121
İkinci həyat tərzi azlığın arzusuna əsaslanır, çoxluq üzərinə
zorakılıqla qoyulur. O, terror və yığıncaq, mətbuatın idarə edilmə-
si, şəxsi azadlıq üzərində təzyiqlə fərqlənir.
M
ən belə hesab edirəm ki, Birləşmiş Ştatlar xarici təzyiqlərə
v
ə ya, silahlı azlıqların təcavüzünə qarşı müqavimət göstərən azad
xalqları müdafiə edir. Mən belə hesab edirəm ki, biz xalqların
azad olunmasına kömək etməliyik ki, onlar talelərini özləri həll
etsinl
ər. Bizim köməyimiz ilk növbədə iqtisadi və maliyyə köməyi
olmalıdır.Bu kömək həmin ölkələrdə iqtisadi sabitliyə gətirib
çıxaracaq.Bu qayda ilə öz təsirini siyasi proseslərə də göstə-
r
əcəkdir. Dünya yerində dayanmır və status – kvonu saxlamaq
mümkün deyildir. Biz qüvv
ələr nisbətində dəyişikliyə və BMT–
nin Nizamnam
əsinin pozulmasına yol verə bilmərik. Xalqları
t
əcavüz və məcburetmə metodu ilə idarə etmək yol verilməzdir.
Yunan mill
ətinin tamlığı və yaşaması daha geniş perspektivə
ciddi
əhəmiyyət kəsb etdiyini anlamaq üçün xəritəyə baxmaq
kifay
ətdir. Əgər Yunanıstan silahlı azlığın nəzarəti altına düşərsə,
bu effekt ona
qonşu olan Türkiyəyə də yayıla bilər. İntizamsızlıq
v
ə anarxiya bütün Yaxın Şərqə də yayıla bilər. Bundan başqa
müst
əqil dövlət Yunanıstanın yoxa çıxması daha çox Avropanın
müharib
ələrdən sonra bərpa olunan azad ölkələrinə də təsir edə
bil
ər. Uzun zaman öz azadlığı uğrunda mübarizə aparan ölkələr
onu itirs
ələr, bu uzun bir faciə olacaq. Sərbəst təsisatların iflası və
müst
əqilliyin itirilməsi ancaq onlar üçün deyil, bütün dünya üçün
f
əlakət olardı. Biz bu çətin anda Türkiyə və Yunanıstandakı
v
əziyyətə təsir göstərməsək, bunun nəticələri həm Qərb, həm də
Şərq üçün çox uzaqlara gedə bilər.
Biz fasil
əsiz və qətiyyətli hərəkət etməliyik. Buna görə də
m
ən xahiş edirəm ki, konqres Türkiyəyə və Yunanıstana kömək
etm
ək üçün 400 milyon dollar 1948 – ci ilin iyunun 30- nadək
yardım ayırsın. Bu pula əlavə olaraq Türkiyə və Yunanıstana bu
ölk
ələrin xahişi ilə ABŞ – ın hərbi və mülki personalı göndərilsin.
Bu personal h
əm bu dövlətlərin modernləşdirilməsi vəzifəsinə
köm
ək etmək və həm də iqtisadi və maliyyə köməyindən istifadəni
müşahidə etmək məqsədini güdməli idi.
122
ABŞ İkinci Dünya müharibəsində qələbəyə 341 milyard
dollar qoymuşdur. Bu vəsait dünya azadlığı və bütün dünyada sülh
namin
ə qoyulmuşdur. Türkiyə və Yunanıstana edilən bu kömək
h
əmin vəsaitin 1/10 – ni təşkil edir. Ancaq bu sağlam fikirdir. Biz
göst
ərəcəyik ki, bizim qoyduğumuz investisiya hədər yerə get-
m
əmişdir. Totalitar rejimlər əsasında bədxassəli yoxsulluq da artır.
İnsanlarda yaxşı həyata ümid öldükdə totalitar rejimlər tam artıma
nail ola bilirl
ər. Biz insanların ümidini müdafiə etməliyik.
Dünyanın azad xalqları onların azadlığını müdafiə etmək
üçün onlara köm
ək etməyi bizdən xahiş edirlər.Əgər biz lider-
liyimizd
ə tərəddüd ediriksə, onda biz bütün dünyada sülh üçün
t
əhlükə yaratmış olarıq. Əlbəttə, bizim millətin yüksək rifahını təh-
lük
ə altında qoya bilmərik. Son hadisələr bizim qarşımızda böyük
m
əsuliyyət qoyur. Mən əminəm ki, konqres bu məsuliyyətdən
ç
əkinməyəcəkdir”.
Bu doktrina ABŞ-ın xarici siyasətində dönüş mərhələsinin
başlanması demək idi.
Yunanıstandakı vətəndaş müharibəsi, boğazlarda SSRİ-nin
h
ərbi baza yaratmaq istəyi, Yaxın Şərqdə neft amili ABŞ xarici
siyas
ətində dönüşün yaranmasına səbəb oldu. Bunların içərisində
Yaxın Şərqə münasibət xüsusi rol oynayırdı. ABŞ-ın İkinci Dünya
müharib
əsindən sonra Yaxın Şərq neftinə tələbatı artdı. Əgər 1938-
ci ild
ə ABŞ inhisarlarının payına Yaxın Şərq neftinin 14% (3,2
mln. ton)g
əliri düşürdüsə, 1951-ci ildə bu rəqəm 57,8% (56,6 mln.
ton) t
əşkil edirdi.
İkinci dünya müharibəsindən sonra ABŞ “azad dünyanın”
demokratik institutlarının əsaslarını hər cür qəsdlərdən hərtərəfli
müdafi
ə etməyi öz xarici siyasətinin əsas vəzifəsi elan etdi.
Marşall planı ortaya çıxdı. Bu planın müəllifi ABŞ-ın dövlət katibi
Marşall oldu. 1947-ci ilin iyunun 27-dən iyulun 2-dək Parisdə bu
m
əsələ ilə əlaqədar olaraq İngiltərə, Fransa və SSRİ Xarici işlər
nazirl
ər müşavirəsi keçirildi. “Xarici dövlətlərə yardım haqqında
1948-ci il qanunun” 1948-ci il aprelin 3-d
ə ABŞ konqresi
t
ərəfindən qəbul edildi. Avropanın 16 ölkəsinə 12 milyard dollar
d
əyərində yardım edildi. Bu ABŞ-ın Avropa işlərinə müdaxiləsinin
gücl
ənməsinə səbəb oldu.
123
1950-ci ild
ə “hər şeydən öncə Asiyadır!” şüarının irəli
sürüldü, dövl
ət katibi Açelson 1950-ci il yanvarın 12-də Koreya
işlərinə qarışmaq haqqında bəyanat verdi. 1950-ci il iyun ayının
25-d
ə Şimali Koreyanın Cənubi Koreyaya hücumu ilə Koreya
müharib
əsi başladı. Bu müharibə 1953-cü ilə qədər davam etdi.
ABŞ-ın Cənubi Koreyanı, SSRİ-nin isə Şimalı Koreyanı müdafiə
etm
əsi Koreyanın iki dövlətə parçalanmasına səbəb oldu.
ABŞ-IN YAXIN ŞƏRQDƏ ROLU VƏ ÖZ
MARAQLARIRNIN TƏMİN EDİLMƏSİ
İkinci dünya müharibəsindən sonra ABŞ-ın xarici siyasətinin
əsas mahiyyəti dünya ağalığına nail olmaq idi. ABŞ-ın öz am-
bisiyasını həyata keçirmək, Amerikanın enerji maraqlarını
qorumaq üçün h
ərbi və siyasi təzyiqlərdən, iqtisadi sanksiyalardan
v
ə sair metodlardan istifadə etməyə başladı. ABŞ iqtisadiyyatının
getdikc
ə daha çox neftdən asılılığını nəzərə alsaq, bu dövlətin
dünya üz
ərində öz hökmranlığını möhkəmləndirmək üçün Yaxın
Şərqdəki enerji ehtiyatlarına nə dərəcədə möhtac olduğunu aydın-
laşdırmaq çətin deyildi. Bu halda ABŞ-İsrail alyansında ABŞ-ı
İsraildən Yaxın Şərq regionunun müsəlman ölkələrinə qarşı
istifad
ə etməsinin məntiqini də başa düşmək olardı. Yaxın Şərqdə
baş verən hadisələrə, o cümlədən İsrail-ərəb münaqişəsinə və hətta
F
ələstinin daxilində baş verən hadisələrə ABŞ-ın Yaxın Şərq
siyas
ətinin tərkib hissəsi kimi baxmaq lazım idi. Regiondakı
münaqişələr İsrail dövləti yaranandan sonra daha ciddi xarakter
alsa da,
əslində etnik və ya dini münaqişə deyildi. Bu
münaqişələrin XIX əsrin sonu XX əsrin əvvəllərində Böyük Brita-
niya t
ərəfindən qızışdırıldığı və İkinci Dünya müharibəsindən
sonra m
əhz ABŞ tərəfindən idarə edilərək onun Yaxın Şərqdəki
siyas
ətinin həyata keçirilməsi üçün edildiyi aydındır.
Müs
əlman aləminə bəla gətirən sərvət – neftdir. İsrail-Ərəb
münaqişəsi, o cümlədən İsrail-Livan münaqişəsi ABŞ-ın Yaxın
Şərq siyasətinin tərkib hissəsidir. ABŞ-ın Yaxın Şərqdə əldə etdiyi
neft ehtiyatlarının təhlükəsiz istismar edilməsi üçün müvafiq
t
əhlükəsizlik zonalarının yaradılması, yeni neft ehtiyatlarının nəza-
Dostları ilə paylaş: |