Kasbiga kirish

Tibbyot xodimining OIV-infeksiya va kommunaktiv 
kompetentligi 
OIV-infeksiya – bu kassallik bo’lib, inson hulqi bilan bog’liq. 
Epedemik holatni o’zgartirish uchun, bu kasallikka nisbatan insonni 
hulqini yaxshi tomonga o’zgartirish lozim bo’ladi. Birinchi navbatda 

---

542 
tibbiyot xodimlari hulqini o’zgartirish kerak. OIV/OITS ni 
muavffaqiyatli profilaktikasi uchun tibbiyot xodimlaridan har kunlik 
kun tartibida to’xtamasdan, takror va takror OIV-infeksiyasi 
to’g’risida to’g’ri maslahatlar berishligi lozim bo’ladi. Tibbiyot 
xodimi bilan bemor orasidagi ishonch bu tibbiy yordam berish asosi 
bo’lishi kerak. Eng kerakligi shuki, psixologik yaxshi muhit hosil 
qilish, bu maxsus tibbiy yordam ko’rsatishda bemorlarni jalb qilishda 
va ushlab turishda qo’l keladi. Tibbiyot xodimi va patsiyent 
o’rtasidagi bir biriga ishonch patsiyentlarda ochiqchasiga OIV-
infeksiyasi to’g’risida ma’lumotlarga ega va muloqatga tayyor 
bo’ladi.
Patsiyentning shaxsiy kommunikatsiyasi uning sog’ligiga va 
xulqining o’zgartirishga, tibbiyot xodimi bilan o’zaro aloqasiga 
bog’liq bo’ladi 
«tibbiyot hodimi – patsiyent», «tibbiyot hodimi –
patsiyent oilasi», «patsiyent – shu kasallikka chalingan yana bir 
patsiyent», «tibbiyot hodimi va uning komandasidan yana bir a’zo va 
patsiyent»
. 
OIV-infeksisiga chalingan insonlar yordam so’rab (maslaxatga 
va tekshiruvga va davolanishga), psixologik stressda bo’lishadi va 
oilasi yoki aholi tomonidan tayziqqa uchrashi mumkin. Bunday 
holatlarda patsiyentning tibbiyot xodimi bilan sifat kommunikatsiyasi 
asosiy rol o’ynaydi. Tibbiyot mutaxasislari bunda patsiyentning ba’zi 
bir o’zini tutish holatlariga e’tibor bermasdan, patsiyentga nisbatan 
maxfiy ma’lumotlarni saqlash kerak bo’ladi, patsiyentni yaxshilab 
eshitib, uni ruxiy ko’tarib, uning savollariga aniq javob berib qo’llab 
quvatlash kerak bo’ladi.
OIV-infeksiyasi bilan yashayotgan insonlar, ko’pincha o’ziga 
kerak tibbiy yordam olishda har xil to’sqinliklarga uchrashi mumkin. 
Sigmatizatsiyadagi qo’rquv patsiyentga yordam olishda qo’shimcha 
to’siqlarlarga uchrashiga olib keladi. Bu holatda ushbu to’siqlarni 
yengishda OIV-infeksiyalangan inson uchun o’z xuquqlarini himoya 
qilishda bilimlari, atrofidagi tibbiyot xodimlari ko’makda bo’lishi 
kerak. 

---

543 
Yuqoridagilarni inobatga olib, OIV/OITS bemorlarda yangi 
klinik-psixoligik muammo yuzaga keladi va bunday holatda ular 
tibbiyot hodimlari tomonidan kuzatuvga va yordamga muxtoj bo’lib 
qolishadi. Bunda tibbiyot hodimlarini diplomdan keyingi tayyorlash 
muammolari yuzaga keladi va shunga yarasha mutaxasislar 
tayyorlashda o’zgartirishlar kiritish (birinchi navbatda vrach va klinik 
psixologlar) mutaxasislar tayyorlansa maqsadga muavffiq bo’ladi. 
Birinchi navbatda bu mutaxasislarni tayyorlashda, psixologik va 
kommunaktiv kompetentlik hosil qilish yotadi. Bu nimani o’z ichiga 
oladi? Bu nima? 
Asosan tibbiyot hodimi tomonidan patsiyentning psixologik 
holatini bilish, bir biri bilan muloqat vaqtida bo’ladigan 
kommunaktiv holatni o’rganish, asosan tibbiy muxitda, muammoni 
yengib o’tadigan yo’llarini o’rganish va patsiyenga o’rgatish, o’zaro 
shaxsiy va professional vazifalarni yechish, psixologik intervensiya 
asoslarini bilish – bu patsiyentni sog’ligini yaxshi tomonga 
yo’naltirish va hayot sifatini oshirish. OIV/OITS kasalligiga 
chalingan bemor va uning qarindosh-urug’lari bilan ishlayotgan 
tibbiyot xodimi bemor to’g’risida olingan mua’lumotlarni analiz 
sintez qilib, o’z vaqtida yordam berishi, patsiyentning muammolarini 
joy-joyiga qo’yib berib, davolash olib borishi lozim bo’ladi.
Demak, tibbiyot hodimi patsiyent va uning yaqin qarindoshlarini 
kompleks so’ravnoma o’tkazishni, bemor ruxiy holatini baxolashni, 
bemorning tibbiy psixologik va ijtimoiy muammolarini o’rganishni 
taqazo etadi va albatta bu ishlar mavjud bo’lgan axboratlarga 
tayangan bo’lishi shart. Tibbiyot hodimi bemorning psixologik 
holatini o’rganib, uni istiqbolini baholashi va tushinishi orqali bemor 
bilan samarali munosabat o’rnatishi lozim. Bemor va uning yaqin 
qarindoshlari bilan muloqatda bo’lganida, albatta shaxsni xurmat 
qilish asnosida etik yondashuvlarini qo’llashi lozim. Bundan tashqari 
tibbiyot hodimi bemorni davolashda uning yaqin qarindoshlarining 
roli muxim ekanligini tushintirishi, xar bir davo bosqichlarini va 
alternativ yoki muqobil usullar va maslaxatlarni izoxlab borishi va 
maqsadga erishish uchun davolash usullarini qo’llash uchun patsiyent 

---

544 
yaqinlaridan ruxsat olishi lozim. Boshqa so’z bilan aytganda tibbiyot 
xodimi patsiyentni davolashda bilimi va maslahatlari bilan uni davo 
olishga unday bilishi, bemor tomonidan ushbu kasallikni yengib 
o’tishiga ishonch borligini uning ongigi singdira bilishi kerak bo’ladi. 
Davolashning yaxshi effekti vrach va bemor xamkorlikda ishlaganda 
bo’lishini, birgalikda kasallikka qarshi kurash olib borishni va 
bemorni qo’llab quvvatlash va rag’batlantirib turishi lozim bo’ladi. 
Bu sohada ishlayotgan tibbiyot xodimi shuni bilishi kerakki, uning 
bilimi, xarakatlari chegaralanganligini. SHuning uchun vrach boshqa 
mutaxasislar bilan ham bilimi, xarakatlari va davolash usullarini 
hamkorlikda o’rganib, to’ldirib borishi lozim. Buning bilan u 
maslaxatlar sifatini, bilim doirasini va va davolash sifatini oshirib 
boradi, usul va uslublarini o’rganadi va tibbiyot komandasini tashkil 
qiladi. Bundan tashqari vrach va klinik psixolog bitta komanda 
bo’lib, OIV-infitsirlangan patsiyentlarni davolash yo’llarini izlab, 
emotsional holatlarga tushib qolmasliklari uchun, shaxsiy va 
profissional darajasini oshirib borishi kerak.
OIV-infitsirlangan bemorlar bilan ishlaydigan vrachning asosiy 
vazifalaridan biri shuki, u asosiy davo muolajasi, ya’ni virusga qarshi 
davolash va patsiyentga kerakli ma’lumotlar berish, dorilarni o’z 
vaqtida qabul qilish kerakligini, fizik va psixik holatlarini nazorat 
qilib turadi. O’z vaqtida dori darmonlarni qabul qilmasligi yomon 
oqibatlarga olib kelishini va dori darmon qabul qilishda xatolar 
bo’lmasligi, dori qabul qilishda sxemadan ozgina chetlashish 
patsiyent va vrach tomonidan qilingan davolashdagi shuncha xatti 
xarakatni 
puchga 
chiqarishi 
mumkin 
ekanligini, 
kasallikni 
kuchayishiga olib kelishini uqtirish lozim bo’ladi. 
OIV/OITSni kechishida shunday holat yuzaga keladiki, bunda 
birinchi navbatda patsiyentga polliativ yordam kerak bo’ladi, bu esa 
bemorga va uning yaqinlarini psixolagik qo’llab quvatlash lozim 
bo’ladi. Birinchi navbatda qilinadigan polliativ yordam kordinatsion 
kommunikatsiya aspektlari: 

Atrofdagilarni jalb qilish. Atrofdagilarni jalb qilishda ularni 
shunga undash kerakki, ular patsiyentni kelajakka qo’yilgan 

---

545 
maqsad va vazifalarni, rejalarini qo’llab quvvatlashlari kerak 
bo’ladi. 

Atrofdagilar patsiyentni va uning oilasini qo’llab quvvatlashi 
kerak. 

Atrofdagilar patsiyent o’z-o’zini boshqara bilishga undashi 
kerak va uni qo’llab quvvatlaydigan guruxlarga qo’shishi kerak 
bo’ladi.

Patsiyentni sog’ligini o’ylaydigan komanda tashkil qilish (yaqin 
qarindoshi, yaqinlari, tibbiyot hodimi, boshqa patsiyentlar) va 
ular bilan aktiv xamkorlik qilish. 
Bundan tashqari statsionarda klinik aspekt kommunikatsiyasiga 
yondashuv. Bular ushbu aspektlar: 

Klinik, psixologik va sotsial holatni baholashni kuchaytirish. 

Patsiyentga maqsad va vazifalarni tushintirish va qo’llab 
quvvatlash. 

Patsiyent to’g’risidagi hamma aspekt va ma’lumotlarni uning 
o’zi bilan muxokama qilish.

Davolash rejasi qancha talab qilsa, shuncha o’zgartirib turish.
Tibbiyot hodimi spetsifik kommunikatsiya aspektlarini ham OITS 
bemorlarga polliativ tibbiy yordam berayotgan davrda qarash lozim. 
Bular:

Patsiyentni bezovtalashiga sabab va faktini bilish.

Patsiyentni klinik holatini baholash.

Patsiyentni davolanishga bo’lgan moyilligini baholash (kerakli 
indikatorlarni qo’llash). 

Patsiyentning sog’ligini yomonlashishga olib keladigan faktorlar 
to’g’risida ma’lumot almashish.

Diagnostika va davolash rejalari xaqidagi ma’lumotlarni
klinitsistlar bilan almashish. 

Muxokama tashkil qilish va bir qarorga kelishish. 

Patsiyent tomonidan o’z o’zini boshqarishni kuchaytirish.

Registratsion varaqalar va davolash kartalari yuritish. 

Patsiyenlarni kasallik to’g’risida o’qitishga o’rgatish. 

---

546 

Yaqin sotsial-ijtimoiy atrofdagilar bilan xamkorlik, ushbu 
xamkorlikni tashkil qilish. 

Bemor va bemor qarindoshlari bilan bemorga yordam ko’rsatish 
rejasini va maqsadini muxokama qilish. 
OITS bemor va uning oila a’zolari kommunikatsiya asosiy aspeklari 
prinsiplari:

Bir qarorga kelishga va qo’llab quvvatlashga ko’rsatma.

Yordam ko’rsatish maqsadini muxokama qilish.

Patsiyentga tibbiyot xodimi bilan birgalikda yordam ko’rsatish 
rejasini muxokama qilish. Patsiyentning oila a’zolarini umumiy 
yordam ko’rsatish rejasiga yordam ko’rsatish komandasi sifatida 
tibbiyot xodimlari bilan birgalikda jalb qilish. 

Vaqti vaqti bilan davolash rejasi muxokamasiga qaytib turish va 
muxokamadan keyin xamkorlikda bir qarorga kelish. 
Xar bir patsiyent o’z sog’ligi to’g’risida ma’lumot olishga intiladi. 
Vrach OIV/OITS bemor bilan ishlashda xar qanday noxush 
vaziyatlarni davolashdagi qiyinchiliklarni bemorga yetkazishda 
qiyinchilik tug’diradi, bemoga esa bu ma’lumotlarni olish og’ir, 
shuning uchun vrach hamma ma’lumotlarni patsentga ayta olmaydi. 
Shunday bo’lishiga qaramay vrach patsiyentga xar doim patsiyent 
bilish kerak bo’lgan ma’lumotlarni unga berib turishi maqsadga 
muavffiq bo’ladi. Bu muammoni hal qilishda vrach boshqa tajribali 
vrachlar maslaxatiga suyangan holda, og’ir holatlarda ma’lumotlar 
texnologiyasini ishlab chiqqib, bunday salbiy oqibatga olib keladigan 
ma’lumotlar konteksini o’rganishga to’g’ri keladi.