Microsoft Word qafqaz albanlar-duzelishli doc

 
161
tınmağa umsa bilə yaxşı böləkinə artarlarnınq çax kününə ulu 
ekinci kelgəninqə seninq, da yar. 
[22.] Yarğucı könü, xaçan kelsənq haybatı bilə Atanınq yarğu 
etməgə tirilərgə da ölülərgə, kirməgin yarğuğa xulunq bilə seninq, 
yoxsa xutxar meni menqilik ottan da işittir manqa sanlı ündövün 
yazıxsızlarnınq köktəgi xanlıxınqa seninq, da yar. 
[23.] Barına yarlığovucı Biy, yarlğaa barça inanğanlarğa 
sanqa, menimkilərinə da yatlarğa, tanığanlarğa da tanıma-
ğanlarğa, tirilərgə da ölülərgə, bağışla duşmanlarıma menim da 
körəlməgənlərgə boşatlıx ki, manqa xarşı yanqıldılar, da xaytar 
alarnı yamanlıxlarından ki, bardır menim üçün, da yarlığa alarğa 
da men köpyazıxlığa. 
[24.] Haybatlı Biy, yöpsün yalbarğanların xulunqnunq seninq 
da tügəllə yaxşılıxka xoltxamnı menim parexosluxu bilə surp 
Asduacacinninq, da Jovannes elçinqninq, da surp Sdepanosnunq, 
əvəlgi tanıxınqnınq, da atamznınq bizim surp Krikor Lusavoriç-
ninq, da surp arakellərninq, markarelərninq, hajrabedlərninq, 
cknavorlarnınq, da arilərinqninq seninq, friştələrninq, Mikajelninq, 
Kaprielninq, da barça köktəgi xuvatlılarnnq, da sanqa haybat da 
yerni öpməx menqi menqilik, amen. 
 

---

 
162 
MXİTAR QOŞUN ŞAGİRDİ VANAĞANIN QƏLƏMİNƏ 
MƏXSUS “XRİSTİAN İMANININ ƏSASI” ƏSƏRİ 
 
Mxitar Qoşun  şagirdi Vardapet Vanağan (Vanakan Vardapet) 
haqqında Kirakos Gəncəli öz kitabının 43, 50, 51, 52 və 53–cü fə-
sillərində geniş  məlumat verməkdədir. Onun yazdığına görə, 
dövrünün böyük xristian ilahiyyatçılarından olan bu şəxs Mxitar 
Qoşdan dərs almış, vardapetlik həsasını da ondan qəbul etmişdir. 
Bu şəxs barədə Fəridə Məmmədova yazır: 
“Vardan Areveltsi (Şərqli) və Vanakan Vardapet Mxitar Qoşun 
tanınmış şagirdləri olmuşlar. Hazırda Mxitar Qoş barədə əlimizdə 
olan məlumatların əksəriyyətini Vanakanın yetirməsi, Qoşu özünün 
“mənəvi babası” adlandıran Gəncəli Kirakos yazıb qoymuşdur”. 
Kirakosun yazdığına görə, xristianlar arasında üç üqnuma 
inamla, başqa sözlə, xristian inancının  əsasları barədə romalılarla 
ermənilər arasında mübahisə yaranmış  və problemi həll etmək 
iqtidarında olmayan ermənilər albanların ən müdrik ilahiyyatçıları-
na, o cümlədən Vanağana müraciət etmişlər. O da düşündükdən 
sonra bu barədə fikirlərini “Inam bilə tapunurmen ari Errortu-
tiunnu da bir Tenqrilikni ayirılmağan”  (İmanın əsası: İnam ilə 
tapınıram nüqəddəs üç üqnuma və  tək Tanrıya ayırmadan ) adlı 
əsərində dilə  gətirmişdir. Həmin fikirlər iki müxtəlif variantada 
dövrümüzədək ulaşmışdır. Onlardan biri 1750 №-li Venesiya əl-
yazmasında qeyd edilib. 
Dövrümüzədək Vardapet Vanağanın daha bir neçə cümləsi də 
gəlib çatmışdır. Həmin yazı Matenadaranda (İrəvan) qorunan 2267 
№-li əlyazmasında yer almaqdadır. 
 

---

 
163
İmanın əsası  
(Birinci variant) 
 
Inanırbiz bir Tenqrigə, Atağa barcanı tutucığa, yaratucısına 
köknünq da yerninq, körüngənlərni da kürünməgənlərni. 
Alayox inanırbiz bir Biygə, Jisus Krisdoska, da Tenqri Oğluna, 
Tenqridən toğqanğa, Atadan yalğız toğqan, budur barlıxından 
Atanınq, Tenqri Tenqridən, Yarıx Yarıxtan, könü Tenqri, könü 
Tenqrininq Oğlu, da dügül etilgən, yənə ol kendi tarbiyatından Ata-
nınq, xaysı bilə ki barça nemə boldu köktə da yerdə, körüngənlər 
da körünməgənlər. Xaysı ki biz adamlar üçün da bizim xutxarılma 
xımız üçün enip köktən ten aldı, adam boldu tügəllik bilə Mariam-
dan ari goystan Ari Can bilə, xaysı bilə ki, aldı ten, can, es da 
barçanı, ne ki bardır adamda. Toğru da dügül işkillik bilə xıynaldə, 
bu kendi xaçlandı, öldü, kömüldü. Üçünci kündə ölüdən turdu. 
Çıxtı kökkə ol ten bilə, olturdu tüz yanına Atanınq. 
Kelməxtir ol ten bilə da haybat bilə Atanınq yarğulamağa 
tirilərni da ölülərni, xaysınınq ki ari da ölümsüz xanlıxına yoxtur 
uç. Alayox inanпrbiz Ari Canğa da, xaysı ki yaratılmağandır da 
tügəl. Ol edi, xaysı ki sözlədi orenktə, markarelərdə da Aveda-
randa. Ol edi, xaysı ki edi Jortananğa, karozel etti yeberilgənni da 
sığındı arilərdə. 
Inanпrbiz bunqar bütün dünyada bolğan  ğatoğige da 
arakellərninq yöxövü. 
Inanırbiz bir mğrdutiunğa poşmanlıxka arınma xlıxka da 
boşatlıxka yazıxlarğa; ölüdən turmaxka sonq yarğuğa canlarğa da 
tenlərgə; köktəgi xanlıxka da menqilik tirlikkə. Yoxsa kimlər ki 
aytıyırlar ki, bar edi zaman, xaçan yox edi Oğul, yaxot bar edi vaxt, 
xaçan özgə barlıxtan ya tarbiyattan, aytkanlar yaratılmağan Tenqri 
Oğlun ya Ari Cannı ki, özgə türlü bolmalı ya teşkirilməlidir, 
anınqki aytucılarnı yöpsünməstir, yoxsa nızovel etiyir gatoğige da 
arakellərninq ari yıxövü. 
 

---

 
164 
İmanın əsası  
(İkinci variant) 
 
Inam bilə tapunurmen ari Errortutiunnu da 
bir Tenqrilikni ayirılmağan 
 
Inanırmen Atağa ki, atalıxı yetövüsüzdür. 
Inanırmen Oğulğa ki, toğqanı tergövsüzdür. 
Inanпrmen Ari Canğa ki, Atadan ilgəri kelgəni aytovsuzdur Ata 
bilə da Oğul bilə haybatta da birliktə. 
Inanırmen da tapunurmen bir Errortutiundan yalğız Oğlunu, 
erki bilə Atanınq da biyənməxi bilə Ari Cannınq. 
Aşaxlandı bizim xutxarılmaxımız üçün, endi Köktən avedum 
bilə hreştağabedninq yürəkinə ari goys Mariamnınq; 
Aldı ten, can, es, adam tügəl yazıxtan başxa toğdu, tügəlliki 
bilə Tenqri da adam, eki tarbiyattan birləndi ayırılmağan 
birlənməx bilə. 
Sözü Tenqrininq adam boldu, da adam Tenqri boldu bu-
zulmaxsız birlənməx bilə; 
Kirdi orenkkə ki, alarnı, kimlər ki orenk tibinə edilər, satun al-
ğay yazıxtan. Sünətləndi orenkkə körə ki, sünətlənməgən yürəki-
mizni bizim arıtkay yazıxtan. Mığırdel boldu Jortananda necik 
adam da ufattı başın duşmannınq necik Tenqri. Xaçlandı 
cuhutlardan neçik adam da xutxardı adam millətin necik Tenqri. 
Kömüldü kerezmanda necik adam da turdu ölüdən necik 
Tenqri. 
Ağındı haybat bilə kökkə da olturdu onq yanına Atanınq 
biyikliktə. 
Kelməlidir ol kendi haybatı bilə Atanınq da Ari Cannınq yarğu 
etməgə ölülərgə da tirilərgə ki, anınq ölümsüz xanlıxına heç 
tügəllənməx yoxtur. 
Xaytıpmen menim yaman yazıxlarımdan, xaysın aytıyım ya 
Єaysın biliniyim, zera ne ucu bar da ne xırığı. 
Krisdanlik yergəsinə tügəl bolmıyırmen, canımnı da tenimni 

---