Az rbaycan Respublikas t hsil Nazirliyinin
Yüklə 5,13 Mb. Pdf görüntüsü
|
110 Buna əsaslanaraq L.V.Qromaşevski ilk dəfə olaraq, yoluxucu x əs təliklərin təkamül qaydasını yaratmağa cəhd göstərdi. Bu q ay danın üstünlüyü ondadır ki, xəstəlik törədicisi onun patoge- nezi və yoluxma mexanizmi arasında təbii əlaqə yaratmışdı. L. V. Q ro ma şevskinin təsnifatı həm epidemioloqlar, həm də kli ni sis t- lər arasında geniş yayıldı və Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatı (ÜST) tərəfindən qəbul edildi. İnsanın yoluxucu xəstəliklərini L.V.Qromaşevski 5 qrupa b ö- lür: I qrup – bağırsaq yoluxucu xəstəlikləri (törədicinin bağır- saqda və ətraf orqanlarında lokalizasiyası), II qrup – tənəffüs yo l larının yoluxucu xəstəlikləri (törədicinin tənəffüs yollarının selikli qişasında və ağciyərlərdə lokalizasiyası), III qrup – qan sis- teminin yoluxucu xəstəlikləri (törədicinin qan və limfada lokaliza- siyası), IV qrup – xarici örtüyün yoluxucu xəstəlikləri (t ö rə di ci nin əsasən xarici örtükdə – dəridə və selikli qişalarda l o kalizasiyası), V qrup – müxtəlif yoluxma mexanizminə malik olan yoluxucu x əs təliklər. Yoluxucu xəstəliklərin müxtəlif qrupları üçün infeksiyanın yoluxma mexanizmləri, yolları və amilləri (L.V.Qromaşevski) Orqanizmdə tö rədicinin lokalizasiyası Yoluxma
mexanizmi Yoluxma yolları Yoluxma amilləri Mədə-bağırsaq yolu Fekal-oral Alimentar Qida
Su Su Təmas-məişət Çirkli əllər Qab-qacaq və s. Respirator yol Aerogen (respirator) Hava-damcı Hava
Hava-toz Toz
Qan Transmissiv Qansoran keçiricilərin dişləməsi ilə Ektoparazitlər Qan Şprislər cərrahi alətlər İnfuziya məhlulları və s. Parenteral cinsi
Xarici örtüklər Təmas Yara
Güllə və s. Məişət-cinsi Kəsici əşyalar və s. Rüşeym
hüceyrələri Vertikal
111 Sonralar bu təsnifat daha bir qrupla tamamlanmışdır – bir n e çə yoluxma mexanizmi olan infeksiyalar əlavə edilmişdir. Çox güman ki, yalnız hemo-kontakt yoluxma mexanizminə ma - lik nozoloji formalar xüsusi qrupa aid ediləcək, lakin bu, heç də özünü doğrultmur. Belə ki, belə yoluxma mexanizminə malik x əs təliklər (B, C, D viruslu hepatitlər, İİV-infeksiya, sitomeqa lo- virus infeksiyası və s.) bir neçə yoluxma mexanizmli xəstəliklər qrupuna daxil edilə bilər, çünki onların vertikal və ya hemo- kontakt mexanizmlə yanaşı, digər yoluxma yolları da vardır. L.V.Qromaşevski və onun tələbələrinin apardığı tədqiqatlar nəticəsində yoluxucu xəstəliklərin təsnifatının elmi əsasları y a- ra dıldı. Tədqi qat lar bu sahədə gələcək elmi işlərin aparılması üçün əsas oldu. Təsnifatın əsa sını törədicinin spesifik yoluxma m e xanizminin onun orqanizmdə loka lizasiyası uyğunluğu müd- də ası təşkil edirdi. Onun əsasında antro po noz ların təsnifatı verildi. Lakin bu əsaslarla zoonozların təsnifat laş dırılması ç ə tin- lik lərə rast gəldi. O da aydındır ki, törədicinin lokalizasiyası və yoluxucu xəs- tə liklərin belə yoluxma mexanizmi təsadüfü ola bilər. Belə ki, haçansa bir dəfə siçovul dişləməsindən sonra insanda taun x əs- təliyi baş verdiyinə görə biz taunu “dişləmə” xəstəliyinə aid edə bilmərik. Qeyd etmək lazımdır ki, zoonozlarda (tulyaremiya, bruselyoz, gənə ensefaliti və s.) insan, ümumiyyətlə, yoluxucu xəs təlik törədicilərinin mənbəyi deyil və ya yoluxucu xəs təlik törədicilərinin mənbəyi kimi müəyyən əhəmiyyətə malikdir (məsələn, ağciyər taununda). Bir-birindən tamamilə fərqlənən bir neçə yoluxma mexanizminə malik olan (məsələn, opistor- xoz) çoxüzvlü parazitar xəstəliklərin təsnifatını yoluxma mexa- nizminin əsasında qurmaq çoxlu çətinliklərlə qarşılaş dı. B e lə- lik lə, L.V.Qromaşevskinin insanın yoluxucu xəstəliklərinin t ə s ni fatında aparıcı yer tutan nəzəriyyəsi, antroponozlar istisna olmaq la, digər xəstəliklərin təsnifatı üçün təzədən baxılmalıdır, çünki bu nəzəriyyədə parazitzmin müxtəlif halları lazımi də rə- cədə qiymətlən dirilməmiş, orada təsadüfi və yalançı parazitizm
112 haqqında məlumat, qurdların biologiyasının xüsusiyyətləri və onların epidemiologiyası öz əksini tapmamışdır. Yoluxucu xəstəliklərin təsnifatının digər əsaslarda qurul- masının çoxlu cəhdləri olmuşdur. Onlardan ən əhəmiyyətlisi yoluxucu xəs təlik lərin törədicilərinin müxtəlif təbiətli olmasını nəzərə almaq idi. Bu cəhətdən infeksiya mənbəyinin təhlili çox maraqlıdır. Epidemioloqlar müşahidə etmişlər ki, bir halda yolu- xucu xəstəlik lərin törədicilərinin mənbəyi insan, digər halda heyvandır. Ona görə də Virxovun təklif etdiyi zoonozlar termini qəbul edildi. Bu, heyvanların yoluxucu xəstəlik törədicilərinin insanlara keçmək qabiliyyətinə malik olmasıdır. Sonralar zoo- nozların əksinə, insan ların yoluxucu xəstəlikləri antroponoz xəstəliklər adlandırıldı. L.V.Qromaşevskinin təsnifatını təkmilləşdirmək məqsədilə İ.N.Yol kin təsnifatın əsas müddəalarını saxlayaraq, yoluxucu xəst əlikləri 2 qrupa – an troponozlar və zoonozlara ayırdı. Bu t əs nifat sonradan tamamilə V.M.Jda novun təsnifatına daxil edildi. Qeyd etmək lazımdır ki, para zi tiz min müxtəlif növləri ilə yoluxucu xəstəliklərin törədicilərinin müx təlifliyi, bu və ya baş- qa nozoloji növlərin epidemik prosesin polimorf inkişafı, nozo- loji xəstəliklərin ancaq bir əlamətə əsasən (infeksiya mən bəyi) antroponoz və zoonoz xəstəliklərə ayrılması ciddi çətinlik t ö- rədir. Məsələn, taun xəstəliyinin bubon və ağciyər formasını an - caq bir əlamətə görə (infeksiya mənbəyi) antroponozlara və zoo- nozlara aid etmək olmaz, hərçənd xəstəliyin ilk mənbəyi hey vanlardır. Teniyaların inkişafının növbə ilə insan və heyvan orqanizmində keçməsinə baxmayaraq, teniozları zoonozlara aid e t mək lazımdır. Bir sıra başqa xəstəliklərin təsnifatında da (den- qe qızdırması, gənə qayıdan yatalağı, difillobotrioz və s.) ç ə tin- liklər yaranır. Bunu asanlaşdırmaq məqsədilə İ.N.Yolkin və V.K.Yaşkul (1963, 1964, 1965) parazitizmin təbiəti əsasında və parazitlərlə i n sanların əlaqəsini nəzərə alaraq insanın yoluxucu xəstəliklərini 3 qrupa – antroponozlar, zoonozlar və antropozoonozlara ayırır.
Yüklə 5,13 Mb. Dostları ilə paylaş:
|