Maşınqayırmanın tarixinə dair
Yüklə 20,63 Mb. Pdf görüntüsü
|
Orta əsrlərdə Avropada texnikanın inkişafı 138 katapultlarınkı ilə eyni idi. Bizim eranın əvvəlində bu silahdan çevik ox atan kamanların inkişafı nəticəsində az istifadə olunmuşdur. Arbalet Cində, Bizansda və Ərəblərin hökmranlığı dövründə də döyüş silahı kimi geniş tətbiq olunmuşdur. Müxtəlif dövrlərdə düzəldilən arbaletlər öz konstruksiyaları ilə bir-birindən fərqlənsə də, onlar oxşar işləmə prinsipinə malik olmuşlar. Arbalet əsasən uzunsov gövdədən ibarətdir. Bu gövdənin üzərindəki yuvaya atılacaq ox qoyulur. Gövdənin sonunda silahı sinəyə sıxmaq üçün qol bərkidilir. Bu qol dəmirdən, ağacdan, ya da buynuzdan düzəldilirdi. Atıcı mexanizm dəstəkdən, gərilən ipi tutmaq üçün şaybadan ( o əslində “qoz” adlanır) ibarətdir. Arbaletin uc hissəsində bərkidilimiş yaylar ox atmaq üçün lazım olan qüvvəni yaratmağa xidmət edir. Bu yaylar iplər vasitəsilə gərildikdən sonra silah hazır vəziyyətə gətirilir. Yayların gərilməsi silahın tipindən asılı olaraq ya əllə, ya da mexaniki olaraq aparılırdı. Əl ilə silahı yükləmək üçün onun bir ucu
ayaqla tutularaq, iplər çəngəlin köməyi ilə əl ilə dartılırdı. Gövdənin uc hissəsində yerləşmiş çarx qolu isə ipləri mexaniki olaraq gərməyə imkan verirdi (şəkil 1.89). Döyüşçü atıcı dəstəyə basdıqda gərilmiş ip azad olur və ox böyük sürətlə qabağa atılır. X əsrdə Arbaletlər Avropada yenidən maraqla istifadə olunmağa başlanır. X ΙΙ əsrdə Arbalet İngiltərə və Fransada döyüş silahı kimi, orduda tətbiq olunurdu. Arbaletin ox atan kamanlardan fərqi ondan ibarət idi ki, bu silahla dəqiq nişan almaq mümkün idi. Bundan əlavə bu
Şəkil 1.88. Orta əsrdə istiafdə olunan arbaletlər. Orta əsrlərdə Avropada texnikanın inkişafı 139
silahın istifadə olunması çox asan və sadə idi. Arbaletin atdığı oxun dəymə zərbəsi adi kamana nisbətən çox yüksək idi. Tarixi qaynaqlara görə, bu silahla 150 m-dən dəbliqəni deşmək, 200 m məsafədən isə atlını vurub salmaq olurdu. Oxun uçma məsfəsi isə 300 m-ə çatırtdı [1.72]. Antik dövrdən məlum olan böyük ölçülü katapultlar (Trebuşetlər) da orta əsrlərdə döyüş texnikasının əsasını təşkil edirdi (şəkil 1.90). Trebuşet atıcı maşın olub daş, mərmi, alovlanan hissə və bəzi hallarda heyvan leşini düşmən tərəfə atmaq üçün istifadə olunurdu. Tarixi mənbələrə görə, trebuşet odlu mərmiləri 400-m məsafəyə qədər atmaq gücünə malik olmuşdur. Trebuşet, deyilənlərə görə Çində ixtira
olunub. Avropaya isə ərəblərin tikinti işləri
üçün təkmilləşdirdikləri formada gəlib
çatmişdır. Barıtın
kəşfindən sonra
trebuşetlər getdikcə istifadədən çıxmağa başlamışdır [1.71, 1.74]. Trebuşet tam ağacdan hazırlanaraq nəql ediləbilmə qabiliyyətinə malik
idi. Trebuşetin iş prinsipi qravitasiyaya əsaslanırdı. İki böyük dayaq arasında yerləşdirilmiş, ox ətrafında dönə bilən tirin bir ucuna ağır yük asılır. Digər ucu isə iplə aşağıya dartılaraq bərkidilirdi. Beləliklə, tir gərilmiş şəkilə gətirilirdi. Trebuşetin sərbəst ucuna torba bağlanır və onun içərisinə atılacaq mərmi yerləşdirilirdi. Tir xüsusi dəstəyin köməyi ilə sərbəst buraxıldıqda o, yuxarıya doğru hərəkət edərək sürətlənir və torbada olan mərmi atılırdı. Tirin uzun və qısa qolunun arasındakı nisbət 1/4-ə kimi olurdu. Ağır daşları 200-250 m məsafəyə atmaq o dövr üçün döyüş texnikasında böyük irəliləyiş idi. Bəzi hallarda trebuşetlər çarxlar
Şəkil 1.89. Arbaletin yüklənməsi. Orta əsrlərdə Avropada texnikanın inkişafı 140
Şəkil 1.90. Trebuşetin ümumi görünüşü. üzərində qurulurdu. Bu, maşını nəql etməklə bərabər, həm də atma zamanı ona təkan verirdi və beləliklə atma məsafəsini artırırdı. Bununla bərabər çarxlı maşınlar yumşaq torpaqlarda bataraq qalırdılar ki, bu da onların manevretmə qabiliyyətini aşağı salırdı. Avropaya odlu
silahların ərəblərdən İtaliya ərazisi
uzərindən gəlməsi ilə bağlı olaraq, topların ilk dəfə tətbiq olunması da Florensiyada baş verir. Ona gorə də, bu sahədə tətbiq olunan anlayışlar (kanon, bombardman) Italiyan mənşə- lidirlər. İlk olaraq toplar Çində düzəldilsə də, onların texniki cəhətdən təkmilləşdirilməsi avropalılara aiddir. İlk toplar ölçüsünə görə çox kiçik olub, əl silahı kimi istifadə olunmuşdur. Onların kalibrləri 30-40 mm arasında yerləşirdi (şəkil 1.91). Bu toplar ilk vaxtlarda adi sağanaq şəklində hazırlanmış və oxların
atılmasında istifadə olunmuşlar. 1360-cı
ildə qurğuşun mərmilərin düzəldilməsi ilə əlaqədar topların konstruksiyalarında köklü dəyişikliklər baş verir. Barıtın yanması zamanı əmələ gələn qazın enerjisini kinetik enerjiyə çevirmək üçün yeni topların kipliyi artırılmışdır. Bundan əlavə kürəni atmaq üçün uzadılmış borulardan istifadə edilmişdir. O dövrdə məlum olan başqa silahlara (trebuşet, oxatan sağanaq) nisbətən toplar daha dəqiq idilər və uzaq məsafəyə mərmilərin atılmasını təmin edirdilər.
Yüklə 20,63 Mb. Dostları ilə paylaş:
|