Maşınqayırmanın tarixinə dair
Yüklə 20,63 Mb. Pdf görüntüsü
|
Orta əsrlərdə Avropada texnikanın inkişafı 141
Bu səbəbdən X Ι V əsrdə, topların döyüş silahı kimi tətbiqi yan keçilməz idi. Uzun müddət topların yüklənməsi onun qabaq tərəfindən aparılmışdır. 1380-ci ildə ilk dəfə olaraq alman mühəndisi Vöqler (alm. Vögler) tərəfindən topların arxa tərəfdən yüklənməsi sınaqdan keçirilmişdir [1.71]. Topların Avropada geniş tətbiqi əlbəttə barıtın burada yenidən ixtira olunması ilə bağlı idi. Barıt ilk dəfə Çində tapılsa da, orta əsrlərdə Avropa əyalətlərində bu sehirli tozun kimyəvi tərkibi maraqla öyrənilirdi. Artıq X ΙΙΙ əsrdə Avropada barıtın tətbiqinə aid məlumatlara rast gəlinir. İlk dəfə olaraq inglilis Roje Bakon (ingl. Roger Bacon) 1242-1267-ci illərdə tərtib etdiyi əlyazmalarında barıtın tərkibinə və tətbiqinə aid müxtəlif məlumatlar verir. X Ι V əsrdə alman keşişi Bertold Şvarts (alm. Berthold Schvarz) barıtın istehsal olunması ilə məşğul olmuşdur. Orta əsrlərdə odlu silahların istehsalı və tətbiqi Almaniyada geniş yayılmışdır. Buna o dövrdə fəaliyyət göstərən, barıt istehsal edən manufakturaların olması dəlalət edir [1.19]. Döyüş texnikası ilə bərabər antik dövrdən məlum olan hazırlama üsullarını özündə əks etdirən bir çox sənət növləri də orta əsrlərdə geniş
Orta əsrlərdə Avropada texnikanın inkişafı 142 yayılmışdır. Germanların əhatə etdiyi ərazilərdə dəmirçi peşəkarlığı geniş tətbiq olunurdu. Ən qədim German dəmirçi alətləri antik dövrün sonuna dəlalət edir. Onların alətləri: zindan, çəkic, bülöv, kəlbətin və deşici alətlərdən ibarət idi. Ancaq məftil istehsalı və stamplarla döymə hələ o dövrdə məlum deyildi. Dəmirçi məhsullarına silahlar, əsasən isə bir və iki tilli qılınc, balta, dəbilqə və eləcə də kənd təsərrüfatı və emalatxana alətləri aid idilər. Antik dövrdən və qədim Şərqdən məlum olan, iplə işləyən torna dəzgahı da geniş tətbiq olunurdu. German sənətkarlığının inkişaf etməsini həm də o dövrdə tekstil və saxsı qabların istehsalında görmək mümkündür. Onlar yaşayan ərazilərdə kəndçi − sənətkar əlaqələri yeni dövrün başlanması üçün əsas rol oynayan orta əsrin iqtisadi, texniki və mədəni inkişafına təkamül vermişdir. Antik dövrün ənənələrini götürüb, inkişaf etdirmək də xristianlıq dininin yayılması ilə bərabər kilsələrin uzərinə düşmüşdür. Roma və Yunanıstandan fərqli olaraq kilsələr insanları sənətkarlıq işləri ilə məşğul olmağa məcbur edirdilər. Orta əsr üçün əsas rol oynayan kotan və su çarxının ixtirası kilsələr tərəfindən qəbul edilərək tətbiq edilmiş və yayılmışdir. Qədim yunan su dəyirmanı Qaliya, İngiltərə və həmçinin Mozel və Reyn ərazilərində tətbiq edilmişdir. Kotan və su dəyirmanları sonrakı dövrdə yeni texnologiya və işçi maşınların yaradılmasında aparıcı rol oynamışdılar. Kilsələrdə sənətkarların hazırladıqları bürünc zınqırovlarla bərabər, kilsələrdən kənarlarda, kəndlərdə də metal üzrə sənətkarlıq işləri inkişafdan qalmırdı. Döymə əsas üsul olaraq qalırdı. Dəmirin saflaşdırılması Germanların dövründə də qədim dövrdəki kimi kömür sobalarda aparılırdı (bax: səh. 35). Dəmirin əridilməsi üçün lazım olan yüksək temperatur əldə edilə bilmədiyindən, töküklərin istehsalı mümkün deyildi. Dəmirin keyfiyyəti sadəcə olaraq, müxtəlif termiki emal üsullarının köməyi ilə əldə edilirdi. Dəmirçilərin alətləri də illər boyu az dəyişmişdir. Orta əsrlərdə dəmirçi işləri kənd təsərrüfatı üçün lazım olan alət, kotan hissələri, mis-
Orta əsrlərdə Avropada texnikanın inkişafı 143
mar və ov alətlərindən ibarət idi. O dövrdə dəmirçilik sənəti ixtisaslaşmadan çox uzaq idi. Ehtimal olunur ki, ustalar sadəcə bir neçə sahəni yaxşı bilirdilər. Dəmirçilər başqa sənətkarlar kimi sifarişlər əsasında işləyirdilər. Sifarişçilər qızıl və gümüş əşyalar hazırlatmaq istədikdə, lazım olan xammalı özləri ilə gətirirdilər. Xammala olan ehtiyac çox vaxt antik dövrdən qalan ehtiyat əsasında ödənilirdi. Köhnə, əlvan metallardan olan əşyalar ərdilir və onlardan yeniləri hazırlanırdı. Kənd təsərrüfatı texnikasının geniş tətbiqi nəinki məhsulların artırılması, hətta yeni torpaq sahələrinin emal edilib yararlı hala salınmasına gətirib çıxarmışdır. Bu inkişaf eyni zamanda əhalinin artmasına şərait yaratmışdır, belə ki, 1150 − 1200 illərdə Avropada artim 20%-dən çox idi [1.19]. Əhalinin artımı ilə bağlı olaraq sənətçilik texnikasına olan tələbat
da artmışdır. Sənətçilikdə yaranan
çatışmamazlıqlar insanlar və heyvanların istehsalın artan miqdarı və sürəti müqabilində öz fiziki hədlərinə çatması ilə bağlı idi. Atlardan sənətçilikdə istifadə olunması enerji mənbəyini genişləndirsə də, sənətçiliyin sürətlə yayılması nəticəsində güclü və fasiləsiz işləyən enerji mənbəyinə yaranan ehtiyacı ödəyə bilmirdi. Bu tələbat orta əsrlərdə su və küləklə işləyən dəyirmanların yaranması və tətbiqinə təkan vermişdir. Orta əsrlərdə tətbiq olunan su dəyirmanları antik dövrdə yaşamış Vitruvinin işlərində təsvir olunmuş maşınlar ilə identik idi. Şəhərlərdə su dəyirmanlarının tikilməsi, böyük miqdarda xərclə bağlı olduğundan kilsələrin əlində cəmləşmişdir. Sadə kəndli və sənətkarlar bu enerjidən istifadə etmələri üçün pul ödəməli idilər. Ayrı-ayrı dəyirmanların ətrafında cəmləşən sənaye və istehsal bu ərazilərdə qəsəbələrin yaranmasına gətirib çıxarmışdır. X Ι
başlayır. X Ι əsrin sonunda İngiltərədə 500-dən çox su dəyirmanı mövcud idi. Tarixi qaynaqlara görə bu dəyirmanlar V ΙΙΙ
əsrdə Fars dövlətinin ərazisində yaradılmış şaquli vallı dəyirmanların əsasında düzəldilmişdir [1.71, 1.19]. Su və külək enerji mənbələri insan və
Yüklə 20,63 Mb. Dostları ilə paylaş:
|