Maşınqayırmanın tarixinə dair
Yüklə 20,63 Mb. Pdf görüntüsü
|
Renessans dövründə maşınqayırma 167
Şəkil 1.111,a və b-də mexaniki emal zamanı pəstahı mərkəzləmək üçün iki mərkəzləyici tərtibat təsvir olunmuşdur. Göründüyü kimi, tərtibat bir-biri ilə 90° altında kəsişən iki prizmatik gövdədən ibarətdir. Bu gövdə üzərində vintli oxla, irəli geri hərəkət etdirilə bilən dodaqlar yerləşdirilir. Vintli oxlar tərtibatın mərkəzində konik dişli çarx ötürməsi ilə valla birləşdirilir. Val döndükdə hər dörd vinti bu və ya digər tərəfə döndərərək, dodaqları bərabər olaraq irəli və ya geri hərəkət etdirir. Bununla, verilən silindrik pəstah mərkəzləşdirilir.
Leonardo renessans dövrünün mexaniki emal ilə maraqlanan ilk mühəndisi idi. Onun etdiyi ixtiraların tərkibində çoxlu sayda dəzgahlar vardır. Bu dəzgahların hamısı praktikada tətbiq edilməyib. Buna baxmayaraq, onların orijinallığına şübhə ola bilməz, çünki Leonardo çox vaxt mövcud olan maşınları təsvir etmişdir [1.19]. Bu maşınlar renessans dövründə texniki yaradıcılığın çatdığı səviyyəni təsvir etməyə imkan yaradır.
b) Şəkil 1.1111. Mərkəzləyici tərtibatlar. Renessans dövründə maşınqayırma 168
Şəkil 1.112. Torna dəzgahı. Şəkil 1.113. Yivkəsən dəzgah.
Renessans dövründə maşınqayırma 169
Leonardonun işlərində rast gəlinən dəzgahlara çarxqolu və oynaqla hərəkət etdirilən ötürmələrdən ibarət torna, yivkəsən, bülöv döyəcəkləyən, silindrik daxili pardaq, mişarlama, iskənələmə, dəmir hissələri yaymaq üçün və topların qüllələrini və su borularını deşmək üçün burğu dəzgahları aiddir. Bu dəzgahların cizgiləri ilk dəfə olaraq 1894 və 1904-cü illərdə Milanda Piumati tərəfindən çap etdirilmişdir. Leonardo iki torna dəzgahını layihələndirmişdir (şəkil 1.112). Hər iki dəzgahda fasiləsiz fırlanma hərəkəti mövcüddür. Birinci dəzgahda nazimçarxdan və ayaqla basılan pedaldan istifadə edilmişdir. Bu qurğular torna dəzgahının şpindeli ilə birbaşa birləşdirilmişdir. İkinci dəzgahda isə ötürmə sistemi dəzgah arasında yerləşdirilir. Pəstahın bərkidilməsi yellənçəkli dəzgahda olduğu kimi yerinə yetirilir. Yivin kəsilməsi üçün Leonardo yönəldici şpin- del və kamanla işləyən başqa bir patronlu dəzgah layihələndirmişdir (şəkil 1.113).
Yiv kəsən
dəzgahda val iki yönəldici şpindelin (oxun) arasında yerləşir. Üzərində yiv- kəsən başlıq yerləşdirilmiş eninə support dəzgahda bərkidilir. Üzərində yiv kəsiləcək val, çarxqolunun köməyi ilə fırladıldıqda support irəliyə
hərəkət edərək yivi kəsir. Patronlu dəzgahın iş prinsipi nisbətən sadədir (şəkil 1.114). Enerji mənbəyi kimi pedalla hərəkətə gətirilən kaman formalı yellənçəkdən istifadə olunmuşdur. Pəstah sağ tərəfdə, patronda bərkidilir və sol tərəfdə, üstündə bir diş olan çərçivə ilə örtülür. Pedal ayaqla basıldıqda val fırla-
Şəkil 1.114. Yivkəsən dəzgah. Renessans dövründə maşınqayırma 170
nır. Qabaq tərəfdə yerləşdirilmiş kəski yivin addımına uyğun olaraq hərəkət etdirilir. Beləliklə, valda yivin kəsilməsi mümkün olur. Daha maraqlı bir konstruksiya bülöv döyəcəkləyən dəzgahdır. Bülöv döyəcəkləyən dəzgah əsasən stabil lövhədən ibarətdir (şəkil 1.115). Bu lövhənin üzərində emal edilən bülövü hərəkət etdirən mexanizm yerləşdirilir. Pəstahın hərəkəti bülövün üstündə açılacaq dişlərin addımına uyğun olaraq yerinə yetirilir. Hərəkət çarxqolundan val və ötürmənin köməyi ilə sürüşən stoldakı yivli qaykaya ötürülür. Vintli
Şəkil 1.115. Bülöv döyəcəkləyən dəzgah.
valın hər dönməsindən sonra sürüşən stol dişin addımı qədər irəliyə hərəkət edir. Eyni zamanda əsas val, üzərində dirsəkli bərkidilmiş çəkici yuxarıya qaldıraraq sonra onu sərbəst buraxır. Bülövün üzərinə düşən çəkicin tili zərbə ilə onun üzərində iz buraxır. Leonardonun layihələndirdiyi pardaq dəzgahı müasir cilalama dəz- Yüklə 20,63 Mb. Dostları ilə paylaş:
|