Metallurgiya və metalşÜnasliq kafedrasi fənn haqqinda məlumat. Metallarin

METALLURGİYA VƏ METALŞÜNASLIQ KAFEDRASI
Poliqonlaşma qayıtma prosesinin ikinci mərhələsidir. Bu proses dislokasiya mexa-
nizmi ilə izah olunur: kristalı əyərkən onun sürüşmə mütəvisində qeyri –ixtiyarı yayılmış dis-
lokasiyalar əmələ gəlir. Qızdırma zamanı metalda diffuziya getdiyindən, eyni işarəli izafi dis-
lokasiyalar müəyyən cərgədə düzülərək dislokasiya divarı yaradılır. Bu isə monokristalda və ya
polikristal dənəsində ifrat kiçik dənələrin
( poliqonlar)
yaranmasıa səbəb olur. Poliqonlar dis-
lokasiyalardan azad olub bir-birindən kiçik bucaqlı dislokasiya sərhəddi ilə ayrılırlar.
Poliqonlaşma dərəcəsi böyük olmayan metalı onun ərimə temperaturunun
0,25-0,30%
qədər qızdırdıqda baş verir. Adətən qayıtma prosesində kompleks mexaniki xassələr dəyişmir.
Lakin bu prosesdə bir sıra metallarda
Al, Ti
və başqa metallarda müəyyən qədər möhkəmliyin
azalması və plastikliyin artması ilə müşahidə olunur.
Mis, nikel və onun ərintilərində poliqonlaşmanın müəyyən mərhələsində bərklik, axma
həddi, elastilik və həmçinin plastiklik artır. Bu halda möhkəmliyin artmasına səbəb hərəkətdə
olan dislokasiyaların, metaldakı qatışıqların atomları və poliqonlaşmada yaranan dislokasiya
divarları vasitəsilə bağlanmışdır. Temperaturun və həmin temperaturda saxlama müdətinin art-
ması ifrat kiçik dənələrin
(poliqonların)
böyüməsilə və onların həmçinin dislokasiyalardan tə-
mizlənməsilə səbəb olduğundan möhkəmlik azalır.
Alüminium, molibden və volframda poliqonlaşma sürətlə gedir. Bir sıra xasələr, məsələn,
elektrik müqaviməti, praktiki olaraq qayıtma prosesinin birinci mərhələsində deformasiydan
əvvəlki qiymətini alır.Bu vakansiyanın konsentrasiysının azalması və dislokasiyanın paylan-
ması ilə əlaqədardır.

---

METALLURGİYA VƏ METALŞÜNASLIQ KAFEDRASI
REKRİSTALLAŞMA 
Metalın qızdırılmasını davam etdirdikdə atomların yerdəyişməsi sürətlənir və
temperaturun müəyyən qiymətində yeni xırda bərabəroxlu qüsursuz dənələr yaranmağa baş-
layır.Buna
rekristallaşma
(yenidən kristallaşma) deyilir.Yeni dənələrin əmələ gəlməsi qayıt-
ma və poliqonlşma temperaturlarından yuxarı temperaturlarda baş verir.Rekristallaşmanın
başlanğıc temperaturunda deformasiya olunmuş metalın dənələri arasında yeni kristal mər-
kəzləri əmələ gəlir və böyüyür.Döyənəklənmiş metalı qızdırarkən ölçüləri ilk dənədən ta-
mamilə fərqlənən yeni dənələr yarnır, köhnə dənə isə öz əvvəlki vəziyyətinə qayıt-
mır.Yayılmış metalı qızdırarkən lifli qurluşlu dənələrin yerində eyni ölçülü, bərabəroxlu də-
nələr yaranır.
Döyənəklik rekristallaşmadn sonra praktiki olaraq aradan qalxır, və metalın de-
formasiyadan əvvəlki xassələri bərpa olunur.Rekristallaşmadan sonra metalın möhkəmlik
həddi, axma həddi xeyli kiçilir, plastiklik isə artır. Mexaniki xassələrin azalamasına səbəb
qəfəsdəki qüsurların götürülməsi və dislokasiya sıxlığının 10
10
-10
12
sm
-2
–dən 10
6
-10
8
sm
-2
qədər azalmasıdır.
Rekristallaşma prosesində metalın möhkəmliyinin azalmasının başlanğıc tempe-
raturuna rekristallaşmanın temperatur keçidi deyilir.Bu temperatur metalın tərkibindən, qız-
dırma müddətindən, deformasiya dərəcəsindən və s. asılıdır. Deformasiya dərəcəsi yüksək
olduqda, qızdırma müddəti uzun və deformasiyayadək dənənin ölçüsü kiçik olduqda re-
kristallaşmanın temperatur keçidi aşağı olur.
Rekristallaşmanın başlanğıc temperaturu T
rek
ilə ərimə temperatru arasında

---