Maşınqayırmanın tarixinə dair
Yüklə 20,63 Mb. Pdf görüntüsü
|
Renessans dövründə maşınqayırma 163
olan çarxla yaradılır. Bu çarx bir istiqamətdə dönməni vala ötürür, digər istiqamətdə isə dəstəyin sərbəst fırlanmasına imkan yaradır. Sonsuz vint, xarici dişli çarxın üstündə yerləşdirilmiş dil vasitəsilə valın geriyə dönməsinin qarşısını alır. Tərtibatda F və m hissələrindəki yivli ötürmə dəstəyin qolunun və orta oxun uzunluğunun lazım olan ölçüdə tənzim olunması üçün nəzərdə tutulmuşdur. Heronun işlərində təsvir olunmuş nasoslarla eyni işləmə prinsipinə malik olan su nasosu şəkil 1.104-də təsvir olunmuşdur. Burada silindrin hərəkəti əl ilə deyil, ox ətrafında yırğalanan yükün köməyi ilə yerinə yetirilir. Yuxarı hissədə oxdan asılmış gəmi formalı qab daşla doldurulur. Gəmi yırğalandıqca onun döndərdiyi dişli çarxla əlaqədə olan silindrlər iplərin köməyi ilə ardıcıl olaraq yuxarı-aşağı hərəkət etdirilir. Əyilmiş silindrli nasos şəkil 1.105-də verilmişdir. Qövs şəklində olan borunun daxilində iki əyri kolba yerləşdirilir. Kolbaların ucları yarım silindr formalı çarxa bərkidilir.
Şəkil 1.403. Tərtibat. Şəkil 1.104. Su nasosu.
Renessans dövründə maşınqayırma 164
Şəkil 1.106-da ekskavator təsvir olunmuşdur. Suyun dibini qazmaq üçün iki qayıq arasında, ox ətrafında fırlana bilən çarpaz şəkilli qutular bərkidilir. Bu qutuların bərkidildiyi ox, dişli çarxların köməyi ilə əlaqədə olan çarxqolu (f) ilə hərəkətə gətirilir. Suyun
dibindən çıxarılan qum/torpaq yük qayıqlarına tökülür. Üzərində çənlər yerləşdirilmiş qayıqların hərəkətinin qarşısını almaq üçün onlar iplərin köməyi ilə quruda pərçimlənmiş tirə (m) bağlanır. Qazmanı
aparmaq üçün lazım olan dərinliyin təyin edilməsi xüsusi tərtibatın köməyi ilə yerinə yetirilir. Şəkil 1.107-də irəli-geri hərəkəti fırlanma hərəkətinə çevirən mexanizm təsvir edilmişdir. Fasiləsiz fırlanan valın uc hissəsinə dişli çarx ötürməsi bərkidilir. Bu ötürmə valın ucuna keçirilmiş şlislərdən və bu şlislərə hər iki tərəfdən ilişmiş, üzərində dişli tac bərkidilimiş çarxlardan (həlqələrdən) ibarətdir.
Şəkil 1.505. Əyilmiş silindirli nasos.
Şəkil 1.606. Leonardonun ekskavatoru. Renessans dövründə maşınqayırma 165
Bu dişli çarxlar oxda sərbəst yerləşdirilir və hər iki tərəfdən oxda sərt bərkidilmiş qapaqlarla örtülür. Dişli tacın (həlqənin) iç tərəfində başqa maili dişlər bərkidilir. Sol və sağ tərəfdəki tacların (həlqələrin) daxilindəki dişlər müxtəlif istiqamətlərə yönəlmiş olur. Ötürmənin ortasında, oxboyu, irəli-geri hərəkət edən silindrik lövhənin üzərində, sağ və sol tərəfdə uyğun olaraq bir diş bərkidilir. Ötürmənin oxuna bərkidilmiş dəstəyi irəli-geri hərəkət etdirdikdə ortada yerləşmiş lövhənin üzərindəki diş gah sağdakı, gah da
soldakı dişli çarxı (həlqəni) hərəkətə gətirir. Bu dişli
çarxlar isə
öz növbəsində ucunda şlislər olan
valı fırladaraq yükü qaldırır. Dişli çarxlar müxtəlif istiqamətlərdə fırlandığından val həmişə bir tərəfə döndərilir. Şəkil 1.108-də yeyilməyə qarşı diyircəklərlə təmin olunmuş vintli çarx ötürməsi verilmişdir. Bu vintli çarx hər iki tərəfdən bucaq altında ilişmənin köməyi ilə hərəkəti sağ və sol tərəfdə yerləşmiş üyüdücü dəyirmanlara ötürür. Dişli çarx ilişməsində yaranan sürtünməni azaltmaq üçün Leonardo böyük çarxın üzərindəki dişlərin aşağı tərəfində kürələr qoyur. İlişmə zamanı kürə diş boyu yuxarıya diyirlənir və diş ilişmədən çixdıqda, o yenidən aşağıya qayıdır. Beləliklə, ilişmədə yaranan sürtünmə azaldılmış olur. İstiliyin təsirilə kabab döndərən mexanizm şəkil 1.109-də təsvir olunmuşdur. Ocağın istiliyindən yuxarı qalxan hava, yuxarı hissədə yerləşən pərləri fırladır. Fırlanan pərlər bərkidildiyi valı hərəkətə gətirir.
Şəkil 1.707. Mexaniki ötürmə. Renessans dövründə maşınqayırma 166
Bu isə öz növbəsində dişli çarx ötürməsi ilə əlaqədə olan, üzərində kabab keçirilmiş oxu döndərir.
Şəkil 1.110-də fasiləsiz fırlanan hərəkəti irəli-geri hərəkətə çevirmək üçün mexanizm təsvir olunmuşdur. Sonsuz vintin köməyi ilə val fırladılır. Valın üzərinə
bir-birindən 180°
dönmüş şəkildə
yerləşmiş çəngəl
formalı lövhələr bərkidilir. Lövhələr fırlandıqda sol tərəfdə yerləşdirilmiş dönən lingi itələyir. Lövhə kontaktdan çıxdıqdan sonra ling
yenidən öz
əvvəlki vəziyyətinə gətirilir. Beləliklə, lövhələr fırlandıqca, sıra ilə lingi itələyir və lingə bərkidilmiş ox irəli-geri hərəkət edir.
Şəkil 1.909. Kabab maşını.
Şəkil 1.1010. Mexaniki ötürmə. Yüklə 20,63 Mb. Dostları ilə paylaş:
|