Ay Y erin ə tra fın a dolanır və gərdişini 27 gün 8 sa-
atd a tam am edir. Yer Aydan 49 dəfə böyÜKdür. Amma
Gündən b ir m ilyon
üç
yüz min
Kərrə
KİçİKdir.
Y erin K ürəviyyəti nə dəlil ilə isb at olunur?
Y erin
KÜrəviyyətinin dəlili odur kİ,
dərya Kəna-
rında duran
b ir
adam uzaqdan gələn
b ir
gəm inin və ya
paraxodun ə w ə l dirəginin ucunu, sonra ortasını,bədə
gəm inin ü stü n ü ,
ondan
sonra təKnəsini, tainKİ gəldİKCə
tamam cism in i m üşahidə edir.
Gəmidə o tu ru b Kənara gələn adam da ən ibtida
d ağ ların təpələrini və sonra şəhərdə olan qala və m inarə
və u ca b in aları, əlhasil tədricən
gəldİKcə
sair
m əhəllərini
görər.
İndi
Y erin KÜrəviliyi
bu dəlil ilə isbat olunur.
BöyÜK d ağ ların və təpələrin və çu x u r m əhəllərin və
dərələrin v ü cu d u ilə Yer
KÜrə
şəKİində ola bilərm i?
Necə
Kİ
bir portağalın və ya narmcın qabığının
üstündəKİ girinti və çıxıntı onun m üdəwərliyinə zərər
vermir, habelə dağlar və dərələr də mühiti qırx min Ki
lometre və qütri on üç min Kİlometrə olan Yerin
KÜrə-
viliyinə əsla xələl verməz.
Y erin
şəKİlinl və
qism lərini anlam aq üçün nəyə
eh-
tiyacım ız var?
Yerin şəKİlini və qitələrlni bilməK və tanımaq üçün
İKİ şeyə ehtiyacımız vardır
kİ,
onlarm birisinə «Kürə»
və birisinə «Xəritə» deyilir.
K ürə nəyə deyilir?
Kürə
İKİ
növdür: Birisinə Kürreyi-müsənniə və о
birisinə Kürreyi-müsəttihə deyilir.
K üreyi- m üsənniə nədir? K .ürreyi-m üsəttihə nədir?
K üreyi-
müsənniə
Y erin
şəKİli Kİmi
y u m u ru tax ta-
dan və ya m ü q əw ad an
(Karton)
qayrılraış b ir şeydir
kİ,
yunan lisan m d a ona «Qlobus» deyilir. A m m a ərzin t a
m am əqsam ı
K a ğ ız
və ya müşəmmə ü stə rəsm olunub,
İKİ
dairədə
göstərən
cəftə lövhələrə
Kürreyi-müsəttihə
deyirlər.
X əritə nədir?
. Y erin ham ısı və yairiKİ b ir qism i və ya b ir şəhər
və y a b ir qəryə
(Kənd)
b ir Kağız ü stə tərsim olunsa, ona
«Xəritə» deyilir. Necə
Kİ,
ru s lisanında «K arta» deyilir.
K üreyi-ərzdə b ir m əhəlli və ya b ir məmləKəti necə
m üəyyən etməK olur?
K üreyi-ərzdə mövcud olan
məmlƏKətlər
«Cəhati-
əsliyyə»
vasitəsilə
təyin
olunur Kİ, onların
da
isim ləri
b u d u r: Şərq, qərb, şim al, cənub.
Şərq, qərb, şim al, cənub hanKi tərəflərd ir?
«Şərq»
g ü n
çıxan
tərəfd ir Kİ,
ona «Məşriq»
d eyilir.
«Qərb» gün b atan tə rə fd ir
Kİ,
ona «Məğrib» deyi-
lir. B ir adam ü zü n ü m əşriqə tu tu b , d u rsa, dalı tərəfin ə
m əğrib, sağ tərəfin ə cənub, sol tərəfin ə şim al deyilir.
M əşriq ilə m əğrib bir-birinə ru b əru olduğu
Kİmi
şim al
ilə cənub da bir-birinə m üqabildir.
Cəhati-əsliyyədən maəda (başqa) yenə b ir özgə tə rə f
v ard ır?
Cəzati-əsliyyənin a ra la rın ı təy in etməK ü çü n cəha-
ti-fəriyyə deyilən yenə b ir cəhati-ərbəə v a rd ır
Kİ, о
da
b u n lard ır:
Şim al ilə şərq arası: şim ali-şərqi.
Şim ali ilə qərb arası: şim ali-qərbi.
Cənub ilə şərq arası: cənubi-şərqi.
Cənub ilə qərb arası: Cənubi-qərbi.
X əritədə cəhati-əsliyyə necə m əlum olunur?
X əritən in həmişə y u x a n s ı «Şimal», aşağısı «Cə-
nub», sağ tə rə fi «Şərq», sol tə rə fi «Qərb» ü zü n ü xəri-
təyə tu ta n adam üçün məlum olunur.
K üreyi-ərzin üzü nədən ib arətd ir?
Y erin üzü torpaq ilə sudan mürəKKəb olub, b ir his-
səsi torpaq, üç hissəsi sudan ib arətd ir. Yəni to rp aq
Su
dan üç dəfə azdır. YainKİ su to rp ağ ın üç m isli qədərdir.
S əthi-ərzin dörddə b iri olan torpaq qism inə nə dey-
irlər?
S əthi-ərzin dördə b iri olan torpaq qism inə «Qara»
yainKİ b ə rr deyilir. О da b ir parça deyil. B ərrİ-ətiq,
bərri-cədid ism lərilə
İKİ böyÜK
qitəyə a y rılır.
B ərri-ətiq nədir?
B ərri-ətiq qədim v ax tiard an məlum olan qitəyə dey
ilir Kİ, о da üç qismə ay rılır:
1)
Avropa.
2)
Asiya.
3)
AfrİKa.
B ərri-cədidə nə deyirlər?
B ərri-cədidə həmən 1492- sənəyi-m iladidə Kəşf ol-
duğu üçün «AmerİKa» deyirlər
Ki,
о da AmerİKayi-şi-
mali və AmeriKayi-cənubi nam ları ilə İKİ qism dən ibarət-
dir. A m m a Y erin b ir beşinci parçası da v a rd ır
kİ,
ona
«A vstraliya» deyilir. A vstraliya qitəsinin ə tra fın d a b ir
çox
böyÜK və
KİçİK
adalar v a rd ır
Ki,
hər b iri
özünə
məx-
sus olan isim lər ilə yad olunur.
Bu beş qitənin isim ləri b ir-birinin dalınca necə zİKr
olunur?
1)
Avropa.
2)
Asiya,
3)
AirİKa.
4)
AmerİKa.
5)
A vstraliya.
B ir özgə ibarətlə bu beşinci qitəyə «Oğiyanusiyyə»
də deyilir.
Bu beş qitə
böyÜKİÜKdə
bir-birinə
lü sb ət
belə sayı-
lır:
A siya, AmerİKa, AfrİKa, A vstraliya, A vropa. Belə
Kİ, A siya A vropadan beş dəfə böyÜKdür. AmerİKa dörd
dəfə, AfrİKa üç dəfə.
A v straliy a qitəsinin ətrafm d a olan adalardan sərfi-
nəzər olunsa A vropadan KİçİKdir..
-
S əthi-ərzin üç hissəsini tu tm u ş olan su qism inə
nə deyirlər?
S əthi-ərzin üç hissəsini tu tm u ş və to rp aq qism ləri-
ni əhatə eləyən
böyÜK
sulara «bəhri-m ühit» deyirlər
kİ,
0
da beş qism ə ayrılır:
1)
B əhri-m ühiti-A tlasi,
2)
B əhri-m ühiti-K əbiri,
3)
B əhri-m ühiti-H indi,
4)
B əhri-m ühiti'M üncəm idi-şim ali,
5)
Bəhri-m ühiti-M üncəm idi-cənubi.
Bu b əh ri-m ü h itlərin h ər b iri hansı q itələri əhatə
ediblər?
B əhri-m ühiti-A tlasi A vropa, AfrİKa və AmerİKa
arasın d ad ır.
B əhri-m ühiti-K əbir A siya qitəsinin şərq tərəfin i,
AmerİKa qitəsinin qərb tə rə fin i əhatə edibdir.
B əhri-m ühiti-H indi A siya, AfrİKa, A v straliy a qitə-
lərin in arasm d a vaqedir. B əhri-m ühiti-M üncəm idi-şim ali
Dostları ilə paylaş: |