Bəhram hüseynov, ƏHMƏd salmanov, bakir məHƏRRƏmov azərbaycanin quru əraziSİNDƏ neft-qaz- geoloji rayonlaşdirma
Yüklə 413,66 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
Eosen çöküntül əri (Qovundağ lay dəstəsi) Böyük Qafqazın cənub-şərq batımında, Kiçik Qafqazqarşısı zona- da v ə Qanıx-Əyriçay çökəkliyində geniş yayılıblar. Böyük Qafqazın cənub-şərq batımında bu çöküntülər üç yarım- m ərtəbəyə ayrılırlar. Alt Eosen çöküntül əri Samuryanı zonada gil və mer- gell ərin növbələşməsindən ibarət olub, az qalınlığa (10-20 m) malikdir. Orta Eosen terrigen (qumlu-gilli) litofasiya il ə seçilir. Qalınlığı cənub-qərbdən şimal-şərq istiqamətində 10 m-d ən 40 m-ə qədər artır. Üst Eosen çöküntüləri isə karbonatlı (mergelli) litofasiya il ə səciyyələnir [12, 30]. Siy əzən monoklinalında Eosen çöküntüləri transqres- siv şəkildə Paleosenin üzərini örtür. Alt Eosenin kəsilişi qumdaşı və alevrolit təbəqəcikləri olan gillərdən ibarətdir. Maksimum qa lınlıq 200-300 m-ə çatır. Cənub-şərq istiqa- m ətində qumlu laylar mergel, daha cənub-şərqdə - Şurabad- da is ə gillərlə əvəz olunur. Qalınlıq burada 100 m-dən artıq deyildir (şəkil 75). Siy əzən monoklinalında Orta Eosen gil, mergel və qumdaşılarının növbələşməsindən ibarət olub, maksimal qa lınlığı 400-500 m olacağı güman edilir. Cənub-şərq istiqam ətində kəsiliş gilli litofasiyaya keçir. Şurabad sahə- sind ə Orta Eosenin qalınlığı 20-25 m-dən artıq deyildir. Üst Eosen çöküntül əri monoklinalın şimal-qərbində gilli litofasiya il ə səciyyələnir, cənub-şərqdə isə kəsilişdə mergel v ə alevrolitlər iştirak edirlər. Qalınlıq 300-400 m-ə çatır. Daha cənub-şərqdə, Şurabad sahəsində yenidən gilli litofasiya üstünlük t əşkil edir. Qalınlıq 100-200 m-dir. Az ərbaycanın quru ərazisində neft-qaz-geoloji rayonlaşdırma 166 Şamaxı-Qobustan rayonunda Eosen çöküntüləri geniş ərazidə yayılıblar. Əsasən yerüstü çıxışlara (Ağdərə, Hil- milli, Qırdağ və b.) və quyulara görə (Tuva, Şıxzəyirli, C əngiçay, Zərbəçi) öyrənilib. Alt Eosen (A lt Qovundağın alt horizontu) az qalınlıqlı qumdaşı təbəqəciklərinə malik ağımtıl-boz, yaşılımtıl-boz gill ərdən ibarətdir. Bəzən sıx mergel, vulkan külü və açıq- yaşıl bentonit (gilabı) gilləri də rast gəlir. Şimali Qobustanda Alt Eosen çöküntül ərinin qalınlığı 35-70 m olub, nadir hallarda 100 m- ə çatır, Mərkəzi Qobustanda isə 150-200 m- ə qədər artır ( şəkil 75). Orta Eosen çöküntül əri (Alt Qovundağın üst horizon- tu) iç ərisində yanar şist təbəqəcikləri olan bozumtul-qonur, tünd-qonur, b əzən qəhvəyi-boz rəngli gillərdən ibarətdir. Şıxzəyirli, Cəngiçay və Tuva sahələrində kəsilişdə qum və qumdaşı təbəqəciklərinə də təsadüf edilir. Cənub istiqam ətində qumdaşı təbəqəciklərinin artması hesabına Orta Eosen in ümumi qalınlığı artır. Hilmilli sahəsində Orta Eosen çöküntül ərinin qalınlığı 65-85 m, Cəngiçay çayı boyu 220-235 m old uğu halda, daha cənubda, Ərzani sah əsində qalınlıq 350 m-dən çoxdur. Üst Eosen (orta v ə üst Qovundağ dəstəsi) nadir və az qalınlıqlı (bəzən 0,5 m-ə qədər) karbonatlı qumdaşı təbəqə- cikl ərinə malik yaşılımtıl-boz, bəzən yaşılımtıl-qonur gill ərin növbələşməsindən ibarətdir. Qalınlığı Şimali Qobustanda 30- 60 m arasında dəyişir. Mərkəzi və Cənubi Qobustanda qalınlığın şimaldan cənuba doğru 100-500 m- ə qədər, bəzən daha çox artacağı gözlənilir. B.Hüseynov, Ə.Salmanov, B.Məhərrəmov 167 Eosen çöküntül əri Abşeron yarımadasının qərb və şimal-qərb sahələrində (Ziyilpiri, Kürdəxanı və s.) qazıma il ə açılıblar. Kəsiliş üç şöbə ilə təmsil olunur, ümumi qalınlıq 800 m-ə qədərdir. Kiçik Qafqazqarşısı zonada və Qanıx-Əyriçay çökək- liyind ə Eosenin qalınlığı qalxım sahələrində 400 m-dir. Maksimum qalınlıq isə 1000-2000 m-ə çatır (şəkil 75). Şimalda yerləşən çökəklikdə fliş formasiyasında yayılan çöküntül ər qumlu-mergelli-gilli süxurlardan ibarət olub, açıq dəniz şəraitini xarakterizə edən foraminifer komplek- sin ə malikdir. Cənubdakı çökəklikdə isə kobud terrigen çöküntül ər - arkoz qumdaşı, konqlomerat və brekçiyalar yayılmışdır [10]. Kiçik Qafqazqarşısı çökəkliyin cənubunda terrigen- vulkanogen (q ərb hissədə) və terrigen qumlu-gilli fasiya (şərq hissədə) üstünlük təşkil edir. Çök əkliklərdə Eosen çöküntülərinin qalınlıqları quyu m əlumatlarına görə müvafiq olaraq 1000-1600 m (Poylu) v ə 1000-1200 m-dən (Sovetlər) artıqdır (bax: şəkil 75). Eosen çöküntül əri Yevlax-Ağcabədi çökəkliyinin şi- mal- şərq bortunda gil, qumdaşı, alevrit, mergel, dolomit, əhəngdaşı, tuflu qumdaşı və qravelitlərdən ibarətdir. Eosenin alt şöbəsi üçün gillər, orta şöbəsi üçün tufogen çöküntül ər, üst şöbəsi üçün isə gil, qumdaşı və mergellər daha çox xarakterikdir. Muradxanlı, Cəfərli sahələrində bu çöküntül ərin ümumi qalınlıqları 800 m-ə çatır. Cəlilabad (və ya Talışqarşısı) mümkün neftli-qazlı rayonunda Eosen çöküntül əri geniş yayılıb və əksər hallarda Az ərbaycanın quru ərazisində neft-qaz-geoloji rayonlaşdırma 168 Paleosen layları üzərini transqressiv şəkildə örtürlər. Burada da çöküntü kompleksinin tam k əsilişi üç şöbə ilə təmsil olunur. Alt şöbə rayonun cənub və mərkəzi hissələrində geniş yayılaraq, bazalt, tuf və tuflu brekçiyalardan ibarətdir. Şəkil 75. Eosen çöküntülərinin yayılma sahələri (B.İ.Məhərrəmov). Orta Eosen çöküntül ərinin kəsilişində tuf-qumdaşı, tufogen, alevrit, gil v ə mergellər üstünlük təşkil edirlər. Bölg ənin qərbinə doğru tuflu qumdaşılarının qalınlığı artır. Üst Eosenin alt hiss əsi bazalt, andezit və tuflarla təmsil olduğu halda, üst hissəsi tuflu qumdaşı, argillit və gillərlə s əciyyələnir. Eosen çöküntülərinin ümumi qalınlıqları 3500-3600 m- ə çatır. |