Microsoft Word kitab elm doc
Yüklə 332,27 Kb. Pdf görüntüsü
|
Elmira Fikrətqızı 111 O, Qərb dünyasının – Günbatanın insanı intihar səviyyəsinə gəti- rən bir çox problemlərindən ölməkdənsə, üzünü Şərqə çevirərək, burada rahat can verməni daha üstün tutur: Dedim: Keşke ölebilseydim altın döşeğinde tanyerinin Ölüm yan gele rahat bir mutluluktur Yiten yıldızların izinde Çünki ne zaman uzansam iki açık deniz arasına Yüreğim büyür, bir ulu kaya olur: Tıpkı Asya! (Türkay, 1990: 176) Bu dünyada (Qərb nəzərdə tutulur) hər şey xaosdan xəbər verir. İlk kitabında texnikanı mədh edən Türkay son kitabında onun bəşə- riyyətə vurduğu zərərləri görərək, başını götürüb Şərqin kimsəsiz, yoxsul, ancaq heç olmasa Tanrıya inamını saxlayan səhralarına qaç- maq istəyir. “Ölümü bir dar ağacında sonsuzlaşan” şerində də eyni motivlər müşahidə olunur. Hədsiz sənayeləşmə, ailə münasibətlərində aşınma və cinslərin “sevgi davranışlarında” sərhədsizlik, özgələşmə, laqeyd- lik və s. məsələlər zehniyyəti Şərqin mənəvi-mədəni dəyərləri üzrə formalaşmış şairin “həzm edə bilmədiyi” şeylərə çevrilir. Lakin Şərq göylərində də şimşəklər çaxmaqda, dar ağacları qurulmaqdadır... O. Türkayın “Hər gecə bu sularda” şerində də gələcək “Qiya- mət”in real mənzərələri yer almaqdadır. Yaşadığı çağdan xeyli irəli zamanlara yönələn şairin üzərinə nüvə başlıqlı raketlər şığıyır və: İşte o an beni konuşan sularda kıyamet kopar… Kentin sokaklarında gölge olan Kim? Dünyamız nereye göçmüş, bu yer bizim gezegenimiz değil, Bu canlı yaratık hangi ateşten kopmuş? Kadını kadın, çocuğu çocuk degil! Sorarım yaşlı sulara ben neydim Tanıtır kendini tüplerde satılan döl! (Türkay, 1990: 180) Osman Türkayın poetik irsi 112 - deyərək bu mənzərələrdən dəhşətə gələn Türkay küçələrdə qatil- ləri humanist, oğruları ləyaqət mücəssəməsi kimi gördükdə özün- dən şübhələnir və fikirləşir ki, bəlkə, Vyetnamı da mən bombard- man etmişəm?.. Buna baxmayaraq, o, üzərinə götürdüyü müqəddəs vəzifəni ye- rinə yetirərək və ədəbiyyatın tərbiyəedici rolunu unutmayaraq, in- sanların beyinlərində köklü dəyişikliklər yaratmaq qərarından əl çəkməyəcəyini deyir: Bense beyin düzeninizi değiştirmekteyim Yaşatmak istiyorsak, yeni bir ad bulmalıyız Tanrıya, insana, Evrene! (Türkay, 1990: 181) “Çağdaş insan üstünə çeşidləmələr” əsəri də müasir insan haq- qında maraqlı təqdimatları ilə diqqəti cəlb edir. Birinci hissədə föv- qəladə bir insanla, daha doğrusu, yad planetli ilə mükaliməyə girən Türkay ondan insanlar arasında qardaşlıq, dostluq, sevgi barəsində soruşduqda sükutdan başqa heç nə eşitmir: ...Bu bir evren diliydi, duyduğumu Annem konuşsaydı, bu kadar anlamazdım Aradım o sözlerde sizi, siz neredesiniz yeni çağ insanları? Sevgi nerede, yürek tellerine vuran çelik duyarlık? Ben sustum, gökyüzü çınladı sessizliğinizden... (Türkay, 1975: 20) İkinci hissədə isə bu cür dialoqu hər gün yaşadığı nağıl dünyası adlandıran şair müasir insanın həyatından digər gerçəkləri qələmə alır: Nüfus patlamaları, nükleer savaş, silahlanma yarışı Hava-su kirlenmesi, azar-azar zehir Hep bugünün gerekleri, hep bu günün gerçekleri. (Türkay, 1975: 22) Elmira Fikrətqızı 113 Şair müasir dünyanın hər növ problemlərinin kökünü müəyyən dərəcədə də elmlə, Eynşteyn, Freyd, Marks kimi filosofların təlim- ləri ilə bağlayır. Xüsusilə freydizmin mənəviyyat sahəsində açdığı boşluq çağdaş insanın bütün dəyər sistemlərini öldürmüş və dep- ressiyalar, intiharlar dünyanı başına götürmüşdür. Bəşər tarixi nəin- ki qızıl, gümüş dövrlərini, hətta adi yaşam tərzini də itirərək qaran- lıq sonsuzluğun qoynuna gömülmüşdür. Bir çox mifoloji mətnlərdə bəşəriyyətin “uşaqlıq” və ya qızıl dövrü haqqında məlumatlar vardır. Bu aspektdən yunan mifologiya- sında itmiş ölkə hesab olunan Atlantislə bağlı rəvayətlər diqqəti cəlb edir. Əslində bu mifin yaradıcısı Platon hesab olunur. Onun “Timaios” və “Kritias” dialoqlarında utopik bir ölkədən bəhs edilir. Yunan allahlarından Poseidona məxsus olan bu ölkə yüksək sivili- zasiyaya malik olmuş, lakin zəlzələ nəticəsində tamamilə yoxa çıxaraq insanlıq tarixində itmiş səadət simvoluna çevrilmişdir. Os- man Türkayın “Açıq dənizlər ağısı” adlı üç hissəli əsəri pərakəndə, soyuq beton rəngli və ölü üzlü dünyadan qeyb olan nizamlı və bərə- kətli aləmə həsrət hissi ilə yazılmışdır. Kosmos şairi, təbii ki, özünəməxsus şəkildə yoxa çıxmış ölkənin insanlarını göy övladları hesab etməkdədir: Hep benim başka dünyalarımın en güzel insanları Oralarda gök daha mavi Kadınlar kristal avizelerde hem nasıl daha bir ince aydınlık, Mor bir özleyişte düştükçe sulara pembemsi saçları. (Türkay, 1975: 11) O.Türkayın mifologiya və məhv edilmiş şəhər haqqında daha bir əsəri “Sodom-Homorra” adlanır. Şerin mövzusu müqəddəs kitab- lardan götürülür. “İncil”in “Müqəddəs Həvari Peterin ikinci mək- tubu” adlanan hissəsinin ikinci fəslində Allahın qoyduğu yoldan çıxıb əxlaqsızlığı və bir çox günah işləri ilə məşhur olan şəhərlərin Osman Türkayın poetik irsi 114 – Sodom və Homorranın sakinlərindən bəhs edilir: “Sodom və Ho- morra şəhərlərini də kül halına gətirərək, yerlə yeksan olmağa məhkum etdi və allahsızların başına gələcək şeyləri göstərən bir ibrət verdi” (“İncil”, 1991: 366). Rəvayətə görə, məhv edilmiş şəhərdən yalnız İbrahim peyğəmbərin qardaşı oğlu Lut qaçıb xilas ola bilmişdir. O.Türkayın əsərində mifik deyil, kosmos dövrü inşa- nının günah əməllərindən söhbət açılmışdır. Yeni insan nəsli ya- ratmaq üçün Yer üzünə enən kosmos adamlarının bu təşəbbüsləri, təəssüf ki, uğursuzluqla nəticələnmişdir. Başqa sözlə desək, “Göy- lər”in kamil insan yaratmaq cəhdi baş tutmamışdır. İçindəki şeytan və ondan qaynaqlanan ehtiras insanın məhvini yaxınlaşdırmışdır: Kızıl bir buluta büründü yeryüzüne düşen gölgeleri Bastılar çölün kumuna, kulakları kendi gezegenlerinde Bir yeni dünya yaratacaklardı, yeni insan soylarını Lut gölünde buğudur kösnü Bilim, insan usu, tutku, hınç, üstünlük duygusu Gelgeç isteklerde yıkımla şeytanca ışın. (Türkay, 1975: 31) Mifoloji mənbələrdə qeyd edildiyinə (Mifoloqiçeskiy, 1991: 505) görə, bu əhvalat nə vaxtsa Ölü dəniz sahilində baş vermiş bəd- bəxtliyi simvollaşdırır və Türkayın bu motivə müraciətindən məq- sədi real dünyada baş alıb gedən günahları bir daha nəzərə çarp- dırmaq, yalnız bir şəhəri deyil, bütün dünyamızı dəhşətli cəza göz- lədiyini söyləməkdir: Bilimden hangi gizlerimizi saklayacağız Neyi vereceğiz, vere-vere neyimiz kaldı? Eger insansak, yakalanıp iki kıskaç arasına Durup erkekçe bir sabah tan atarken öleceğiz. (Türkay, 1975: 31) Yüklə 332,27 Kb. Dostları ilə paylaş:
|