Qafqaz Universiteti Nəşri
Yüklə 5,04 Kb. Pdf görüntüsü
|
Uşaq və yeniyetmələrin inkişafının sosial‐psixoloji məsələləri 136 açıb, sonrakı dövrlərdə sosial qorxuya gətirib çıxara bilir. Bəzən gənclər sosial həyatda öz inkişafı üçün müsbət addımlar atmaq fikrinə düşdükdə ana və ata tərəfindən fikir və hərəkət sərbəstliyinin verilməməsi onlara işində maneçilik yaradır və bu qorxu hissini artırır. Bəzi araşdırmalara görə, sosial qorxusu olan insanlar ailələrini daha az ittiham edən, ailə şərəfinin yüksək dərəcədə qoruyucusu rolunu oynayırlar. 7.1.2. Uşağınız mŠktŠbŠ getmŠkdŠn qorxurmu? Uşaq üçün qorxu hissi tanımadığı bir şəxsə qarşı göstərilən reaksiyadır. Normal inkişaf dövründə uşaqda qorxu hisslərinin mövcud olması təbii prosesdir. Bu, müdafiə olunma mexanizmlərinin inkişafı baxımından da lazımlıdır. Təbii olaraq uşağın necə bir qorxu yaşadığını, onun dərəcəsini və səbəb‐ lərini yaxşı analiz etmək və ailəni düzgün istiqamətləndirmək mühüm məsələdir. Körpəlik dövrlərində ani səs və yaxud tanımadığı şəxslərdən qorxan körpə, sonrakı dövrlərdə ilk dəfə qarşılaşdığı adam və vəziyyətlərə qarşı qorxu reaksiyasını göstərə bilər. Uşaq müxtəlif qorxular, yəni həkim, sto‐ matoloq, heyvan, zərər görmə, məktəb, ata‐anaya və özünə bir şey olacaq kimi qorxuları yaşaya bilər. Qorxular, hətta, fobiyə çevrilə bilər. Fobi qorxu hissinin adamın gün‐ dəlik həyatına mənfi istiqamətdə təsir edən, qeyri‐idarə vəziyyətini almış haldır. Uşaqlarda da ən çox müşahidə olunan ictimai həyat, məktəb , qaran‐ lıq, təbii fəlakətlər, heyvan, qapalı yerdə qalma (lift və s.) və tək qalma fobi növləridir. Məktəblərin açılış ərəfəsində uşaqları birinci sinfə qədəm qoyan hər bir valideyn, sanki ilk sinfindəki həyəcanı yenidən yaşayır. Rahat ev şəraitinə alışmış hər uşağın nizam‐intizamla əhatə olunmuş məktəb həyatına başlaması müvəqqəti və psixoloji çətinliklər yarada bilər. Yeni dostların əhatəsində olmaq və müxtəlif paltarlar, rəngarəng qələmlər və dəftərlər, habelə fərqli oyunlar uşaqlar üçün yeni bir dünyaya açılmış pəncərə deməkdir. 7.1.3. ValideynlŠr bu vŠziyyŠtŠ uşaqlardan ŠvvŠl hazır olmalıdır Çünki uşaqların bu dövrdə qarşılaşdıqları problemlərin əvvəlcədən müəyyənləşdirilməsi və onların həlli yollarının tapılması vacibdir. VII Fəsil. Uşaq və yeniyetmələrdə davranış pozuntuları 137 7.1.4. MŠktŠb qorxusu nŠdir? Məktəb qorxusu, məktəbə yeni gedən uşa‐ ğın məktəbə getməməkdə inad etməsi, dostla‐ rını qəbul etməməsi, ağlaması və s. kimi davra‐ nışları nümayiş etdirməsidir. Bu qorxu hissi oğlan və qızlarda eyni dərə‐ cədədir və bu, uşaqların təhsil alacağı mühitə öyrəşməsini əngəlləyir. Uşaqlara görə qorxu, şəraitə uyğunlaşmağın, narahatlıq doğuran və‐ ziyyətlərin öhdəsindən gəlməyin bir yoludur. Bu qorxuya tez müdaxilə edildikdə, o unudulur. Ümumiyyətlə, yeni bir vəziyyətlə qarşılaş‐ dığımız zaman problemlərin olması normaldır. Bu vaxtlarda uşaqları məktəbə yola salmaq çətindir, ona görə ki, uşaq ilk dəfə anasından ayrı qalacaq. Normal inkişaf prosesində bu və‐ ziyyətlərin yaşanması təbiidir. Bu problemlərin yaranmasına uşağın ana ilə olan münasibəti də səbəb ola bilər; ananın uşağın şəxsiyyətinin formalaşmasına imkan verməməsi, bir növ, ana‐ nın da uşağa bağlı olması, evdə təzyiqli və narahat şəraitin mövcudluğu, yeni bir uşağın dünyaya gəlməsi və uşağın bu prosesi hələ dərk edə bilməməsi, ata və ananın narahat insanlar olması, ailə üzvlərindən birinin itirilməsi və ya xəstələnməsi kimi faktlar buna təsir edə bilər. Uşağın məktəbə başlamazdan əvvəlki dostluq təcrübəsinin keyfiyyəti, duyğularını və düşüncələrini çatdırmaqda rahat olması bu dövrdəki problemlərin öhdəsindən gəlməyə kömək edir. Başqaları ilə münasibət qura bilməyən, ailəsinə bağlı, dostları ilə oyun oynamaqdan qaçan, anası ilə normal münasibəti olmayan uşaqların mək‐ təbə başlarkən problem yaşaması gözlənilə bilən bir şeydir. Belə uşaqlarda enerji itirilməsi, məhdudlaşma, baş və qarın ağrılarından şikayətlənmə də qarşıya çıxan əsas problemlərdəndir. Uşaqda məktəbə qarşı müsbət fikirlər oyatmaq üçün ona məktəblə bağlı real məlumatlar verilməli, məktəb dövründən əvvəl ana öz uşağını yeni dostluqlar qurmağa yönləndirməlidir. Bundan əlavə, ailənin digər üzvləri də məktəblə bağlı yaşanmış hekayələrini uşağa danışa bilər. Uşaq və yeniyetmələrin inkişafının sosial‐psixoloji məsələləri 138 Hər valideyn uşağın özünün geyinməsinə, yeyib‐içməsinə şərait yarat‐ malı və hər yaş dövründə onları dinləməli, problemlərinin ola biləcəyini unutmamalıdır. 80 Uşaqlarda məktəb qorxusu 2 cür olur: 1. Akut (irəliləmiş, şiddətli) Akut (irəliləmiş, şiddətli) məktəb qorxusu olan uşaqlar evdə qaldıqları müddətdə xoşbəxtdirlər. Yoldaş əlaqələrində və ictimai fəaliyyətlərdə tez təsirə düşürlər. Hətta, bu uşaqlar evdə qaldıqları müddət içində ev tapşı‐ rıqlarını yerinə yetirirlər. 2. Xroniki Xroniki məktəb qorxusu isə zamanla meydana gəlir. Bu qorxunun mey‐ dana gəlməsində gəncin uşaqlıq illərindəki problemlərinin rolu böyükdür. Xroniki məktəb qorxusu, akut məktəb qorxusunun tam tərsinə bir sıra uy‐ ğunlaşma çətinliklərini ehtiva edir. Xroniki məktəb qorxusu olan uşaqlar yalnız məktəbdən deyil, eyni zamanda, əvvəllər zövq aldıqları fəaliyyət‐ lərdən də uzaqlaşmağa başlayırlar. Bu uşaqlar nə dərsə hazırlaşır, nə də müəyyən bir maraq sahəsində fəaliyyət göstərirlər. Məktəb qorxusunun ilkin əlamətləri aşağıdakılardır: Baş ağrısı Qarın ağrısı, bulantı‐qusma hissi İştahasızlıq, kefsizlik Yuxu nizamında pozuqluq Məktəb məsuliyyətlərinin yerinə yetirilməsində axsamalar Ortada bir səbəb yoxkən gözyaşlarına boğulmaq Küsəyən və əsəbi olmaq. 81 7.1.5. MŠktŠb qorxusuna tutulan uşaqlar üçün valideynlŠr nŠ etmŠlidir? Valideyn, ilk növbədə uşağın niyə məktəbə getmək istəməməsi ilə bağlı narahatlıqlarına qulaq asmalı, bununla bağlı duyğu və düşüncələrini de‐ məsinə şərait yaratmalıdır. Unudulmamalıdır ki, bu problem məktəb və müəllimin ucbatından da ola bilər. Buna görə də ailə və məktəb daima ortaq olmalı və uşağın məktəbə getməməsinə imkan verilməməlidir. 80 http://okulfobisi.net/ 81 http://www.kendinigelistir.com/ Yüklə 5,04 Kb. Dostları ilə paylaş:
|