâkî  davranışa  sevk  edecek  oranda  güçlü  bir 
duygu olarak görmezler. Hume, ahlâkî güdüyü büyük oranda yeterince güçlü bir duygu 
olan  kişisel  menfaatin  sağladığını  düşünür;  fakat  onu  doğru  istikamete  yönelten, 
yardımseverlikten bağımsız olan bir güdü olarak görmez.
425
 
Tarafsız  gözlemci  teorisi,  kesinlikle  bizim  toplumla  uyumlu  bir  şekilde 
yaşamamızı  sağlayacak  bir  motivasyon  sağlamaktadır.  O,  kendi  bakış  açımızla 
karşımızdakilerin  bakış  açısını  uzlaştırmayı  amaçlar.  Böyle  bir  düşüncenin  alternatifi, 
kişinin  kendi  bakış  açısına  dayanan  ahlâkî  nedenlerle  davranmasıdır.  Bu,  failin  kendi 
başına izlemeyi düşündüğü ilkeler olabileceği gibi, bir grubun üyesi olarak kabul ettiği 
ilkeler veya nedenler de olabilir.
426
 
Gilbert  Harman  da  yardımseverliğin  oldukça  zayıf  bir  motivasyon  unsuru 
olduğunu  savunur.  nsanlar,  bazen  diğer  insanları  geliştirmeye  çalışırlar  ve 
yardımseverlik, onları bu gayrete motive eder; fakat bu motivasyon (sıradan insanların 
cinayete,  başkalarına  zarar  vermeye,  hırsızlığa,  yalana,  sözünde  durmamaya  veya 
borçlarını  ödememeye  duydukları  nefretle  mukayese  edildiğinde)  normal  şartlarda 
oldukça  zayıftır.  Harman’a  göre  genelleştirilmiş  yardımseverlik,  normal  olarak  kişisel 
menfaatten çok daha zayıf bir güdüdür.
427
 
Mill,  dışsalcı  bir  görüşü  savunur.  O şöyle  söyle:  “fayda  ilkesinde  diğer  ahlâk 
sistemlerinin  taşıdıkları  bütün  yaptırımlar  vardır.  Bu  yaptırımlar,  dıştan  veya  içtendir. 
Dıştan  gelen  yaptırımlar,  şunlardır:  gerek  hemcinslerimize  gerekse  kâinatın  sahibini 
memnun  etme  umudu,  memnun  edememe  korkusu…  bu  umuda,  bu  korkuya  katılan 
hemcinse ve Allah’ı büyük görme duyguları bizi insan ve Allah iradelerinin emirlerini 
yerine getirmeye sevk eder.” Yine Mill, iç motivasyondan bahsederken de şöyle söyler: 
“Bütün ahlâkın en son yaptırımı… kendi ruhumuzdan doğmuş öznel bir duygudur.”
428
 
                                                 
424
  
Harman, Explaining Value, ss. 193, 194. 
425
  
Age.
, s. 188. 
426
  
Age.
, ss. 194, 195. 
427
  
Age.
, s. 186. 
428
  
Mill, Faydacılık, ss. 42, 44. 

---