Entomologiya p65
Yüklə 3,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
155 solinadi. O‘simlikni sun’iy zararlash usullari turlicha bo‘lib, tadqiqot maqsadi va kasallik qo‘zg‘atuvchilarining xususiyatlari e’tiborga olinadi. 1. Tuproq orqali zararlash usuli tuproqda hayot kechiruvchi zamburug‘lar karam kilasi (Plasmodiophora brassicae), kartoshka raki (Sunchutrium endobioticum), boshoqdoshlar dog‘lanish kasalliklari (Ophiobiolus Cercosporella), so‘lish (Fusarium, Verticillium) kabi kasalliklarni o‘rganishda qo‘llaniladi. Urug‘ni zararlash quruq va ho‘l usullardan foydalanib amalga oshiriladi. Bu usul bilan ishlanganda zamburug‘ sporalarining urug‘ yuzasiga to‘liq tushishini ta’minlash kerak. Qorakuya kasalligining bug‘doyni zararlashini o‘rganish uchun 1 kg bug‘doy doniga 1—10 g miqdorda xlamidosporadan foydalaniladi. Zamburug‘larning rivojlanishiga sharaoit yomon bo‘lgan yillarda infeksiya miqdori oshiriladi. Bu usuldan foydalanib quyidagi kasalliklarning kasallanish darajasini aniqlanadi: bug‘doy qorakuyasi (Tilletia levis, T. caries, T. cjntroversa), arpaning tosh kuyasi (Ustilago nuda), sulining qorakuyasi (Ustilago kolleri), makkajo‘xorining chang qorakuyasi (Sorosporium reilianum). Bargni zararlash usulida zamburug‘lar sporasi, sporalar suspenziyasi, bakterial suspenziya yoki viruslarning ekstraktlaridan ularga sepish, purkash va artish usullaridan foydalaniladi. Buning uchun infeksiya manbai purkagich, cho‘tka va paxta bilan o‘simlik bargining ostki tomoniga tushiriladi. Laboratoriya sharoitida o‘simlik a’zolarining kasallanish xususiyatlarini kuchaytirish uchun nam kamera usulidan ham foydalaniladi. Bu usuldan foydalanib un shudring, zang, bakterial kasalliklarni o‘rganiladi. Virus kasalliklari bilan kasallantirishda viruslarning xususiyatlari e’tiborga olinib, hujayra shirasi yoki uning eritmasi foydalaniladi. Kantakt yo‘li bilan tarqalmaydigan viruslar payvandlash yo‘li bilan kasallantiriladi. Gulni zararlash usulidan qorakuya, gelmintosporioz kasalliklarini o‘rganishda foydalaniladi. Bu usulda zamburug‘ sporasi yoki uning suspenziyasi zamburug‘ guliga yoki tugunchasiga kiritish bilan amalga oshiriladi. Buning uchun zamburug‘ xlamidosporalari dokaga solinib, bug‘doy guli ustiga sepiladi. E.E.Geshele (1964) bug‘doy boshog‘ini kasallantirishda ayrim gullarni va butun boshoqni kasallantirish usulini tavsiya qilgan. 156 Keyingi yillarda seleksiya ishlarida boshoqni kasallantirish uchun vakuum usulidan foydalaniladi. Bu usulda silindr ichiga joylashtirilgan boshoqqa nasos bilan spora suspenziyasi sepiladi. Kasallik belgilarining namoyon bo‘lishiga qarab navlarning chidamliligi yoki kasallanish darajasi belgilanadi. O‘simliklarning chidamliligini baholashda o‘ziga xos talablarga amal qilishga to‘g‘ri keladi. Dala sharoitida ko‘pgina kasalliklarning kelib chiqishi, zarari har xil bo‘lganligidan ularni turlicha baholash mumkin emas. Shuning uchun kasallikning zararini ko‘rsatish maqsadida bargning zararlanish usulidan foydalaniladi. Bu usuldan foydalanib kartoshkaning fitoftoroz, bug‘doyning ildiz chirish, zang bilan kasallanishi aniqlanadi. Buning uchun, o‘simlik bargi 0,00004 % benzimidazol eritmasiga solinib, 12 soat ichida 20 °C haroratda zararlanadi. Daraxt o‘simliklarini T shakldagi kesilgan joyidan zararlantiriladi. O‘simliklarning kasalliklarga chidamliligi patologik jarayonning borishi, o‘simlikning himoyalanish xususiyati bilan bog‘liqdir. Shuning uchun dastlab infeksiya bor-yo‘qligi aniqlanadi. Absolut chidamli navlarda kasallik namoyon bo‘lmaydi. Chidamsiz navlarda kasallikning ichki va tashqi belgilari namoyon bo‘ladi. Shuning uchun navlarni sinashda chidamli va chidamsiz navlar ajratiladi. Yaratilgan o‘simlik navlarining chidamliligini baholash tabiiy sharoitda kasallik eng kuchli tarqalishi mumkin bo‘lgan joylarda olib boriladi. Lekin tabiiy sharoitda hamisha kasallik yoki hasharotlar ko‘payish imkoniga ega bo‘lavermaydi. Tabiiy sharoitda ma’lum navni zararlovchi rassalar ham bo‘lmasligi mumkin. Shunday rassalar hosil bo‘lishi ham muhimdir. Navlarni sinash ishlarini ko‘ngildagidek tashkil qilish uchun infeksion fonlarni tashkil qilish talab qilinadi. Buning uchun o‘simliklarni maxsus tashkil qilingan fonlarda laboratoriya usullaridan foydalanib, ularning kelib chiqishini bashorat qilib sinab ko‘riladi. Laboratoriya sharoitida hosil qilingan fonlar kasallikning agressiv formalarini tanlab olish asosida ularning kelajakda namoyon bo‘lish mexanizmini ochish imkonini beradi. Seleksioner o‘z oldiga qo‘ygan maqsadlariga qarab haqiqiy va nisbiy chidamlilikni aniqlaydi. Haqiqiy chidamlilikda o‘simlikda 157 kasallik bor yoki yo‘qligi aniqlanadi, xolos. Nisbiy chidamlilik 3 ta usul yordamida aniqlanadi: 1. So‘lish, virus va qorakuya kasalliklari tajriba va nazorat variantidagi kasallik belgilarining miqdorini solishtirish asosida hisoblanadi. 2. Zang, kalmaraz, gelmintosporioz kasalliklari barg, poya, novda yuzasida hosil bo‘lgan dog‘ va yostiqchalar miqdoriga qarab aniqlanadi. Buning uchun maxsus shkalalar ishlab chiqilgan (36- rasm). 3. Seleksiya ishlarida yaratilgan navlarning chidamliligi ularda belgilar namoyon bo‘lishiga qarab maxsus shkalalar bilan hisoblanadi. Masalan, bug‘doyning poya zangiga chidamliligini aniqlash uchun 5 balli shkala ishlatiladi. Bunda 0—2 ball chidamli, 3—4 ball chidamsiz deb belgilanadi (37-rasm). 36-rasm. Boshoqli don ekinlarining qo‘ng‘ir zang kasalligi bilan zararlanishini aniqlash shkalasi. Yüklə 3,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|