133
toplamışam və elə bir hədis yoxdur ki, mən onun ravilər silsiləsini
əzbərdən bilməyim. Hafiz ləqəbli alim Zəhəbi – rahmətullahi aleyhi –
demişdir: “Buxarinin “Cəmius-Səhih” adlı əsərinə gəlincə o,
İslamın ən möhtəşəm kitablarındandır. O, uca Allahın kitabından
sonra ən əfzəl kitabdır. İnsan onu dinləmək üçün min fərsəx yol qət
etsə belə bu səfərlə vaxtını zay etmiş sayılmaz”. H. 256-cı il 30
Ramazan ayında Səmərqəndə dünyasını dəyişmişdir.
Lələkai – rahmətullahi aleyhi – dedi ki: Bizə Əhməd İbn
Muhəmməd İbn Hafs əlHərəvi xəbər verdi ki: Bizə Muhəmməd İbn
Əhməd İbn Muhəmməd İbn Sələmə dedi ki: Bizə Əbu Huseyn İbn
Muhəmməd İbn İman İbn Musa əl-Curcani dedi ki: Mən Əbu
Muhəmməd AbdurRahman İbn Muhəmməd İbn AbdurRahman əl-
Buxarini Şaşda belə deyərkən dinlədim: Əbu Abdullah
Muhəmməd İbn İsmail əl-Buxarini – rahmətullahi aleyhi – belə
deyərkən dinlədim: Hicaz, Məkkə, Mədinə, Kufə, Bəsrə, Vasit,
Bağdad, Şam və Misi elm əhlindən 1000-dən çox kişi ilə
qarşılaşdım. Onlarla bir neçə il ərzində dəfələrlə görüşdüm. Bir
neçə ilə Şamlılarla, Misir və Cəzirəlilərlə iki dəfə, Bəsrəlilərlə dörd
dəfə, Hicazda altı il qaldım. Xorasan, Kuffə və Bağdadda hədis
alimləriylə neçə dəfə görüşdüyümün sayını xatırlamıram. Məkki
İbn İbrahim, Yəhyə İbn Yəhyə, Əli İbn əl-Həsən İbn Şaqiq, Qutybə
İbn Səid və Şihab İbn Məmər – Allah onlardan razı olsun -
bunlardandır.
Şamda Muhəmməd İbn Yusuf əl-Firyabi, Əbu Mushir AbdulAla
İbn Mushir, Əbu Muğirə AbdulQuddus İbn əl-Həccəc, Əbul
Yəmən əl-Həkəm İbn Nəfi – Allah onlardan razı olsun - və digər bir
çoxları ilə qarşılaşdım.
Misirdə Yəhyə İbn Kəsir, Leys İbn Sadın katibi Əbu Salih, Səid
İbn Əbi Məryəm, Əşhəd İbn əl-Fərh və Nuaym İbn Həmməd –
Allah onlardan razı olsun - ilə görüşdüm.
134
Məkkədə Abdullah İbn Yəzid əl-Mikri əl-Humeydi, Məkkə
qazisi Suleyman İbn Hərb və Əhməd İbn Muhəmməd əl-Əzraki –
Allah onlardan razı olsun -.
Mədinədə İsmail İbn Əbi Uveys, Mutarrif İbn Abdullah,
Abdullah İbn Nifa əz-Zubeyri, Əhməd İbn Əbu Bəkr Əbu Musab
əz-Zuhri, İbrahim İbn Həmzə əz-Zubeyri və İbrahim İbn əl-Munzir
əl-Hizami – Allah onlardan razı olsun -.
Bəsrədə Əbu Asim əd-Dahhaq İbn Mahləd əş-Şeybani, Əbul
Vəlid İbn Hişam İbn AbdulMəlik, əl-Həccacİbn əl-Minhal və Əli
İbn Abdullah İbn Cəfər əl-Mədəni – Allah onlardan razı olsun -.
Kufədə Əbu Nuaym əl-Fadl İbn Dukeyn, Ubeydullah İbn Musa,
Əhməd İbn Yunus, Kabisa İbn Ukbə, İbn Numeyr, Əbu Şeybənin
iki oğlu Abdullah və Osman – Allah onlardan razı olsun - ilə.
Bağdada Əhməd İbn Hənbəl, Yəhyə İbn Məin, Əbu Mamər, Əbu
Heysəmə və Əbu Ubeyd əl-Qasim İbn Səlləm – Allah onlardan razı
olsun - ilə.
Cəzirədə Amr İn Xalid əl-Hərrani – Allah onlardan razı olsun - ilə.
Vasittə Amr İbn Asim İbn Əli İbn Asim – Allah onlardan razı
olsun - ilə.
Mərvədə Sadaka İbn əl-Fadl və İshaq İbn İbrahim əl-Hənzəli –
Allah onlardan razı olsun - ilə qarşılaşdım.
Bunların İsimlərini verməklə kifayətlənməyimizin səbəbi sözü
qısa edərək bu kimsələrin aşağıda sizə zikr etdiyim xüsuslada eyni
eiqada sahib olmalarıdır.
Din söz və əməldir. Bunun səbəbi də Uca Allahın buyurduğu:
“Halbuki onlara əmr edilmişdir ki, Allaha – dini yalnız Ona
məxsus edərək, batildən haqqa (islama) dönərək – ibadət etsinlər,
namaz qılıb zəkat versinlər. Doğru-düzgün din budur!”. (əl-
Bəyyinə 5). Quran Allahın kəlamıdır və məxluq deyildir. Allah:
“Doğrudan da, Rəbbiniz göyləri və yeri altı gündə yaradan, sonra
da Ərşə ucalan Allahdır. O, gündüzü sürətlə təqib edən gecə ilə
örtüb bürüyür. Günəşi, ayı və ulduzları Öz əmrinə tabe edən də
Odur. Əslində, yaratmaq da, əmr etmək də Ona məxsusdur.
135
Aləmlərin Rəbbi Allah nə qədər xeyirxahdır”. (əl-Əraf 54). Uca
Allah yaratmağın əmirdən olduğunu bəyan etməsidir. Allah
buyurdu: “Əslində, yaratmaq da, əmr etmək də Ona məxsusdur.
Aləmlərin Rəbbi Allah nə qədər xeyirxahdır”. (əl-Əraf 54). Xeyir və
Şər qədər səbəbilə meydana gəlir. Allah buyurdu: “De: "Sığınıram
sübhün Rəbbinə! Məxluqatının şərindən”. (əl-Fələq 1,2). “Halbuki
sizə də, sizin düzəltdiklərinizi də Allah yaratmışdır!". (əs-Saffət
96). Allah buyurur: “Biz, həqiqətən də, hər şeyi qədərincə yaratdıq”.
(əl-Qəmər 49).
Qarşılaşdığım elm adamları hər hansı bir günah səbəbilə qiblə
əhlindən heç kimsəni təkfir etməzlər. Uca Allah buyurdu: “Şübhə
yoxdur ki, Allah Özünə şərik qoşanları əvf etməz, amma istədiyi
şəxsin bundan başqa olan günahlarını bağışlar. Allaha şərik qoşan
şəxs, əlbəttə, böyük günah etmiş olur”. (ən-Nisa 48).
Onlardan hər hansı birisinin də Muhəmmədin - sallallahu aleyhi
və səlləm – səhabələrinə dil uzatdığını da görmədim. Aişə -
radıyallahu anhu - dedi ki: “Onlara möminlərə, onlara səhabələrə
məğfirət diləmələri əmr edilmişdir. Uca Allah buyurdu:
“Səhabələrdən sonra gələnlər deyirlər: "Onlardan (mühacirlərdən
və ənsarlardan) sonra gələnlər belə deyirlər: “Ey Rəbbimiz! Bizi və
bizdən əvvəlki iman gətirmiş (din) qardaşlarımızı bağışla. Bizim
qəlblərimizdə iman gətirənlərə qarşı kinə (həsədə) yer vermə. Ey
Rəbbimiz! Sən, həqiqətən, şəfqətlisən, mərhəmətlisən!". (əl-Həşr
10).
Yenə qarşılaşdığım bu kimsələr Peyğəmbərin - sallallahu aleyhi və
səlləm – və səhabələrinin etmədikləri bidətlərdən (insanları)
çəkindirirdilər. Uca Allah buyurdu: “(Ey müsəlmanlar!) İçərinizdə
(insanları) yaxşılığa çağıran, xeyirli işlər görməyi əmr edən və pis
əməlləri qadağan edən bir camaat olsun! Bunlar (bu camaat),
həqiqətən nicat tapmış şəxslərdir”. (Ali İmran 104). “...Əgər ona
itaət etsəniz, doğru yola yönəlmiş olarsınız...”. (ən-Nur 54).
Peyğəmbərin - sallallahu aleyhi və səlləm – və ona uyanların
izlədikləri yolu izəməyi onlara təşviq edirlər. Allah buyurdu: “Bu,
Dostları ilə paylaş: |
