Bəhram hüseynov, ƏHMƏd salmanov, bakir məHƏRRƏmov azərbaycanin quru əraziSİNDƏ neft-qaz- geoloji rayonlaşdirma
Yüklə 413,66 Kb. Pdf görüntüsü
|
| B.Hüseynov,
Ə.Salmanov, B.Məhərrəmov 173 Şəkil 76. Maykop çöküntülərinin yayılma sahələri (B.İ.Məhərrəmov). Kiçik Qafqazqarşısı zonada Maykop əsrində çökmə tempinin sür ətlənməsi nəticəsində hövzədə körfəz, çıxıntı v ə adaların artması çöküntü toplanmada litofasiya və qalınlıqların müxtəlifliyinə səbəb olmuşdur [10]. Eosen çöküntül ərindən fərqli olaraq, Maykop çöküntü- l əri hər yerdə terrigen əsaslı gilli fasiyada yayılıblar. Yalnız Böyük v ə Kiçik Qafqazın ətəklərində, eləcə də daxili qalxımlara yaxın sahələrdə kəsilişdə kobuddənəli süxurlar - qumdaşı, qravelit və konqlomerat laycıqları iştirak edir. Kiçik Qafqazq arşısı çökəklikdə şimala doğru çöküntülərin qalınlığı 2000 m-ə yaxın, şərqdə isə 1500 m-dir. (şəkil 76). Az ərbaycanın quru ərazisində neft-qaz-geoloji rayonlaşdırma 174 Göründüyü kimi, Maykop çöküntül ərinin maksimal qalınlığı Kür çökəkliyinin cənubunda - Kiçik Qafqazqarşısı çök əkliyinin yamacı boyu müşahidə olunur. Yevlax- Ağcabədi çökəkliyinin şimal-şərq yamacında Maykop çöküntül əri tünd-boz gil, az qalınlıqlı qumdaşı, alevrit, mergel, dolomit v ə siderit laylarından ibarətdir. Z ərdab sahəsində qalınlıqları 720 m-ə çatır (şəkil 76). Aşağı Kür çökəkliyində Maykop çöküntüləri palçıq vul kanlarının püskürmə materiallarında öyrənilib. Burada çöküntül ərin tərkibi gil, qumdaşı, alevrolit, mergel və nadir hallarda dolomitl əşmiş əhəngdaşılardan ibarətdir. Çöküntü- l ərin qalınlıqları 2000-2300 m intervalında dəyişir. Cəlilabad (və ya Talışqarşısı) mümkün neftli-qazlı ra- yonunda Maykop çöküntül əri Talışqarşısı zonanın şimal- şərqində (Tumarxanlı-Gərməli zonası) geniş yayılıblar. Kə- si liş karbonatlı gil, qumdaşı, tuflu qumdaşı, mergel və qumlu layların növbələşməsindən ibarətdir. Zonanın şimal- q ərbində kəsilişin alt hissəsində qalınlığı 28 m olan gilli və karbonatlı qumdaşı layı qazıma ilə açılıb. Çöküntülərin ümumi qalınlığı 3000 m-ə çatır. Naxçıvan MR ərazisində Maykop seriyası çöküntüləri tuflu v ə çökmə litofasiyada yayılıb. Tuflu brekçiya, konqlo- merat v ə qumdaşılardan ibarət olan kəsiliş ərazinin bir sıra sah ələrində (Böyükdüz və Şəhriyarabad) çoxsaylı struktur quyularla da öyr ənilib. Qalınlıq 1400 m-ə çatır. Maykop çöküntül əri Azərbaycanda Məhsuldar Qatdan sonra neft- qazlılıq cəhətdən ən önəmlisi sayılır. Çöküntü- l ərin neft-qazlılığı onun alt (Qusar-Dəvəçi və Yevlax- B.Hüseynov, Ə.Salmanov, B.Məhərrəmov 175 Ağcabədi rayonlarında) və üst şöbələrilə (Cənubi-Qobustan v ə Yevlax-Ağcabədi rayonlarında) əlaqədardır. Üst Maykop çöküntül ərinin qumlu-gilli litofasiyada yayıldığı C ənub-Qərbi Qobustanda kəsilişdə qum və qumdaşı laylarından ibarət altı neftli-qazlı horizont ayrılır. Qusar-D əvəçi neftli-qazlı rayonunda Maykop çökün- tül ərinin neft-qazlılığı əsasən alt şöbəyə aid edilən qum, qumdaşı, alevrit və alevrolit təbəqələrilə əlaqədardır. Bəzən Üst Maykopun alt hiss əsində də neftli qumdaşı təbəqə- cikl ərinə təsadüf edilir. Maykop d əstəsi çöküntüləri ilə əlaqədar olan neft-qaz t əzahürlərinə Yalama sahəsində yerləşən bir sıra quyularda rast g əlinmişdir. Belə ki, 1 saylı dayaq quyusunun 2087- 2209 m d ərinlik intervalından götürülmüş, Maykop m ərtəbəsinə aid olan, süxur nümunələrində qaz və yüngül neft iyi müşahidə olunmuşdur. 14 saylı quyuda, 2076 m d ərinliyində, Maykop çöküntülərini keçərkən məhlulda qabarcıqlar formasında qaz təzahürləri olmuşdur. Maykop lay d əstəsi çöküntülərinin sənaye əhəmiyyətli neft- qazlılığı 1938-1039-cu illərdə Candahar-Zarat sahəsində debiti 20 t/gün olan 1 saylı quyuda Alt Maykop çöküntülərinin sınağı zamanı aşkar olunmuşdur. Maykop lay dəstəsi çöküntül ərinə aid olunan təbii neft-qaz axını Üçüncü dövr monoklinalının ayrı-ayrı sahələrində cəmləşirlər, amma bu neft-qaz t əzahürlərinin əksəriyyəti genetik olaraq Maykop lay d əstəsi ilə bağlı olan Tabaşir-Üçüncü dövr çöküntüləri t əmasına aid edilir. Monoklinalın cənub-şərq hissəsinin Candahar-Zarat sah əsində neftin təbii çıxışları dənizin Az ərbaycanın quru ərazisində neft-qaz-geoloji rayonlaşdırma 176 sahilind ə müşayiət olunur. Maykop lay dəstəsi çöküntüləri ilə əlaqədar olan təbii neft-qaz çıxışları Şabrançayın başlanğıcında da müşahidə olunur. Beləliklə, Maykop lay d əstəsi çöküntüləri ilə əlaqədar olan təbii neft-qaz çıxışları bütün Üçüncü Dövr monoklinalı ərazisində müşahidə olunur v ə ən yüksək neft-qazlılıq Alt Maykop çöküntülərinə aid edil ərək, linzaya bənzər yatımla xarakterizə olunan, qumdaşılı t ərkibli və şərti sənaye əhəmiyyətli beş laycığa ayrılırlar. Eyni sah ədə qazılmış quyularda bu çöküntülərin ilkin debitinin müxt əlif olması xarakterikdir. Məsələn, Siyəzən-Nardaran və Candahar-Zarat sah ələrində qazılmış 32, 80, 82, 456 və s. saylı quyularda ilkin debit 30-120 t/gün olduğu halda, eyni bir yerd ə qazılan 453, 454, 738, 784 və s. saylı quyularda ilkin debit 3,5- 15 t/gün olmuşdur. Eləcə də, Əmirxanlı və Saadan sah ələrində 536, 652, 320, 246, 385 və s. saylı quyularda ilkin debit 50-90 t/gün, 510, 658, 576, 341 v ə s. saylı quyularda ilkin debit 0,5- 1,5 t/gün olmuşdur. Oliqosen-Miosen çöküntül əri qazıma ilə Zağlı-Zeyvə sah əsində şimal hissədə açılmışdır. 827 saylı quyuda Alt Maykop v ə Qovundağ çöküntülərinin birgə sınağı zamanı ilkin debiti 48 t/gün olan neft fontan vurmuşdur. Üst Maykop, Alt Maykop- Çokrak horizontlarının çö- küntül əri ilə müqayisədə aşağı neft-qazlılıqla xarakterizə olunurlar. Candahar-Zarat sah əsində 39 saylı quyu Üst Maykop çöküntül ərinin (Çokrak horizontunun müəyyən hiss əsi daxil olmaqla) sınağı zamanı debiti 1,5 t/gün olmaqla istismara verilmişdir. Siyəzən-Nardaran sahəsində 67 saylı quyu (Üst Maykop- Çokrak) sınaq zamanı 2,0 t/gün debitlə B.Hüseynov, Ə.Salmanov, B.Məhərrəmov 177 istismara verilmişdir. Üçüncü dövr monoklinalının Alt Maykop nefti yüngüldür, sıxlığı 868 kq/m 3 , t ərkibi 18% qatran, 10% silikatlı helium, 12% parafin, 0,28% naften turşusu, 0,22% asfaltendən ibarətdir. T əngialtı 1959 saylı quyu Miosen, Paleogen və Üst Tabaşir çöküntülərini açmışdır. Paleogen-Miosen kom- plek sinin ümumi qalınlığı burada 2600 m-ə çatır. Sınaq zamanı Paleosenin 2680-2045 m intervalında su üzərində neft p ərdəsi, Eosenin 1990-1835 m, 1758-1710 m, 1638- 1603 m intervallarında su ilə qaz ayrılmaları müşahidə olun muşdur. Üst Maykop və Çokrakın birlikdə sınağı za- ma nı (1099-1440 m intervalı) 3000 m 3 /gün qaz alınmışdır. Yevlax- Ağcabədi rayonunda neft və qaz yığımları Alt Maykopun k əsilişində iştirak edən qumdaşı və alevrit t əbəqələrilə əlaqədardır. Rayonun neftli sahələrində Alt Maykop çöküntül ərinin kəsilişində yeddi sərbəst qumdaşı h orizontu ayrılır. Cəlilabad (və ya Talışqarşısı) mümkün neftli-qazlı rayonunda Maykopun bütün k əsilişi boyu qumdaşı və alevrit t əbəqəciklərində zəif neft nişanələri qeydə alınıb. Yüklə 413,66 Kb. Dostları ilə paylaş:
|