1- ci nəsil - i l - q e r e , i d e l - q e r e
nəsil varımarupları: ak-tubetey,zaynulla, muyten,
mütin, muksin, maxmut, toyak, xasan;
2- ci nəsil - u r m a n - q e r e
nəsil
varımqrupları: aldar. bavqilde. baltaç.
baltkı,
başkurt, qabibulla, dayat, kazankeşese, kanqilde, kildelyar,
kulmamet, kultami, kuşık qere, tauş, taşbulat, tiptyar,
tuykeş, tukbirde, xaydar, şadırbay, yanbusa;
VII q ə b i l ə - K İ R Q İ Z
1- ci nəsil - k a d i k a y - k i r q i z
nəsil varımqrupları: akkuş, arzamatovlar, bikbalta,
burxan, kazanlar, kelkabız, kukkuş, kuçum, kirqiz, mansur,
sirmeş, salve, tuat, urele-tiptyar;
2- ci n ə s i l - t e n k e y - k i r q i z
VIII q ə b i l ə - E L A N
1- ci n ə s i l - i d e l - e l a n
2- ci nəsil — k i r — e l a n
nəsil varımqrupları: bulyak, İskender, islam-qul,
kara-kıpsak, kuyan, tezey;
3- cü n ə s i l - e s k e - e l a n
nəsil vanm aruplan:badrak.elan.kugersen yakut;
I X q ə b i l ə - Y E L D Y A K , Y E L D Y A T
1- ci nəsil - bure-yeldyak;
2- ci nəsil - ker-yeldyak;
3- cü nəsil - ufa-yeldyak;
X q ə b i l ə - K A N L I / K A N Q L I
1- ci nəsil - akyay-kanqlı, aktı-kanqlı
nəsil varımarupları: buranqul, baxtiyar, yarkey, mu-
lekeş, melekeş, sulltan, xamit;
2- ci nəsil - idel-kanqlı
_____
Ş ə k ə r
ORUCOVA.Qıpçaq qrupu türk dillərində etnonimlər
Qıpçaq qrupu türk dillərinin leksikası, səhifə 146
AMEA Nəsimi adma Dilçilik İnstitutunun türk dilləri şöbəsi
Türk dillərinin tarixi-müqayisəli leksikologiyası məsələləri, III cild, Bakı, 2012
nəsil varımqruplan. baskurt, lübeqe, qumerovlar, is-
ke-qumer, başkurtı, işmay, karaça-yelqa başkurtı, kulbay,
kurman, mişar, tiptyar, başkortı, ersekey;
2-ci nəsil - kır-kanqlı, sındaş-kanqlı
nəsil varımqrupları: başmak, kije, kudey, kuzyan,
kuvakan, kukar, sirmeş, saqızak, xayıskan;
4-cü nəsil - yurektay-kanqlı, yuraktı-kanqlı
nəsil varımarupları: iştekey, karim;
X l q ə b i l ə - D U V A N E Y , D U V A N
1-ci nəsil - у elkısı;
XII q ə b i l ə - K A R Ş İ N
1- ci nəsil - karqa-karşin
2- ci nəsil - kadryay-karşin
3- cü nəsil - satlıqan-karşin, akbaş-karşin
nəsil yanm qrupları: karqa, mişar, muştek, persian,
çeremiş;
X l l q ə b i l ə - T A Z
XIV q ə b i l ə - U V A N I Ş , M A V I Ş
Ş İ M A L B A S Q I R D L A R I
I q ə b i l ə — U R A N
1-ci nəsil - urman-uranı
nəsil varımarupları: albure, ar, arjak, bulqair, işey-
aymaqı, tuma, şudek, şerekey;
I l q ə b i l ə - Q A Y N A , T A R X A N
1- ci nəsil - bişer-qayna
nəsil varımaruvları: y o x d u r
2- ci nəsil - mul-qayna
nəsil varımqruvları: ar, bay, bişer, iştyak, işbulatov-
lar, kazanbayevlər, kuskar, kıpsak, kariyevlər, maksey,
mişar,
muraşevlər,
mamet nukşi,
sabirovlar,
subar
Qıpçaq qrupu türk dillərinin leksikası, səhifə 147
Şəkər ORUCOVA.Qıpçaq qrupu türk dillərində etnonimlər
djienjaym as, tarazovlar, taybaş, timqanovlar, yurqay,
usay, şabay, eskere;
3- cü nəsil - tul-qayna
4-
cü nəsil - tur-qayna
_III q ə b i 1 ə - T A N I P
1- ci nəsil - kazançi
nəsil varımgrupları: y o x d u r
2- ci nəsil - kaypan
nəsil vanmqrupları: kudaş,kelteu, saldau, şer dek,
yuda;
3- cü nəsil - kara-tanıp, kır-tanıp
nəsil varımgrupları: karqa. kumuç, tar tay, teyleqan,
aptel, etes;
4- cü nəsil - su-tanıp, sul-tanıp
nəsil yarm arupları: alıy, arıkbay, bait aç, ilikey,
yaultbay, kalmurza, mendi, sumanay, tyunsura;
I V q ə b i l ə - S U N A R S I , S U U N , U N
1- ci nəsil - bayki
nəsil varımgrupları: akbulyak, alıy, arıkbay, baltay,
qumerovlar, kulmurza, mansurovlar, muslimovlar, mendi, su
manay, şamekey;
2- ci nəsil - kır-un
nəsil varımgrupları: bulyakovlar, nuray, sayrak;
3- cü nəsil - su-un
nəsil yarm arupları: y o x d u r
4- cü nəsil - un
nəsil varımgrupları: y o x d u r
V q ə b i l ə - B A L I K S I , B A L E K S E
nəsil varımgrupları: atnalı, kalmak, kulsıkay, sıskan,
tyulke, tyurkey
Beləliklə: 72 qəbilə adı oldu.
Qıpçaq qrupu türk dillərinin leksikası, səhifə 148
AMEA Nəsimi adma Dilçilik İnstitutunun türk dilləri şöbəsi
Türk dillərinin tarixi-müqayisəli leksikologiyası məsələləri, III cild, Bakı, 2012
Q A Z A X L A R -
Q A Z A X
etnonimləri
Əvvəllər “qırğız qaysaq”, “qırğız-kazak” adlandırılan
qazaxlar öz ərazilərinin aborigen xalqıdırlar. Qazaxıstan
respublikasının 1/3 hissəsini təşkil edən qazaxlılarm ÇXR-
da (0,5 mln), Monqolustanda(50 min) da yaşadıqları mə
lumdur. B.e. əvvəl III-II əsrlərdə qəbilə birliyindən olan qa
zaxlar. VI əsrdə(dağılmış) qəbilə birliyi pozularaq Qərbdə
məskunlaşan savromatların, daha sonra isə alanların təsiri,
eləcə də o dövrdə mövcud olan saklar və usunlar əsasında
bir xalq kimi formalaşmağa başlamışlar.
Hunların da rolu istisna olunmur. VI-VIII əsrlərdə
Türk xaqanlığı tərkibində olan qazaxlar VIII-IX əsrlərdə
Türkeş və Karluq xaqanlığına tabe idilər. XII əsrdə qaraxa-
nilərin hakimiyyətə gəlişi tunqus-mancurların da qazax et
nosunun formalaşmasına böyük təkan verdi. Timurçin mer-
kitləri, kereit və naymanların da qalan hissəsini sıxışdıra
raq o ərazidən çıxardı.
XIII əsrdə Qazaxıstan Qızıl Ordanın tərkibində idi.
Teymurun qoşunları Qızıl Ordanı darmadağın etdikdən
sonra Qızıl Orda iki müstəqil (Noğay və Özbək) xanlıqları
na bölündü XVI əsrdə tüğyan edən feodal müharibələri nə
ticəsində Qazax xanlığı yarandı. Üç qazax cüzünün (his
səsinin) yaranması bu dövrün məhsuludur.
Böyük, orta və kiçik cüzlər onları vahid hakimiyyətə
tabe etmək istəsələr də, bu cüzlər Rusiya tərkibinə daxil
olana qədər öz müstəqilliklərini qoruyub saxlaya bildilər.
Bu cüzlərin də taleyi müxtəlif cür oldu. Belə ki, XVIII əsr
də Qazax xanlığı cunqarlarla mübarizəyə qeyri-bərabər
qüvvələrlə başladılar. Kiçik və orta cüzlər Rusiyanın tər
kibində, Böyük Cüz isə 1758-ci ildə Daşkənd bəyləri və
Qıpçaq qrupu türk dillərinin leksikası, səhifə 149
Dostları ilə paylaş: |
