Anab L m dali
Yüklə 4,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
160 Rawls’ın maximin ilkesine karşı daha birey merkezli görünebilir. Ancak Gauthier’in yaklaşımında eylemlerin sonuçlarından beklenecek olan etkilerden ziyade göz önüne alınan şey, âdil bir karar alma yöntemine bağlı kalınmasıdır. Bu anlamda (sözde) birey hakları hesaba katılarak ortaya koyulmuş olan maxim (minimax), bireylerin daha sonra kendi çıkarlarına olacak şekilde karar almasını ve buna göre davranmasını engellemektedir. Gauthier, kendi tezini böyle görmez. O, Rawls ve Gewirth’in sözleşmelerinde bireylerin sosyal pozisyonları ile ilgili eksik bilgilerle bir maxim ve buna bağlı olarak diğer ahlâkî ilkeleri belirlediklerini düşünür. Oysa sözleşme tam bilgiye dayalı olduğunda âdildir. Bireyler, sosyal hayattaki pozisyonları ile ilgili bütün bilgilere sahiptirler ve sözleşme, bu yüzden bir pazarlık (bargain) gibi geçer. Pazarlık sonunda ise durumu en iyi olanlar, en az kendi avantajlarına olacak şekilde ahlâkî kararlar alınmasına razı olurlar. 448 Yakın dönem deontoloji tartışmalarında bireyin durumuyla toplum arasındaki ilişkinin doğasını açıklamak için bir istiareye başvurulur. Buna “mahkûmlar açmazı” adı verilir. Mahkûmlar açmazı (veya dilemması), akılcı da olsa bir azamîleştirme ölçütüne başvurmadan kişisel menfaatinin ardından giden herkesin kendisi ve içinde yaşadığı toplum açısından doğru olmayan sonuçlara ulaşacağını anlatmak için kullanılır. Buna göre beraber suç işlemiş iki kişi, ayrı ayrı sorgulara alınıyor. Eğer ikisi de suçlarını itiraf etmezse haneye tecavüzden birer yıl; eğer ikisi itiraf ederse beşer yıl; eğer biri itiraf eder diğeri etmezse itiraf eden serbest kalacak, diğeri ise yirmi yıl hapis cezası alacaktır. 449 ki taraf Kant’ın maximine bağlı kaldığında ikisi birden itiraf edecektir. M. Moore ve Gewirth için de aynı şey söylenebilir. Gauthier, bu yaklaşımın ahlâkî karar alma biçiminde bir sorun olmamakla birlikte insanların bu karar alma biçimine bağlı kalmalarını yani işbirliğini sağlayan bir unsurdan yoksun olduğunu düşünür. Ona göre itiraf etmek, bireysel akılcı eylemdir; etmemek ise toplumcu akılcı eylemdir. Bireysel akılcı eylem, iyi ihtimalle beş; kötü ihtimalle yirmi yıl hapis demektir. Oysa toplumcu akılcı eylem, bir yıl hapis demektir. O halde kendimizi düşünüyorsak toplumcu karar almak daha iyidir. 450 Gauthier, bu akıl yürütmenin yeterince motive edici olduğunu düşünür. Bu sorun, kısmî deontolojinin yakın dönem tartışmalarında da devam etmektedir. Sözleşme istiaresi, ahlâkî karar alma biçimiyle ilgili iken mahkumlar açmazı, bu kararlara bağlı kalmakla yani motivasyon sorunu ile ilgilidir. 448 Gauthier, age., ss. 13, 15. 449 Age. , s. 80. 450 Age. , s. 80. 161 b. Kısmî Deontoloji Ahlâkî ilke ve inançlar için her ne kadar diğer inançlar gibi failden bağımsız nesnel bir doğrulama şekli varsa da bu inanca göre davranmayı sağlayan unsurlar, inancın doğruluğunu gösteren unsurlardan farklıdır. Bu yaklaşım, ahlâkın temel inançlardan oluştuğu şeklinde deontolojik bir temele sahip olsa da ahlâkta haricî unsurların bir motivasyon unsuru olarak varlığını kabul eder. Bu yüzden bu yaklaşıma “kısmî deontoloji” veya “kısmî deontolojik liberalizm” demek yerindedir. Kısmî deontoloji, bir tarafsızlık düşüncesinden ziyade Gauthier’in de sık sık kullandığı karşılıklı çıkar fikrini esas aldı. Ancak Gauthier’den farklı olarak karşılıklı çıkar fikri, âdil bir karar alma maximi oluşturmak için kullanılmaz. Kısmî deontoloji ahlâkî inançları, bir olgu durumu olarak alır. Onları ortaya koymak için âdil bir karar alma yöntemi geliştirmeye gerek yoktur; çünkü onlar, sahip oldukları bazı şeyleri güvence altına almak için kendilerini toplum durumuna geçme zorunluluğunda hisseden insanların bu kararlılığı göstermeleri ile kendiliğinden ortaya çıkar. Bu yaklaşımın ilk temsilcisi, liberal geleneğin ilk büyük düşünürü olan John Locke’tur. Günümüzde ise Robert Nozick, ince bir kavrayışla bu fikri savunmuştur. Locke ve Nozick’de kısmî deontolojinin gerekçelendirilmesi Gewirth, Rawls ve Gauthier’de olduğu gibi doğal durum ve başlangıç durumu istiaresi ile başlar. Ancak bu istiare, bir tarafsızlık düşüncesinden ziyade karşılıklı çıkar düşüncesine dayanır. 451 Doğal durum, herkesin sınırsız özgür olduğu, ahlâk kuralları başta olmak üzere insanların davranışlarını düzenleyen hiçbir kuralın bulunmadığı, insanların herhangi bir izin istemeden veya başka birisinin arzusuna bağlı olmadan hareketlerini düzenlediği ve sahip olduğu her şey üzerinde özgür tasarruf hakkı bulunduğu bir tabiat halidir. Ancak insanlar, bu durumda kendilerini, canlarını, mülklerini, üzerinde tasarruf hakkına sahip olduklarını düşündükleri şeyleri ve özgürlüklerini güvencede görmezler. Bu durum, insanları bazı hak ve özgürlüklerinden feragat ederek bunları güvence altına almaya sevk eder. Sadece bu kararlılığın kendisini ortaya koyması olgusu, başlangıç durumuna geçmeyi sağlar. Başlangıç durumu, aynı zamanda ilk temel ahlâkî inançların kendiliğinden ortaya çıktığı durumdur. Bunlar; yaşama hakkı, mülkiyet hakkı ve özgürlüktür. 452 Doğal durum ve başlangıç durumu istiareleri, tam deontolojide de kullanılır. Doğal durum, kısmî deontolojiye benzer şekilde tasvir edilir. Ancak başlangıç durumu, 451 Nozick, Anarşi Devlet Ütopya, ss. 41, 45, 49, 252. 452 Locke, kinci nceleme, ss. 23-5; Nozick, age., ss. 40-4. Yüklə 4,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|