İkinci dünya müharibəsinin abş üçün nəticələri
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
112 S əudiyyə Ərəbistanında, İraqda, Küveytdə, BƏƏ-də, həm də B əhreyndə mərkəzləşmişdir. Qatar təbii qaz resursları ilə zəngindir (ehtiyatına görə Rusiya, ABŞ və İraqdan sonra dördüncü yeri tutur). M əhz bu resurslarla əlaqədar regionun bütün ölkələrində neft emalı, neft-kimya sənayesi inkişaf etmişdir. Son illər, xüsusilə Qatarda t əbii qazın mayeləşdirilməsi üzrə iri müəssisələr tikil- mişdir. Alüminium istehsalı regionun sənaye sahələri arasında əhəmiyyətinə görə ikinci yerdədir. F ələstin haqqında qısa məlumat F ələstin, bu gün İsrail, İordaniya, Livan və hətta Misir tərə- find ən işğal edilmiş ərazinin adıdır. O, Yaxın Şərqdə yerləşir. Pey- ğəmbərlər diyarı olan bu ərazilər şərqdə Ağ dəniz sahillərindən q ərbdə Ərəbistan çölünə, cənubda Qəzzə vadisinə qədər uzanır. F ələstin sözünü yunanlar işlətmişlər. Mənası Fələstinlilərin ölkəsi dem əkdir. Bu əraziyə sahib olmaq üçün tarix boyunca bir çox müharib ələr olmuşdur. Onun ərazisi – 26 min kv. km-də yerləşir. Alt poleolit dövründ ən burada insanlar yaşamışlar. Sami tayfaları buraya e. ə. V-IV minilliklərdə gəlmiş, e. ə. III-II minillikdə bura- da yaşamışlar. XVI-XIII əsrlərdə Fələstin Misirin hakimiyyəti altında olmuşdur. Filistinyanların sahil ətrafında XIII əsrdə ağalığı t əmin edilmişdir. E. ə. XI əsrdə bu ərazidə İsrail-Yəhudi çarlığı yaranmış, Davud və Solomonun dövründə o, yüksəliş keçirmişdir. E. ə 935-ci ildə, o, İsrail və Yəhudi çarlığına parçalanmış, e.ə. VIII əsrin sonlarında İsrail Assuriya tərəfindən tutulmuşdur. E. ə. VI əsrdə Yəhudi çarlığını da Babil işğal etmişdir. E. ə. IV əsrə qədər F ələstin Əhmənilərin, e. ə. IV əsrdə isə Makedoniyalı İskəndərin hakimiyy əti altında olmuşdur.E. ə. 63-cü ildə onu Roma işğal etmişdir. 395-ci ildən bu ərazi Bizansa tabe olmuşdur. 1099-cu ild ə sələbçilər Qüdsü tutmuş və krallıq yaratmışlar. 1187-ci ildə S əlahəddin onları Qüdsdən qovmuş, Fələstin əyyubilərə tabe olmuşdur. 1516-cı ildə isə türklər Fələstini işğal etmişdilər. 1832- ci ild ə Fələstini Misir paşası Məhəmməd Əli zəbt etsə, 1834-cü il üsyanından sonra yenidən türklərin tabeliyinə keçmişdir. F ələstin 1517-ci-ildə Yavuz sultan Səlim tərəfindən Osmanlı torpaqlarına qatılmış, birinci Dünya müharibəsinə qədər də Os- m anlı dövlətinin tərkibində qalmışdır. Bu ərazidə yaşayan 3 böyük 113 s əmavi dinə mənsub olan insanlar həmişə dinc şəraitdə yaşamışlar. 1916- cı ildə Fələstin Osmanlı idarəçiliyindən çıxmışdır. Fələstin və İsrail düşmən iki qardaşdır. Bu millətlər köklərini İbrahim Pey- ğəmbərə bağlayırlar. Ona görə də qardaş hesab edə bilərik. Fələs- tin- İsrail müharibəsi XX əsrin 40-50-ci illərində başlasa da, kökləri çox daha keçmişə gedir. 1916-cı il iyulda başlayan ərəblərin üsya- nında Ərəb qoşunları Şamı ələ keçirib Hələbə irəliləmişlər. 1920- ci ild ə San Remo konfransında müharibəyə yekun vurulmuş, Orta Şərq ingilislərlə fransızlar arasında bölünmüşdür. İngilislərin payı- na İraq, Fələstin, Misir və İordaniya, Fransızların payına isə Suriya , Livan , Əlcəzair və Tunis düşmüşdür. Əvvəl Ərəb-İsrail məsələsi, bu günümüzd ə isə Fələstin-İsrail problemi, bir çox ölkənin sıra ilə qarışdığı, kömək etməkdən çox öz mənafeləri üçün məsələni bö- yütdükl əri bir problemə çevrildi. Tarixçilər bu məsələni kağız üzə- rind ə həll edə bilərlər, lakin həll edilməyən, hər gün ölən insanların sayı artır, sadəcə işğal üzündən deyil, həm də yaşayış mühütü də insanları hədələyir. Fələstin probleminin kökləri XIX əsrə gedib çıxır. XIX əsrin 40-cı illərindən başlayaraq Fələstinin geosiyasi c əhətdən mühüm nöqtədə yerləşdiyini nəzərə alaraq Qərbin buraya marağı artdı. 1869-cu ildə Süveyş kanalının açılışından sonra buraya diqq ət daha da çoxaldı. İki min ilə yaxın bir müddətdir ki, dünyanın hər yerinə dağılmış yəhudilər XIX əsrin ortalarında özl ərinin yaşayacaqları bir dövlət yaratmaq fikrinə düşdülər. Onlar dövl əti əvvəl ayrılmaq məcburiyyətində olduqları Fələstində qur- maq ist əyirdilər. Rusiyada çox sayda yəhudu ailəsi 1881-ci ildən sonra ölk əni tərk etmək məcburiyətində qaldılar. Yəhudilərin çoxu F ələstində yerləşdi. 1882-ci-ildə Leo Pinksler ilk dəfə Fələstində Y əhudi dövləti qurmaq fikrində idi, lakin bu alınmadı. Nəhayət, XIX əsrin sonu - XX əsrin əvvəllərində yəhudilərin Fələstinə köçüb g əlməsinin başlaması ilə Fələstin yenidən diqqət mərkəzinə çevrildi. H əm də bu indiyə qədər davam edən Yaxın Şərqdəki böh- ranın başlanğıcını qoydu. 1937-ildə Peel komissiyası Fələstini ikiy ə bölüb Ərəblər və Yəhudilər arasında paylaşdırmaq istədi, lakin bu iki t ərəf üçün də qəbul edilməz oldu. Bu istək 1948-ci ldə h əyata keçirildi. İkinci dünya müharibəsindən sonra Yaxın Şərq 114 ölk ələrində müstəmləkə əleyhinə genişlənən milli-azadlıq hərəkatı başladı. 1947- ci il noyabrın 29-da BMT Baş Məclisinin İkinci növbəti sessiya sında 33 dövlətin lehinə (ABŞ-da daxil olmaqla), 13 dövl ətin əleyhinə və 10 dövlətin bitərəf qaldığı 181 saylı b əyannaməsi qəbul edildi. Komitənin 2-ci təklifi olan Fələstinin 2 dövl ətə-ərəb və yəhudi dövlətinə və Yerusəlimin (Qüds) inzibati dair əyə (xristian, müsəlman və iudey dinlərinin müqəddəs yerl ərinin qorunması məqsədi ilə xüsusi beynəlxalq rejim altında) parçalanması planını təqdir etdi. 1948- ci ilin mayın 14-də ingilis qoşunu Fələstini tərk etdi. El ə həmin gün sionizm hərəkatını görkəmli liderlərindən olan David Ben- Qurion İsrail dövlətini yarandığını elan etdi və özünün r əhbərliyi ilə hökumət təşkil etdi. Bel əliklə, ABŞ İsrail vasitəsi ilə özünə çox əlverişli mövqe qazanaraq bu regionu da “soyuq müharib ə” çərçivəsinə daxil etdi v ə tam bir şəkildə İsraili həm beynəlxalq arenada, həm də regional siyasi m əsələlərdə müdafiə etdi. Lakin ABŞ hakim dairələri İsrailin SSRİ ilə yaxınlaşmasından qorxurdular və ona etibar etmirdilər. Lakin Koreya müharib əsi zamanı İsrailin ABŞ-ı müdafiə etməsi ABŞ-da belə şübhələri qismən də olsa, aradan qaldırdı. 1948- ci ilin mayın 14-də İsrail dövlətinin elanı ilə ilk Ərəb – İsrail müharibəsi başladı. İsrail ilə müxtəlif Ərəb dövlətləri arasında müharibələrin ən mühümləri 1948-1949, 1956, 1967, 1973, 1982-ci il müharib ələridir. İsrail dövlətinin yaradılmasına cavab olaraq 24 saat sonra F ələstin ərəbləri bir sıra ərəb ölkələrinin (Misir, İraq, Suriya, Livan, Yəmən) yardımı ilə İsrailə müharibə elan etdil ər. Kiçik fasilərlə 8 ay davam edən müharibə 1949-cu il yanvar ayının 7-də Rodos adasında imzalanan atəşkəs razılaşması il ə başa çatmışdı. Müharibədə Ərəb dövlətləri məğlub oldu. Bu anlaşma ilə Cəlilə və Nəcəf İsrailə, Qəzzə Misirə verildi. İsrail F ələstinin Ərəb dövləti üçün ayrılmış ərazinin bir hissəsini zəbt etdi. 900 min ə yaxın fələstinli öz doğma yurdlarını tərk etməyə, qonşu ölkələrə qaçmağa məcbur oldular. Beləliklə, həmin vaxtdan h ələ indiyədək həll olunmamış ərəb – İsrail münaqişəsinin əsası qoyuldu. Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|