Anab L m dali
Yüklə 4,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
156 problematik bazen de didaktik bir tarzda vermeden önce şunu belirtmekte yarar vardır: Bazı düşünürleri, bu tasniflerden birine dâhil etmek oldukça zordur. Örneğin Alan Gewirth ve David Gauthier gibi düşünürler (James Buchanan da buna dâhil edilebilir) için çoğu zaman onların sınırlandırılmış bir teleolojiyi (sonuççuluğu) savundukları 432 veya bunların liberter oldukları 433 iddia edilir. Bu tür yaklaşımlar, hatalıdır ve bu hata, bu düşünürlerin zihin yapıları ile ilgili eksik bir algılamaya dayanır. Bireysel beklentilerin karşılanması amacı güttüğünü iddia eden her yaklaşımın liberter veya kısmî deontolojiyi savunduğunu ileri sürmek uygun değildir. Rawls, Gewirth ve Gauthier gibi sözleşmeci düşünürler, birey haklarının genel (kamusal/public) adalet ilkeleri üzerinden savunmasını yapar. Onlar, “âdil olan, her durumda bireyin menfaatinedir” veya “bireyin menfaatini korumanın yolu, kurumsal adalet ilkelerini oluşturmaktan geçer” gibi bir yaklaşımı benimserler. M. Moore’a göre “liberal tarafsızlık teorileri bizi içinden çıkılmaz bir düalizmle karşı karşıya getirir: Kişisel menfaatle ahlâk arasındaki açmaz; belirli/taraflı bakış açısıyla tarafsız bakış açısı arasındaki açmaz; arzu ile akıl arasındaki açmaz.” 434 Moore bu tespiti yaptıktan sonra bazı şeylerin gözden kaçmasına neden olabilecek bir yorum getirir. Ona göre adalet ilkeleri kişisel menfaatin peşinden gitmeyi yönlendiren düzenleyici ilkelerdir. Onlar, insanların kendi menfaatlerine olan rasyonel bağlılığı ifade eder. Bu teori, amaçları açısından ahlâkî failin kendi kişisel menfaatini rasyonelleştirerek keyfîlikten kurtarmasını talep eder. Adalet ilkeleri insanların dünyadaki belli menfaatleri, amaçları ve durumları göz önüne alınarak belirlenmelidir. 435 Adalet ilkelerinin bireysel beklenti ve arzular üzerine inşa edilmediği düşünüldüğünde burada birey haklarından ve kişisel menfaatten anlaşılan şey açıkça ortaya çıkar. Bu, klasik Kant yaklaşımından farklı gibi görünse de temelde diğer taraftan Kantçılığın farklı bir söylemle ortaya çıkması olarak da görülebilir. Tam deontoloji öncelikle ahlâkî (liberal) ilkelerin gerekçelendirilmesi ile bu ilkelere uygun davranmak arasında içten gelen bağlantının olduğunu savunur. kinci olarak ahlâkî ilkeye göre davranmayı sağlayan unsurların inancı doğru kılan şeylerle aynı olduğu savunulur. (1) Bu yaklaşımın en klasik örneği, mmanuel Kant’tır. Kant’ın yakın çağdaki en sadık takipçisi ise Michael Sandel ile Charles Taylor’dır. (2) John Rawls, Alan Gewirth ve David Gauthier ise bu düşüncenin sözleşmeciliği esas alan bir ş eklini savunur. Onlar “sözleşmeci gerekçelendirme” veya “kamusal gerekçelendirme” 432 Gaus, age., s. 331. 433 Kymlicka, age., s. 183. 434 M. Moore, age., s. 4. 435 Age. , ss. 9, 10. 157 denilen bir yönteme başvurdular. Tam deontolojide ortak olan çok temel bir yaklaşım vardır. Kant başta olmak üzere bu düşünce sahipleri, ahlâkî kararların alınmasında azamîleştirme ölçütü olarak bir “maxim” fikrine başvururlar. Maxim, kendisiyle diğer ilkelerin çıkarıldığı en üst ilkedir. Maxim, bir kuralı azamîleştirmeye yarayan ölçüttür; kural ve ilkeler, geçerliliğini maximden alır; ahlâkın tüm kavramları a priori olarak akılda bulunduğu için maksim, “tek tek bireylerin ortak ideali”dir (Mantık diliyle ifade edersek “orta terimi bulmaya yarayan özellik”). Ahlâkî eylemin bir amacı olamayacağı için ahlâkla ilgili her şey, niyet ve iradede yani istemede biter. Bu yüzden maxim de, eylemlerin değil istemenin düsturudur. 436 Kant’ın maksimi şöyle idi: “Ancak aynı zamanda genel bir yasa olmasını isteyebileceğin bir maksime (düstur) göre eylemde bulun.” 437 Kant’a göre eylemlerin amacı, ahlâkî buyruğa uygun davranmaktır. Ahlâkın kendisi amaçtır. Ahlâkî buyruk, şartsız, yani kesindir. Bu, “bir eylemi kendisi için, başka herhangi bir amaçla ilgi kurmadan, nesnel zorunlu olarak sunan buyruktur.” 438 Ş artlı buyruk, ulaşılmak istenen başka bir şeye araç olarak bir eylemin ortaya konmasını ifade eder. Bu tür sonucu gözeten eylemlerin ahlâkî değeri yoktur. O halde Kant’a göre ahlâkî eylemin, asıl anlamıyla, bir amacı olamaz. Kant bunu ayrıca şöyle ifade ediyor: “Ödevden dolayı yapılan bir eylem, ahlâkî değerini, onunla ulaşılacak amaçta bulmaz, onu yapmaya karar verdirten maximde bulur; dolayısıyla bu değer, eylemin nesnesinin gerçekleşmesine değil, arzulama yetisinin bütün nesneleri ne olursa olsun, eylemi oluşturan istemenin yalnızca ilkesine bağlıdır... Eylemde bulunurken yöneldiğimiz amaçlar ve istememizin amaçları ve güdüleri olarak eylemin etkileri, ona koşulsuz ve ahlâkî bir değer sağlayamaz... Demek ki eylemin ahlâkî değeri, ondan beklenen etkide bulunamaz, dolayısıyla hareket nedenlerinin beklenen etkiden kaynaklanmasını gerektiren eylemin herhangi bir ilkesinde de değildir.” 439 Taylor ve Sandel, Kant’ın maximine sadıktır; diğerleri ise maximi farklı şekillerde ortaya koyarlar. Margaret Moore, maximini şöyle ifade eder: “Birey ve toplum için iyi olduğunu ve her ikisine de mutluluk vereceğini düşündüğümüz şeylerle ilgili inançlarımıza uygun olarak davranmalıyız.” 440 Birey, mutluluk ve iyi terimleri; bazı dışsal unsurların ahlâkta dikkat-i nazara alındığı şeklinde yorumlanabilir. Ancak bu terimlerle ilişkilendirilen “inanç” teriminin doğası, doğruluğun ve hakkın iyiliğe veya 436 Kant, age., ss. 15, 27, 60. 437 Age. , ss. 38. 46, 51, 54, 55, 65. Kant, maximini farklı yerlerde farklı şekillerde ifade eder. 438 Age. , s. 30. 439 Age., ss. 15-16. 440 M. Moore, age., s. 150. Vurgu bana ait. Yüklə 4,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|