Rauf Məlikov Nizami İbrahimov MƏKTƏBLİNİn tarix lüĞƏTİ
Yüklə 4,42 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Çingiz xan
- Çissantaxma
- Çörçill
- Çuxursəd bəylərbəyiliyi
93
365-ə bərabərdir. Tərəflərin hər birinin yanlarındakı 18 tin mayya təqvimindəki ayların sayına müvafiqdir. çiçəyə qarşı peyvənd - onun ixtirası orta əsrlər Çin təbabətinin böyük nailiyyəti idi. Avropada isə ilk dəfə olaraq yalnız XVIII əsrdə ingilis həkimi E.Cenner tərəfindən çiçəyə qarşı peyvənd aşkar olunmuşdur. Çiçəyə qarşı peyvənd milyonlarla insanın həyatını xilas etmişdir. Çingiz xan (Temuçin; 1155 - 1227) - böyük monqol fatehi. Anadan olduğu zaman atası tərəfindən məğlub edilmiş əzəmətli tatar döyüşçüsü Temuçinin (Dəmirçi) adı ilə adlandırılmışdı. Monqolların inamına görə, həmin döyüşçünün gücü və qüvvəsi yeni doğulan uşağa keçməli idi. Temuçin 9 yaşı çatanda düşmənlər onun atasını öldürdülər ailəsi isə qaçqın düşdü. Sonra düşmənlər Temuçini əsir götürdülər, amma o qaça bildi və öz qəbiləsində cəsur döyüşçü kimi ad çıxardı. Təxminən 20 yaşlarında Temuçin qüdrətli qonşulardan birinin qızı ilə evləndi və monqol qəbilə və tayfalarının birləşdirilməsi siyasətinə başladı. Hələ müttəfiqləri az olduğu vaxtlarda Temuçinə düşmən olan tayfa onun düşərgəsinə hücum edərək arvadını qaçırmışdı. Temuçin yeni müttəfiqlər taparaq bir ildən sonra düşmən tayfaya qalib gəlib arvadını azad etmişdi. 1206-cı ildə Temuçin monqol tayfalarını öz hakimiyyəti altında birləşdirdi və "Çingiz xan" (tərcüməsi əzəmətlilik bildirən "dəniz xan" və ya "ümman xan") titulunu aldı. Çingiz xan onun ittifaqına daxil olan tayfa başçılarından tələb etdi ki, öz ərazilərini qorumaq üçün daimi ordu saxlasınlar. Çingiz xan orduda onluq sistemi - onluq, yüzlük, minlik və "tümən" - onminlik sistemi tətbiq etdi. Xanın oğlanlarından və kübar ailələrdən təyin edilən komandirlər orduda təlim və nizam-intizama cavab verməli idilər. Çingiz xanın ordusunun, demək olar ki, yarısını qılınc və nizələrlə silahlanmış, dəri dəbilqə və zirchli önlüklə sinəsi qorunan ağır silahlı süvarilər təşkil edirdi. Onun ordusunun qalan hissəsini isə dəri dəbilqə, ox və kamanla silahlanmış yüngül oxçu-süvarilər təşkil edirdi. Monqollar uzunmüddətli yürüşlər üçün lazım olan sursat və ehtiyatlarla yüklənmiş atları arxalarınca aparırdılar. Bundan əlavə, Çingiz xan geniş kəşfiyyatçı və casus şəbəkəsi yaratmışdı və onların vasitəsilə düşmənin qoşunlarının mövqeyi və sayı haqqında məlumat əldə edirdi. Monqolların özlərində olmayan həkim və ya sənətkarlara ehtiyac olduqda isə Çingiz xan onları başqa ölkələrdən dəvət edir və ya əsir götürürdü; bunlar o dövrün bütün qoşunlarından üstün olan çox çevik ordu yaratmağa imkan verirdi. Monqolustanın bütün tayfalarını birləşdirdikdən sonra Çingiz xan 1206-cı ildə Çinə hücum çəkdi və iki ildən sonra Böyük Çin səddini keçə bildi, 1215-ci ildə isə Çini bütünlüklə tabe etdi. Çində möhkəmləndirilmiş şəhərlərə rast gələn monqollar müxtəlif növ mancanaq və s. texnikadan istifadə etməyə başladılar. Onlar bu texnikanı sökülmüş halda yük atları vasitəsilə daşıyırdılar. Çingiz xan 1218-ci ildə Koreyanı tabe etdi. 1219-cu ildə Çingiz xanın qoşunları Mərkəzi
94
Asiyanı tutdu, bundan sonra isə monqollar İrana və Azərbaycana kəşfiyyat məqsədi ilə qarətçi yürüşlər etdilər, buradan isə Dərbənd keçidi vasitəsilə şimala yollandılar və 1223-cü ildə Kalka çayı yaxınlığında qıpçaqların və rusların qoşunlarını məğlub etdilər. Çində üsyanı yatırmağa yollanan yetmiş yaşlı Çingiz xan yolda öldü. Bir qədər bundan əvvəl isə o, oğlanlarından birini orduya başçı təyin etmişdi. Çingiz xanın imperiyası 150 ilədək mövcud olmuşdur. Müasir Monqolustanda Çingiz xan milli qəhrəman sayılır. Onun sərhədlərindən kənarda isə Çingiz xanın adı hərbi qüdrət və cahangirlik rəmzi kimi qiymətləndirilir.
Əhəmənilərə qarşı baş vermiş və Cənubi Azərbaycan ərazilərini əhatə etmiş üsyan. Fravartiş üsyanı ilə bağlı idi. Çissantaxma da Fravartiş kimi özünü Midiya hökmdarı Kiaksarın nəslindən olan Asaqarta şahı elan etmişdi. I Dara İran və Midiya qoşunlarını Taxmaspadanın başçılığı ilə ona qarşı göndərmişdi. Taxmaspada üsyanı yatıra bildi. Əsir götürülmüş Çissantaxma I Daranın yanına gətirilmiş, o isə üsyançının burnunu, qulaqlarını kəsmiş, bir gözünü çıxarmışdır. Bundan sonra Çissantaxma Asaqarta vilayətinin mərkəzi Arbeldə payaya keçirilmişdir.
Azərbaycanda elatlardan malın satışından alınan vergi; natural şəkildə və ya pulla ödənilirdi. Səfəvilər dövlətində geniş yayılmışdı.
- orta əsrlərdə bir sıra Yaxın Şərq ölkələrində, o cümlədən Azərbaycanda elatlardan malın otarılmasına görə alınan vergi.
maldarlardan malın otarılmasına görə alınan vergi. Əsasən pulla ödənilirdi; verginin həcmi otlağın ölçüsündən asılı olurdu. Quba, Bakı və Şamaxı xanlıqlarında yayılmışdı. Çörçill - Uinston Leonard Spenser (1874 - 1965) - 1940 - 45 və 1951 - 55- ci illərdə Böyük Britaniyanın baş naziri. Çörçillin atası mənşəcə kübar Malbərə hersoqları nəslindən idi, anası isə amerikalıydı. İkinci Dünya müharibəsi illərində Çörçill hökuməti SSRİ ilə antihitler koalisiyası çərçivəsində ittifaqa girdi (1941-ci il sazişi, ittifaq haqqında 1942-ci il müqaviləsi). İkinci cəbhənin Qərbi Avropada açılması əleyhinə çıxan Çörçill təklif edirdi ki, Balkanlara desant çıxarılsın. Çörçillin müharibə qurtardıqdan sonra Qərb demokratiyalarını qorumaq üçün SSRİ-yə qarşı ABŞ və Böyük Britaniyanın qüvvələrini birləşdirməklə müqavimət göstərilməsi təklifi ilə 1946-cı il martın 5-də Fultonda (ABŞ) etdiyi çıxışı "soyuq müharibə"nin başlanmasına səbəb oldu. Bir sıra tarixi tədqiqatlar, memuarlar və romanlar Çörçillin qələmindən çıxmışdır. 1953-cü ildə Çörçill ədəbiyyat üzrə Nobel mükafatına layiq görülmüşdür. Çuxursəd bəylərbəyiliyi - Səfəvilər dövlətinin mərkəzi İrəvan şəhərində olan inzibati vahidi. Naxçıvan da XVIII əsrdən etibarən həmin beylərbəyiliyinə daxil idi.
Yüklə 4,42 Mb. Dostları ilə paylaş:
|