Microsoft Word kitab elm doc
Yüklə 332,27 Kb. Pdf görüntüsü
|
Elmira Fikrətqızı 129 Şeirdə Həyat Ağacı ilə bağlı müxtəlif mifoloji variantlar sintez olunmuşdur. Ağacın suların dibində olması Güney Sibirdə Minu- sinsk tatarlarından toplanmış mifoloji mətnlərə uyğun gəlir. “Dünya miflərində olduğu kimi, yalnız göyüzündə deyil, yer altında da ikinci bir doqquz budaqlı daha müqəddəs və ulu bir ağac”ın (Ögel, 1989: 111) varlığı barədə təsəvvürlər şairə əsas verir ki, canlı alə- min suda yaşayan ibtidai hüceyrədən nəşət etməsinə qarşı çıxsın. Şerin adı ağacla bağlı başqa bir mifdən də soraq verir. Məntiq bizə əsas verir ki, ağacın kökünün göylərdə olmasını düşünək. Əsərin şair tərəfindən yazılmış ingiliscə variantında başlıq belədir: “The Sky – Tree With Branches Hanging on Earth” - “Şaxələri ilə Yer üzərinə asılmış Göy Ağacı”. Həqiqətən də, bəzi mifik qaynaqlarda Həyat Ağacının göydən endirildiyinə təsadüf edirik. “Şaman davul- larındakı bu ağacların kökləri dünyada deyil, daha ziyadə göyün başladığı yerdən gəlirdi” (Ögel, 1989: 90-91). Türkay isə gen yad- daşına müraciətlə cazibə qüvvəsini dəf edərək mənşəyini Göy üzün- də axtardığını dilə gətirir: En eski uzay çağlarından bana ses ver usum Ben yeryüzünde yabancı, ben yeryüzünde konuk Yerçekimini aştım kökümü arıyorum. (Türkay, 1990:26) Sonuncu misranın ingiliscə variantı belədir: That passing over the G. Forse I now look for my parents in Spase. (Türkay, 1989: 142) Şair mənşəyini yox, daha dəqiq ifadə ilə desək, əcdadlarını ax- tardığını yazır. Maraqlı cəhət buradadır ki, mifik Həyat Ağacı astro- nomiya kitablarında da Kainatın genezisi ilə əlaqədar obrazlı şəkil- də xatırlanır: “Alimlər də ulduzlar aləminin necə əmələ gəlməsini və yaşamasını … beləcə müəyyən edə bilərlər. Bizim başımızın Osman Türkayın poetik irsi 130 üzərində sərələnmiş göy, böyük ulduzlar meşəsi kimi bir şeydir. Biz onda müxtəlif “ağaclar”, daha doğrusu, cavan və qoca ulduzlar sis- temi görürük” (Vorontsov, Velyaminov, 1955: 40). Bu mənada şai- rin Roma mifologiyasında baş Allah hesab edilən və Günəş sistemi- nin ən böyük planeti olan Yupiterə həsr etdiyi şerində: İşte Jüpiter Boşluğumuzda ışıl ışıl yanan dev Ve ateşten pınarları bana uzayan suyun Ulu ormanlarda Çiçek açan İlk dal. (Türkay, 1969: 51) - deməsi mifoloji təsəvvürlə elmi təfəkkürün sintezi kimi dəyərləndirilə bilər. Müasir dünyanın çeşidli problemlərinə həsr olunmuş “Hər gecə sularda” adlı şeirin bəzi misralarında da mifoloji düşüncənin izlərini görürük: Kuşkusuz bu dünya böyle değildi daha önceleri Sulardan dinle onu yoğuran kim? (Türkay, 1975: 6) Mizan-tərəzisi pozulan dünyanın su başlanğıcına işarə xaosdan yaranan kosmosun genezisini xatırladır və suya müraciət onun yara- dılış aktında iştirak etməsi ilə bağlıdır. Şairin “Bethovendə aydınlı- ğa oyanmaq” poemasında da bu barədə misralar vardır: Kaos öncesi bir suskuda çalkantı: Zaman belirir: Işık Korkunç bir yüze inen maske Yer durulur: Su! (Türkay, 1970: 9) Elmira Fikrətqızı 131 Adları çəkilən konkret ədəbi nümunələrə əsasən bu qənaətə gəl- mək olar ki, o, yaradıcılığında türk, Hind, yunan və s. xalqların mif- lərini müasir elmin nailiyyətləri, xüsusilə də kosmologiya ilə əlaqə- ləndirilərək müxtəlif mifik və elmi təsəvvürləri vəhdətdə verməyə çalışmışdır. Hind şairi Krişna Srinivasın sözləri ilə desək, “Öncesiz geçmiş ile sonrasız geleceğin köprüsü onun ruhunda ve dimağında, felsefesində ve mantığında, şimdiki zaman üzerinde kurulmuş goru- nüyor. Zamanın tüm boyutlarını şimdiki zamanda birleştiren ve bili- nen kuralların zincirini kıran bir başka şair gösterilemez.” (Top- lumun Sesi, 1993: 47) Özünü “Uzay çağında Spartakus” adlandıran O. Türkayın məq- sədi yaşadığı zamanın şair qəhrəmanı kimi bəşəriyyəti yuvarlandığı uyumsuzluqdan, fəlakətlərdən, kosmosdan xaosa doğru hərəkətdən xilas etməkdir. Bu mənada o, milli-irqi fərq qoymadan Yer üzünün bütün övladlarını birliyə, sevgiyə, sülhə, bir sözlə, kosmik siviliza- siyanı qorumağa səsləyir. Adı qədim türk mifik dastanından gö- türülmüş “Ergenekon” şerində onun bu arzusu daha aydın ifadə olunmuşdur. Şerin ilk misralarında “yer üzünə köç”ə, Dünya ağacına işarət edən Türkay çağdaş dövrdə hava, su kirliliyinə, axıb tökülən qan- lara, müharibələrə, yer üzündə yaşamın artıq dözülməz və yararsız hala gəldiyinə toxunaraq, başqa planetlərdən, sistemlərdən duyulan “səssizliyi”, üfüqdəki boşluğu ürək ağrısı ilə dinləməkdə və gör- məkdədir. Bundan başqa, şeirdə müasir elmin hüdudları daxilində ancaq Günəş sistemini gəzə bilən Yer insanının, dastanda deyildiyi kimi, “mağaradan qurtulub” yad planetlilərlə əlaqə yarada bilmə- məsi acı təəssüf hissi ilə ifadə olunmaqdadır. Göründüyü kimi, Osman Türkay yaradıcılığının ikinci mərhələ- sində gedən üslubi dəyişmələr dünya ədəbiyyatında baş verən ədəbi proseslərin təsiri altında getmiş, həm ingilis, həm də türk ədəbiy- yatının xarakterik xüsusiyyətlərini əxz etmişdir. M. Balcının (2004: 15) qeyd etdiyi kimi, ilk dönəm şeirlərində türk ədəbiyyatından il- hamlanaraq lirik üslubda yazan şairin yaradıcılığının ikinci mər- Yüklə 332,27 Kb. Dostları ilə paylaş:
|