İkinci dünya müharibəsinin abş üçün nəticələri

 
87 
da 
şamil etmək sahəsində  cürbəcür sxemlərin və  planların  gərgin 
şəkildə işlənib hazırlanması ara vermirdi.  Bununla əlaqədar olaraq 
Vaşinqtonda müzakirə edilən bütün layihələri sadalamaq belə çətin 
idi.    Bu layih
ələrdə ABŞ-dan, Avstraliyadan, Yeni Zellandiyadan 
ibar
ət olan və Yaponiya da daxil edilən ANZYUS hərbi blokunun 
f
əallaşdırılması da; dağılmış olan SEATO blokunun əsasını təşkil 
etmiş,  az  qala  unudulmuş  “Manila  paktı”nın  dirçəldilməsi də; 
ASEAN qruplaşmasına (İndoneziya, Malayziya, Filippin, Sinqapur 
v
ə Tailand) hərbi-siyasi istiqamət verilməsi də; Sakit okean, CAR-
dan v
ə  Latın    Amerikasının  cənub  əyrisində  yerləşən  bir  sıra 
ökl
ələrdən ibarət NATO variantı təşkil edilməsi də; Yaxın Şərqdə 
İsrailin,  Misirin  iştirakı  ilə,  Səudiyyə  Ərəbistanı  və  İordaniya  da 
c
əlb olunmaqla “strateji həmrəylik” cəbhəsi düzəldilməsi də daxil 
idi.  
80-ci ill
ərin  əvvəllərində  beynəlxalq vəziyyət yenidən 
k
əskinləşdi. ABŞ-ın barışmaz imperialist dairələri kəskinliyin zəif-
l
ədilməsini özlərinin  dünyada  hegemonluğunun  bərqərar  olması 
planlarının  həyata keçməsi yolunda əngəl hesab etdiklərinə  görə, 
ona 
əks-hücuma keçdilər.  
Beyn
əlxalq gərginliyin  artmasına  ABŞ-ın  digər ölkələrin 
daxili  işlərinə  qarışması,  dövlətlərin milli istiqlaliyyətinin və 
suverenliyinin m
əhdudlaşdırılması cəhdləri də səbəb oldu.  ABŞ-ın 
yardımına  arxalanan  təcavüzkar qüvvələr  öz  işğalçılıq  planlarını 
genişləndirdi.    1980-ci ildə  İsrail  hökuməti müsəlman və  xristian 
dini ziyar
ətgahlarının  yerləşdiyi  Qüds  şəhərini  İsrailin  vahid  və 
bölünm
əz  paytaxtı  elan  etdi.  1981-ci ildə  Təl-Əviv  hakimləri 
Suriyaya m
ənsub olan Holan yüksəkliklərini ilhaq edildiyini 
bildirdil
ər.    Bu BMT tərəfindən qanunsuz bir hərəkət kimi rədd 
edildi.    
BMT  Baş  Məclisinin fövqəladə  sissiyasının  1982-ci ildə 
q
əbul etdiyi qətnamədə bütün dövlətlərə – BMT üzvlərinə müraciət 
olundu ki, onlar t
əcavüzkarla bütün əlaqələri kəssinlər.  
Bütün  bunlara  baxmayaraq  ABŞ  özünün  Yaxın  Şərq 
mövqel
ərini möhkəmləndirmək ümidi ilə  İsrailin  təcavüzkarlıq 
h
ərəkətlərinə tərəfdar çıxırdı.  1981-ci ilin sonunda ABŞ və İsrail 
ərəblər əleyhinə yönəldilmiş «Strateji əməkdaşlıq haqqında» saziş 
bağladılar.  İsrail özünün Şimal ərazilərinin «təhlükəsizliyini qoru-

---

 
88 
maq» kimi saxta bir b
əhanə  ilə  1982-ci  ilin  iyul  ayında  ABŞ 
hökum
ətinin köməyinə arxalanaraq Livana qarşı müharibəyə baş-
ladı.    Təcavüzkarın  Amerika  silahı  ilə  təchiz  edilmiş  yüz minlik 
ordusu Beyruta g
əlib çataraq,  Livan  paytaxtının  Fələstin  azadlıq 
h
ərəkatı rəhbərlərinin və onun əsas hərbi dəstələrinin olduğu qərb 
hiss
əsini  blokadaya  aldı.  Lakin tarixi fakt kimi bu müharibədə 
İsrail  öz  məqsədlərinə  nail ola bilmədi.  ABŞ-ın  öz  müttəfiqinə 
Beyrutu v
ə digər yaşayış məntəqələrini vəhşicəsinə bombalamaqla 
köm
əklik cəhdi də biabırçılıqla qurtardı.  
Ümumiyy
ətlə,  80-ci illərdə Yaxın Şərq, Afrika, Hind Okeanı 
ABŞ-ın «həyati mənafeyi»  sferası elan edildi.   Pentaqon ABŞ-ın 
regionlarda h
ərbi  iştirakını genişləndirməyə başladı.   70-ci illərin 
sonun 80-ci ill
ərin  başlanğıcında  Livan,  Əfqanıstan,  İran, 
Nikaraqua, Salvador, Qrenada,  Liviya v
ə digər dövlətlər Amerika-
nın açıq-aşkar müdaxilə obyektləri oldu.  
Başda  ABŞ  olmaqla  NATO-nun  və  SSRİ-nin  tutduğu  yol,  
onla
rın bəşəriyyət  üçün 10 illərdən bəri törətdikləri daimi təhlükə 
– bütün bunlar planet 
əhalisinin nüvə uçurumuna sürüklənməsində 
dönüş  yaratmağa  imkan  verən qəti tədbirlər görülməsini tələb 
edirdi.  
SSRİ  və  ABŞ  arasında  siyasi  dialoqun  inkişaf  etməsi və 
d
ərinləşməsi böyük nailiyyət  olmuşdur.    Bu  dialoq ikitərəfli 
münasib
ətlərin və dünya siyasətinin bütün əsas məsələlərini əhatə 
etmişdir.  Nüvə  müharibəsi  heç  vaxt  olmamalıdır,  çünki belə 
müharib
ədə  qalib ola bilməz.  Bu barədə  əldə  edilmiş  qarşılıqlı 
anlaşılmanın prinsipial əhəmiyyəti vardır.   Tərəflər SSRİ və ABŞ 
arasında  hər  hansı  müharibənin  -  nüvə  müharibəsinin yaxud adi 
müharib
ənin  qarşısının  alınmasının  vacibliyini  qeyd  etmiş,  hərbi 
üstünlüy
ə çalışmayacaqlarını öhdələrinə götürmüşlər.  
Cenevr
ədə (1985-ci il),Reykyavikdə (1986-cı il),  Vaşinqton-
da (1987-ci  il)  v
ə  Moskvada (1988-ci il)yüksək səviyyəli Sovet-
Amerika  danışıqları  nüvə  silahlarının  real  azaldılması  sahəsində 
ir
əliləyişlə nəticələnmişdir.   SSRİ və ABŞ arasında onların orta və 
kiçik m
ənzilli raketlərinin ləğv  edilməsi  haqqında  müqavilə, 
tarixd
ə nüvə silahlarının  qarşılıqlı ciddi nəzarət altında ləğv edil-
m
əsini nəzərdə tutan ilk saziş 1987-ci ilin dekabrında imzalanmış 

---

 
89 
v
ə 1988-ci ilin iyun ayında qüvvəyə minmişdir.   Bununla da nüvə 
silahı olmayan dünya quruculuğunun əsası qoyulmuşdur. Raketdən 
müdafi
ə  müqaviləsinin qüvvədə  qalması  şərtilə  SSRİ  və  ABŞ 
arasında  strateji    hücum  silahlarının  50  faiz  ixtisara  salınması 
haqqında  birgə  müqavilə  layihəsi  hazırlanan  zaman tərəflərin 
mövqel
ərinin yaxınlığı təsbit olunmuşdu.  
N
əticədə Sovet-Amerika münasibətləri yaxşılaşmışdır.   Mü-
harib
ə  təhlükəsini geri çəkmək  mümkün  olmuşdur.  Beynəlxalq 
h
əyat mərkəzinin qarşıdurmadan qarşılıqlı anlaşma və əməkdaşlıq 
t
ərəfə yeri dəyişmişdir.  
Cenevr
ədə sazişlər bağlanması və sovet hərbi kontingentinin 
Əfqanıstandan  tamam  çıxarılması  regional  münaqişələrin siyasi 
yolla t
ənzimləməsi işində irəliyə doğru mühüm addım olmuşdur.  
1980-ci ill
ərin sonunda  beynəlxalq münasibətlərin demo-
kratikl
əşdirilməsi və  humanistləşdirilməsi prosesi tədricən inkişaf 
edir,  beyn
əlxalq vəziyyət  yaxşılaşırdı.  Ancaq realist tendensiya 
beyn
əlxalq məsələlərdə  köhnə  münasibət,  sərt siyasət tərəfdar-
larının müqaviməti ilə inadlı mübarizədə özünə yol açırdı. Müsbət 
prosesl
ərin dönməzliyinə  təminat hələ  yaranmamışdı,  lakin zor 
işlətmək siyasətinə qarşı əvvəllərdəkinə nisbətən daha geniş siyasi  
imkanlar yaranmışdır.  
Corc Buşun prezidentliyi dövründə ABŞ-ın xarici siyasəti 
Corc  Buş  ABŞ-ın  İkinci  dünya  müharibəsində  iştirak  etmiş 
sonuncu prezidenti idi.  Xarici siyas
ətdə ABŞ SSRİ ilə danışıqları 
davam etdirirdi.    1989-
cu ilin dekabrında Malta adasındakı görüş 
SSRİ-nin  dağılması,  Almaniyanın  birləşdirilməsi,  Avropadakı  so-
sialist dövl
ətlərin əvvəlki quruluşa qayıtması və dünya xəritəsində 
yeni geosiyasi d
əyişikliklərin əmələ gəlməsi üçün bir siqnal rolunu 
oynadı.  1991-ci ilin fevralında Corc Buş 30-a qədər dövlətin birgə 
iştirakı  ilə  «Səhrada tufan əməliyyatı»  adı  altında  İraqa  hücum 
t
əşkil etdi.  Buna səbəb o idi  ki, 1913-cü ilə qədər İraqın tərkibin-
d
ə  olan Küveyti 1990-cı  ilin  avqustunda  İraq  yenidən  tutmuşdu.  
ABŞ təkid edirdi  ki, İraq Küveytin müstəqilliyini yenidən tanısın.  
Lakin  
əvvəlcədən  şəxsiyyəti müəyyən edilməyən bir lider olan 
S
əddam Hüseyn bu tələblə razılaşmadı. Belə olduqda 1991-ci ilin 
fevralında  BMT-nin Təhlükəsizlik  şurasının  4  üzvü  -  İngiltərə, 

---