Dərslik Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin

Dmanisi. 
Dmanisi  paleolit  düşərgəsi  Tbilisi  şəhərindən  90  km  aralı 
olub  Çavaxeti  dağlarında  yerləşir.  Abidədə  1980-cı  ildən  etibarən  arxeoloji 
qazıntı  işləri  aparılmışdır.  Mağarada  1991-2002-ci  illər  ərzində  aparılmış 
qazıntı  işləri  zamanı  dörd  metrlik  çöküntü  qalıqları  üzə  çıxarılmış,  daş 
məmulatları,  paleoantropoloji  tapıntıları  qeydə  alınmışdır.  Abidədə  aparılan 
kompleks arxeoloji tədqiqatlar nəticəsində 6 təbəqə qeydə alınmışdır. Beşinci 
təbəqədən qədim insana məxsus paleoantropoloji tapıntılar əldə olunmuşdur. 
Tədqiqi  göstərir  ki,  Dmanisidən  tapılan  insan  sümükləri  Şərqi  Afrikanın 
(Yava-Pitikanrop) qədim insan tapıntıları ilə yaxın analogiya təşkil edir və bu 
tapıntılar Homo habilisdən (kamil insan)  - Homo erektusa (dik gəzən insan) 
keçid  mərhələsinə  aid  olunur.  Dmanisi  düşərgəsindən  aşkar  olunmuş  qədim 
insan  qalıqları  şərti  olaraq  Homo  Dmanisi  adlandırılmışdır.  Mağaradan 
qədim insanlara aid dörd kəllə və dörd çənə qalığı aşkar edilmişdir. Dmanisi 
rayonunda  aparılan  kompleks  elmi  tədqiqatlar  zamanı  burada  qədim 
insanların 1,7-1,8 mln il bundan əvvəl məskunlaşması müəyyən edilmişdir. 
Düşərgədə  qazıntı  işləri  arxeoloq  D.Lordkiparidzenin  rəhbərliyi  ilə 
aparılmışdır.  Aparılan  arxeoloji  qazıntılar  zamanı  II,  III  və  V  təbəqədən 
zəngin  arxeoloji  materiallar  tapılmışdır.  Maddi-mədəniyyət  qalıqları 
içərisində  əsas  yeri  çay  daşlarından hazırlanmış kobud  çapma  alətləri təşkil 
edir. 
Kudaro 
mağara düşərgələri Böyük Qafqaz dağları ərazisində Cənubi 
Osetiyanın  Cav  rayonunda,  Adcori  çayının  sol  sahilində  yerləşir.  Mağara 
dəniz  səviyyəsindən  1600  metr  yüksəklikdədir.  Kudaro  I  mağarasının 
çöküntülərində  altı  mədəni  təbəqə  qeydə  alınmışdır.  Abidənin  ilk  təbəqəsi 
Aşel  dövrünə  aiddir.  Abidənin  V-VI  təbəqələrindən  Aşel  dövrünə  aid  olan 
maddi mədəniyyət nümunələri tapılmışdır. Düşərgənin əmək alətləri kobud əl 
çapacaqları və qaşovlardan ibarətdir. 
Kudaro III mağara düşərgəsi Kudaro I düşərgəsinin yaxınlığında olub, 
7  mədəni  təbəqədən  ibarətdir.  Abidənin  II  təbəqəsi  mezolit,  III-IV  təbəqəsi 
Mustye, V-VI təbəqəsi isə Aşel dövrünə aid edilmişdir. 
Abidədə  1955-1990-cı  illər  arasında  V.P.Lyubinin  rəhbərliyi  ilə 
qazıntı işləri aparılmışdır. 
Qafqazın paleolit düşərgələrindən biri də