MahirəNərimanqızı
Yüklə 3,17 Mb. Pdf görüntüsü
|
www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxananın e-nəşri Azərbaycan multikultiralizmi Elmi toplu 343
Riyazi maşınların yaranması keyfiyyətə təsir etmədi. Biz əvvəlki kimi həmin riyazi modellər dünyasındayıq.
Lakin riyaziyyatın tətbiqinin bir çox istiqamətlərində radikal partlayış baş verdi. Məsələn, təsvirlərin robotla tanınması və ya şifahi nitqin tanınması məsələlərinin həllini klassik riyaziyyat nöqteyi-nəzərindən təsəvvür etmək mümkün deyil. Riyaziyyat yeni tətbiqi riyaziyyatın diskret kəmiyyətlərlə işləyən metod və modellərinin geniş spektrini hazırlamışdır və bu zaman hesablama üsulları üçün keçilməz adlanan məsələlər adlanan aşkar olunmuşdur.
Kompyuter texnologiyalarının riyazi sərhədləri Artıq 1960-cı illərdə ardıcıl cavab seçmə üsuluna əsaslanan çox sadə həll alqoritmi ilə verilən bəzi məsələlərin bu üsulun köməyi olmadan daha tez həll etməyin mümkünsüzlüyü aşkar edilmişdir. Qeyd edək ki, seçmə alqoritmi praktiki əhəmiyyətə malik deyil. Müasir zamanda riyaziyyatın və onun hesablama praktikasında tətbiqlərinin qarşısında duran ən mühüm və hələlik həll olunmamış problemlərindən biri seçmə problemidir: yuxarıda adları çəkilən məsələlərin həllini seçmə üsuluna nisbətən daha sürətlə almağa imkan verən bir alqoritm varmı? Bu alqoritmin varlığının mümkünsüzlüyünün gözlənilən isbatı riyaziyyatçı və proqramlaşdırıcıları seçmə məsələlərinin xüsusi hallarına (digər alqoritmlərin tətbiqinə imkan verən) yönəldir.
Riyazi piramida Müasir dünyada aşağıdakı riyazi fəaliyyət piramidası mövcuddur:
Təmiz klassik riyaziyyat www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxananın e-nəşri Azərbaycan multikultiralizmi Elmi toplu
344 Tətbiqi riyaziyyat/Riyazi modelləşdirmə
Proqramlaşdırma Tətbiq
Bu zaman faktiki olaraq cəmiyyət tərəfindən diktə olunan resurslarla (mütəxəssislərin sayı kimi) piramidanın təpəsindən əsasına doğru hərəkət hiss olunacaq dərəcədə artır. B.İ.Arnoldun Z.D.Faddeyevə əsaslanaraq tez-tez qeyd etdiyi kimi ―SSRİ-də 1 ildə riyaziyyata ayrılan vəsait bir tankın qiymətinə bərabər idi, indi Rusiyada bu vəsait-təqribən 1 ildə 1 tankın -i məbləğindədir‖. Burada məhz ―təmiz klassik riyaziyyata‖ ayrılan vəsait nəzərdə tutulur.
Eyni zamanda, bu piramidanın zirvəsindəki fəaliyyətin yüksək keyfiyyəti onun daha aşağı və daha geniş pillələrində keyfiyyətli nəticə əldə etmək üçün zəruridir. Sovet İttifaqı riyaziyyat sahəsində unikal elmi potensiala malik idi. Sovet cəmiyyətinin quruluşunun xüsusiyyətinə və infrastrukturuna uyğun olaraq bu elmi potensial daha çox əsas elmi mərkəzlərdə toplansa da, indi müstəqil dövlətlər olan respublikalarda bu sahəyə əhəmiyyətli vəsait qoyulur və nəticələr alınır.
O zaman mövcud olan elmi əlaqələr bərpa olunmalı və gücləndirilməlidir. Elə həmin informasiya texnologiyaları bu işdə bizim əsas yardımçımız ola bilər.
Riyazi savad Belə bir təəssürat yarana bilər ki, informasiya texnologiyalarının varlığı riyazi təhsili lazımsız edir. Bir tərəfdən, peşəkarlar var: ―əgər yük daşıyanları varsa, coğrafiyanı öyrənmək nəyə lazımdır‖. Digər www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxananın e-nəşri Azərbaycan multikultiralizmi Elmi toplu 345
tərəfdən XIX əsrin bir çox peşələrində zəruri olan-hesab əməllərinin yerinə yetirilməsi, faizlə bağlı əməliyyatların aparılması və s. kimi bacarıqların yerinə yetirilməsini kalkulyatorlar və kompyuterlər vasitəsilə həyata keçirmək olar.
Həqiqət isə əksinədir. Müasir insana 100 və hətta 50 il bundan əvvələ nisbətən daha çox riyazi savad lazımdır. Bunun əsas səbəbi bu gün tez-tez dəyişən şərtlər daxilində fəaliyyətin planlaşdırılması və həll qəbul edilməsini tələb edən iş yerlərinin artmasıdır.
Bir çox həllərin və planların əsasında isə riyaziyyat durur. Bu həm də siyasətə, ekologiyaya, şəxsi həyata aid və professional sferanın xaricində olan seçmə, planlaşdırmaya da aid edilir. Bu gün sırf hesabi savadın yerini insan mədəniyyətinin daha geniş sahəsi tutur.
Riyazi savadın növləri Riyazi savadın şərti olaraq aşağıdakı növlərini qeyd etmək olar:
Miqdar və cəbri savad (düsturda yerinə qoymaq, cavab almaq); Həndəsi savad; Ehtimal və statistik savad; Məntiqi savad, çoxluqlar və xassələr, müraciətdə o cümlədən riyazi olmayan obyektlər haqqında müzakirələrdə savadlılıq; Alqoritmik savad, həmçinin hesablama mürəkkəbliyindən irəli gələn mülahizələrdən istifadə etmək bacarığı və kompyuterin işini fundamental riyazi əsaslarını (məsələn, konkret hesablama verən universal hesablayıcı üçün proqram) başa düşülməsi. Bu barədə 1981-ci ildə akad. A.P.Yerşov ―Proqramlaşdırma – ikinci savadddır‖ şüarı ilə çıxış edirdi. Modelləşdirmədə
Yüklə 3,17 Mb. Dostları ilə paylaş:
|