Microsoft Word Gulnara-kitab son doc
Yüklə 2,89 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Gülnarə Fəxrəddin qızı.Türk dillərində zaman kateqoriyası.Bakı.2010, s . 103
- Gülnarə Fəxrəddin qızı.Türk dillərində zaman kateqoriyası.Bakı.2010, s . 104
- Gülnarə Fəxrəddin qızı.Türk dillərində zaman kateqoriyası.Bakı.2010, s . 105
Gülnarə Fəxrəddin qızı.Türk dillərində zaman kateqoriyası.Bakı.2010, s . 103 odır, tur, çör köməkçi felləri ilə düzələn indiki zaman 1 forması adlandırılır. Konkret indiki zamanın ifadəsində istifadə olunan köməkçi fellər müxtəlif dillərdə müxtəlif fonetik va- riantlarla təzahür edir.Türkmən dilində du:r, otı:r, ya- tı:r, yö:r; qazax dilində otir, tür, jatır, jür; tuva dilində tur, çor, olur, çıt; xakas dilində odır, tur, çör; tofalar dilində tur, çoru, olur, çit; barabin tatarlarının dilində isə yalnız iki – yatı, otı/ ultır köməkçi fellərindən isti- fadə olunur. noqay qazax tək: I şəxs kele yatırman jazıp jatırmın II şəxs kele yatırsıŋ jazıp jatırsıŋ/ jazıp jatırsız III şəxs kele yatır jazıp jatır cəm: I şəxs kele yatırmız jazıp jatırmız II şəxs kele yatırsız jazıp jatırsıŋdar/jazıp tırsızdar III şəxs kele yatırlar jazıp jatır tofalar tuva tək: I şəxs çerlep çıtır men barıp tur men II şəxs çerlep çıtır sen barıp tur sen III şəxs çerlep çıtırı barıp tur cəm: I şəxs çerlep çıtır bis barıp tur bis II şəxs çerlep çıtır siler barıp tur siler III şəxs çerlep çıtırı (lar) barıp tur türkmən xakas tək: I şəxs geçip durun kilip odırbın II şəxs geçip dursuŋ kilip odırzıŋ III şəxs geçip dur kilip odır 1 Грамматика хакасского языка. Москва, «Наука», 1975, с. 207. Gülnarə Fəxrəddin qızı.Türk dillərində zaman kateqoriyası.Bakı.2010, s . 104 cəm: I şəxs geçip durus kilip odırbıs II şəxs geçip dursuŋız kilip odırzar III şəxs geçip durlar kilip odırlar barabin tatar qaraçay-balkar tək: I şəxs işləp yatım kelip turama II şəxs işləp yatıŋ kelip turasa III şəxs işləp yatı kelip turadı cəm: I şəxs işləp yatıқ kelip turabız II şəxs işləp yatıŋıs kelip turasız III şəxs işləp yatılar kelip turadılar “Türkmən dilində digər zaman formalarından fərqli olaraq, konkret indiki zamanın inkar forması yoxdur. Halbuki, konkret indiki zamanın müşahidə olunduğu di- gər türk dillərində bu zaman formasının inkarı mövcud- dur. Bu onunla izah olunur ki, -ma, -me inkar şəkilçisi fellərə zaman formalarından əvvəl əlavə olunmalıdır:al- ma-dı, al-ma-yar və s. Uzun saitli du:r, otı:r, yatı:r, yö:r fellərinin kökündə zaman göstəricisi vardır. Buna görə də müasir vəziyyətdə felin əsasını zaman göstərici- sindən ayırmaq mümkün olmadığı üçün inkar şəkilçisi- nin işlənməsi qeyri-mümkündür” 1 . Tofalar dilində yalnız iki hərəkət feli - bar-(varmaq), kel-(gəlmək) felləri yalnız -a feli bağlama şəkilçisi ilə və həmişə çıtır köməkçi feli ilə(barı çıtırı,keli çıtırı) işlənir 2 . 1 Грамматика туркменского языка. Ашхабад, “Ылым”, 1970, с. 276. 2 Рассадин В.И.Морфология тофаларского языка в сравнительном освещении. Москва, «Наука», 1978, с. 205. Gülnarə Fəxrəddin qızı.Türk dillərində zaman kateqoriyası.Bakı.2010, s . 105 Türk dillərinin ayrı-ayrı qrupları üzrə felin indiki za- manlar sistemini təqdim etdiyimiz cədvəllər aydın nü- mayiş etdirir. §5.Gələcək zamanın morfoloji əlamətləri Qəti-gələcək zaman. -acaq, -əcək şəkilçisi qəti gə- ləcək zamanı ifadə edən formal əlamətdir və müxtəlif fonetik dəyişmələrlə müəyyən türk dillərində mövcud- dur. Konkret olaraq, araşdırdığımız Azərbaycan, türk, türkmən, qaqauz, noqay, qumuq, özbək, başqırd, krım- tatar, qaraqalpaq, kazan-tatar, yakut dillərində -acaq, - əcək şəkilçili gələcək zaman forması özünü göstərir. Tək Cəm I şəxs Azərb.: alacağam alacağıq türk: geleceğim geleceğiz türkmən: men bilcek biz bilcek qaqauz: bulacam bulacez noqay: alayakpan alayakpız qumuq: atažäqman atažäqbïz özbək: uracakman uracakmiz başqırd: ukıyacakmın ukıyacakbıž krım-tatar: alacaqъım alacakъmız kazan-tatar: oçaçakmın oçaçakbız yakut: bastıağım bastıaxpıt II şəxs: Azərb.: alacaqsan alacaqsınız türk: geleceksin geleceksiniz türkmən: sen bilcek siz bilcek qaqauz: bulacan bulacenız noqay: alayaksıŋ alayaksız qumuq: atažäqsan atažäqsïz Yüklə 2,89 Kb. Dostları ilə paylaş:
|