METALLURGİYA VƏ METALŞÜNASLIQ KAFEDRASI
bərabəroxluhəcmdən bərabəroxlu həcmə çevrilir.
Defromasiya teksturunun xarakteri təzyiqlə emalın növündən, şəraitindən və əsa-
sən metalın kristallik qəfəsinin quruluşundan asılıdır.
Tekstura, metalda kristalloqrafik istiqamət və kristalloqrafik müstəvinin vəziyyəti
ilə xarakterizə olunur.İstiqamətə
teksturanın oxu
, müstəviyə isə
t
eksturanın müstəvisi
deyilir.
Plastiki deformasiya zamanı sərf olunan enerjini müəyyən hissəsi istiliyə çevrilir.
Bu enerjinin 10-20%-ə qədəri deformasiyaya sərf olunaraq metal tərəfindən udulur.Udulan
enerjinin əsas hissəsi kristal qəfəsdə qüsurların əmələ gəlməsinə səbəb olur.Udulan enerji-
nin metalın vahid həcminə olan nisbəti
“
daxili enerji
”
adlanır.
METALLURGİYA VƏ METALŞÜNASLIQ KAFEDRASI
SOYUQ DEFORMASİYA OLUNMUŞ METALIN STRUKTUR
VƏ XASSƏLƏRİNƏ QIZDIRMANIN TƏSİRİ
Metal soyuq halda deformasiya olduqda onun sərbəstlik enerjisi artır. Bu da metalın
quruluşunu qeyri-müvazinətlik halına gətirir. Belə metalın dayanıqlı hala keşməsi üçün onun
kristal qəfəsindəki təhrifləri götürmək, dənə daxilində başqa proseslərin getməsini təmin etmək
lazımdır.
Şəkil 1.Yumşaltma temperaturundan asılı olaraq döyənəklənmiş dəmirin mexaniki
xassələrinin dəyişməsi
METALLURGİYA VƏ METALŞÜNASLIQ KAFEDRASI
Belə metalı bir qədər qızdırdıqda
( dəmiri 300-400
0
C)
onda dislokasiyanln sıxlığı
və daxili gərginlik azalır, dənə daxilindəki bloklar birləşir. Nəticədə deformasiya zamanı təhrif
olunmuş atom kristallik qəfəs düzəlir.Deformasiyaya uğradılmış metalı qşzdırdıqda onun atom
kristal qəfəsindəki təhriflərin götürülməsi prosesi
qayıtma və dincəlmə
adlanır. Qayıtmada
metalın bərklik və möhkəəmliyi
20-30%
azalır, plastikliyi isə yüksəlir.Şəkil 1. Qayıtma ilə
yanaşı dənə daxilində qarışıq yerləşmiş dislokasiyalar qruplaşaraq dislo-kasiya divarları
yaradır. Bu
proses poliqonlaşma adlanır
. Bu hadisəni ilk dəfə
1949-cu
il-də ingilis alimi
R.R.Kan
əyilmiş sink monokristalını tablamaya uğradarkən müşahidə et-mişdir. Şəkil 2.
a)
b)
Şəkil 2. Paliqonlaşma sxemi a-knar dislokasiyaların əyilmiş kristalda xaotik yerləşməsi, b-
poliqonlaşmadan sonra dislokasiya divarları
|
