EvrimTeorisi indd

Evrim Teorisi, Felsefe ve Tanrı

202

en etkili eserlerden biri olup, bu esere katılmayanlar bile, bu 

eserle hesaplaşmak için birçok cevap niteliğinde kitap ve ma-

kaleler yazmışlardır.

417

 Onun yaklaşımına katılmayanlar da 

‘paradigma’ terimini benimsemiş ve sıkça kullanmışlardır.

Kuhn’un bilgi teorisindeki görüşü tamamen görelilikçidir, 

objektif bilimsel bilginin mümkün olmadığı, var olan bilimsel 

kanaatlerin ancak belli bir ‘paradigma’ içinde geçerli olduğu 

kanaatindedir. Ona göre bilimsel ilerleme diye bir şey söz ko-

nusu değildir; ne tümevarımcı bir şekilde bilgileri artırmak, ne 

de sürekli yanlışlayarak daha sofistike bilgilere erişmek müm-

kündür. Bir paradigmaya bağlı yapılan bilimsel faaliyetin bazı 

dönemlerde bunalıma girdiği görünür, bu dönemlerde devrimci 

bir şekilde paradigma değişikliği olur. Kuhn’a göre bu değişik-

lik din değiştirmeye benzer. Bir paradigmanın diğer bir para-

digmaya üstünlüğünü belirleyecek hiçbir objektif kriter yok-

tur, bu yüzden bilimsel ilerlemeden söz edilemez.

418

 Kuhn’un 

görüşünü tamamen benimsersek ‘ısıtma olayı ve suyun kay-

naması arasında nedensel bir ilişki olduğunu’ söyleyen bilim-

sel bir önermenin, sadece ve sadece ‘tek bir paradigma’nın 

içinde önemi olduğunu kabul etmek zorunda kalırız. Günü-

müzün haritacılığı ile ilkçağ haritalarını kıyasladığımızda bir 

ilerleme olduğunu da söyleyemeyiz; çünkü Kuhn’un sisteminde 

ilerlemenin objektif bir kriteri yoktur. Bu tip örnekler, bence, 

Kuhn’un bilime yaklaşımında önemli hatalar ve abartılar ol-

duğunu göstermektedir. Diğer yandan, bir filozofu veya fel-

sefeyi ‘kabul etmek’ yerine ‘ondan bir şeyler öğrenmeyi’ he-

deflersek, Kuhn’dan öğrenilecek şeyler olduğu kanaatindeyim.

Kuhn’un görüşlerinin önemli bir öğesi olan, bilimsel bil-

ginin sosyolojik bir ortam içinde üretildiği fikrine benzer 

417 Richard Rorty, Kuhn, (ed: W.H. Newton-Smith ‘A Companion to The Philo-

sophy of Science’ içinde), Blackwell Publishers, Massachussets, (2001) s. 204.

418  Thomas S. Kuhn, Bilimsel Devrimlerin Yapısı, s. 264-270.

---

Evrim Teorisi'nin Değerlendirilmesi

203

görüşler, bilgi sosyolojisi ve bilim sosyolojisi ile ilgili çalış-

malarda da dile getirilmiştir. Marx, Mannheim ve Durkheim 

bilginin toplum içinde üretildiğine dikkat çeken ünlü sosyo-

loglardır. Durkheim ahlak, değerler, dini fikirler, hatta insan 

düşüncesinin temel kategorileri olan uzay ve zamanın; sosyo-

lojik ortamdan bağımsız bir şekilde var olamayacağını gös-

termeye çalıştı. Fakat her üç sosyolog da bilimi, bilginin özel 

bir türü olarak düşünüp bilgi sosyolojisinin dışında tuttular.

419

 

Fakat daha sonra David Bloor gibi bazı sosyologlar, ‘bilimsel 

bilgi’nin nasıl üretildiğinin sorgulama dışı tutulmasına mey-

dan okuyup, ‘bilimsel bilgi’yi de sosyolojik bir analizin he-

defi yapmaya uğraştılar.

420

 Kuhn’un çalışmaları, bilim felse-

fesine olduğu kadar, bilgi ve bilim sosyolojilerine de katkıda 

bulundu ve bu alanlardaki tartışmalara ivme kazandırdı.

421

Bahsedilen tüm bu çalışmalar, Evrim Teorisi üzerine yapı-

lan incelemelerde ufuk açıcı nitelikte olabilir. Bu yüzden ki-

tabın 2. bölümünde Evrim Teorisi’nin ortaya konduğu dönem 

ve yerdeki paradigmayı göstermeye çalıştım. Thomas Kuhn, 

hayatının bir döneminde hemen hemen herkesin, bilim insa-

nının önyargılardan arınmış, hür bir ‘gerçek arayıcısı’ olduğu 

kanaatine sahip olduğunu söyler; bilimsel olmayı hür fikirlilik 

ve objektiflik olarak, en azından hayatımızın belli bir döne-

minde nitelemişizdir. Oysa Kuhn, gerek teorik, gerek deneysel 

çalışmalarda, bilim insanlarının genelde objektif olamadığını 

söyler. Bilim insanlarının çalışmalarına başladıkları zamanki 

öngörülerini haklı çıkarmak için gerek aletleriyle, gerekse te-

orilerindeki denklemlerle oynamaktan kaçınmadıklarını belir-

tir.

422

 Birçok fikrine katılmasam da, Duane T. Gish’in, Evrim 

419 Steve Woolgar, Bilim İdesi Üzerine Sosyolojik Bir Deneme, çev: Hüsamettin 

Arslan, Paradigma, İstanbul (1999), s. 34-35.

420  Steve Woolgar, Bilim İdesi Üzerine Sosyolojik Bir Deneme, s. 57.

421 Barry Barnes, Bilimsel Bilginin Sosyolojisi, 2. baskı, çev: Hüsamettin Arslan, 

Vadi , Ankara (1995), s. 43-44.

422  Thomas S. Kuhn, The Function of Dogma in Scientific Research, s. 356-357.

---

Evrim Teorisi, Felsefe ve Tanrı

204

Teorisi’ne karşı türlerin birbirlerinden bağımsız yaratılışını ka-

bul edenlere makale yayınlatmada, doktora ve profesörlük de-

recelerini kazanmakta zorluk çıkarıldığına; televizyon, radyo 

gibi medya kuruluşlarında ve National Geographic, Reader’s 

Digest

, Life gibi etkin popüler dergilerde evrimci bilim insan-

larının hâkimiyetinin alternatif görüşlere geçit vermediğine 

dair tespitlerini göz ardı edemeyiz.

423

 Çünkü bilim sosyolog-

larının ve Kuhn’un gösterdiği gibi bilimsel faaliyet; sosyolojik 

ortamdan bağımsız, mutlak olarak objektif bir uğraş olmadığı 

için, bilim cemaatinin önkabul, tavır ve organize olma şekil-

lerini göz önünde bulundurmalıyız. 

SAHTEKÂRLIKLARI PARADİGMAYLA ANLAMAK

Toplumsal kabulün, akademik atamaların veya maddi 

ödül gibi karşılıkların, çoğu zaman bilimsel sonuçların ‘mev-

cut paradigma’ya uygun olmasına bağlı olduğunu hatırlama-

lıyız. Tüm bunları göz önünde bulundurursak, Evrim Teo-

risi adına niçin bazı sahtekârlıkların yapıldığını anlayabiliriz. 

Birçok kişi ideoloji veya dinsel inanç uğruna niye insanla-

rın sahtekârlık yaptığını anlayabilmekte, fakat ‘bilimsel bir 

çalışma’da sahtekârlığın sebebini anlayamamaktadır. Bu nok-

tada, Kuhn’un ‘paradigma’ anlayışı ve bilim sosyolojisinin 

yaklaşımları yardımcı olacaktır.

Evrim Teorisi adına yapılan çok önemli sahtekârlıklardan 

biri ‘Piltdown adamı’ (Eoanthropus Dawsoni) ile ilgilidir. 

1912 yılında Londra Tabiat Tarihi Müzesi müdürü Arthur 

Smith Woodward ile Charles Dawson, bir çene ile kafatası fo-

sili ve kabaca yontulmuş taş aletler bulduklarını açıkladılar. 

İngiltere’de Piltdown yakınında bulunan bu fosilin çene kemi-

ğinin maymununkine, dişlerinin ve kafatasının ise insanınkine 

423  Duane T. Gish, Creation Scientist Answer Their Critics, s. 11-15.

---