Rauf Məlikov Nizami İbrahimov MƏKTƏBLİNİn tarix lüĞƏTİ
Yüklə 4,42 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Cavanşir Mirzə Camal
- Cefferson Tomas
- Cəlairilər dövləti
85
qoşun və ərzaqla yardım göstərdi. 1796-cı ildə general Zubovun başçılığı ilə rus qoşunlarının Azərbaycana yürüşü zamanı Cavad xan öz nümayəndəsini Zubovun yanına göndərdi. Buna baxmayaraq 1796-cı il oktyabrın 21-də rus qoşunları Gəncə xanlığını işğal etdilər. Rus qoşunlarının 1797-ci ildə Azərbaycandan çıxarılmasından sonra Cavad xan Nadir şah tərəfindən Kartli çarına verilmiş Şəmşəddil və Borçalı əyalətlərini öz hakimiyyəti altına qaytarmağa cəhd göstərdi. 1797-ci ildə Ağa Məhəmməd şah Qacar Şuşanı tutandan sonra könüllü olaraq onun yanına gələn Cavad xan həbs edilib Şuşa qalasına salınmışdı. Ağa Məhəmməd şah Qacarın qətlindən sonra Cavad xan yenidən Gəncəyə qayıdır. Şəmşəddilin 1801-ci ildə rus qoşunları tərəfindən işğalından sonra Cavad xan rus qoşunlarının oradan çıxarılmasını tələb edib bildirirdi ki, Şəmşəddil artıq 700 ildir onun nəslinə mənsubdur. Car-Balakən camaatının tutulmasından sonra rus qoşunları general Sisianovun başçılığı ilə 1803-cü il noyabrın 29-da Gəncə xanlığına soxuldular. Cavad xana göndərdiyi birinci məktubunda Sisianov təslim olmağı təklif edirdi, lakin rus qoşunlarının sayca üstün olmasına baxmayaraq, şücaətli Cavad xan ona belə cavab verir: "Əgər mənimlə müharibə etmək fikrindəsənsə, mən hazıram... uğur isə Allahdandır!". Gəncəni bir ay mühasirədə saxlayan Sisianov Cavad xana 5 dəfə məktub yazır və qalanı təhvil verməyi tələb edir. Cavad xan bu təhdidlərə belə cavab verir: "Gəncəyə sən yalnız mənim meyidimin üstündən keçib daxil ola bilərsən". 1804-cü il yanvarın 2-dən 3-nə keçən gecə rus qoşunları Gəncə qalasına hücuma başladılar. Azərbaycan tarixçisi Mirzə Adıgözəl bəy bu hadisələri belə təsvir edir: "Bir ay orada qaldılar. Orucluq bayramının gecəsi nərdivanla bir neçə tərəfdən [ruslar] barıya çıxmağa başladılar. Cavad xan banya çıxanları igidlik və cəsurluqla dof edirdi. Axırda mayor Lisaneviçin bir gülləsi ilə həyat barısından yıxılıb ölüm diyarına düşdü". Cavad xan Azərbaycanın milli qəhrəmanıdır. Cavanşir - Qafqaz Albaniyasının Mehranilər sülaləsindən olan knyazı. 637- ci ildə alban knyazı Varaz Qriqorun oğlu Cavanşir Ktesifon yaxınlığında ərəblərlə vuruşan Sasani qoşunlarının tərkibində cəsurluğu ilə fərqlənmişdi. Sonra Cavanşir Qafqaz Albaniyasını Sasanilərdən azad etməyə soy göstərdi, lakin bu, Sasanilər tərəfindən Qafqaz Albaniyasının paytaxtı Partavın tutulması ilə nəticələndi. Cavanşir gürcü knyazı ilə birlikdə Sasani qoşunlarını Albaniyadan qovdu. Sasanilər dövlətini tutandan sonra ərəblər Qafqaz Albaniyasının ərazisinə yürüşlər etməyə başladılar, Dərbəndi və bir sıra digər vilayətləri tutdular. Lakin ərəblər gedəndən sonra bu vilayətlərdə üsyanlar başlandı, amma ərəblər üsyanları yatırdılar və Cavanşir özünü ərəb xəlifəsinin vassalı kimi tanımağa məcbur oldu. 654-cü ildə Cavanşir Bizans imperatorundan albanları öz təbəəliyinə qəbul etməsini xahiş elədi. 662-ci ildə xəzərlər Qafqaz Albaniyasına yürüşə başladılar, lakin Cavanşir Dərbənd yaxınlığında xəzərlərin hücumunu dəf edə bildi. 2 ildən sonra xəzərlər yeni yürüşə başladılar və bu dəfə ölkəni Kür çayınadək talan etdilər.
86
Cavanşir Kür çayı yaxınlığında xəzərlərlə sülh bağlamaq və özünü onların vassalı hesab etmək məcburiyyətində qaldı. Bu müqavilə Cavanşirin xəzər xaqanının qızı ilə olan sülalə nikahı ilə də möhkəmləndirildi. 667 və 670-ci illərdə Cavanşir xəlifə Müaviyə ilə danışıqlar aparmış və Qafqaz Albaniyasının idarə olunmasında özünün daxili müstəqilliyini qoruyub saxlaya bilmişdir. Cavanşir 680-ci ildə Bizansla yaxınlaşma tərəfdarı olan alban knyazlarının sui-qəsdi nəticəsində öldürüldü. Cavanşirin qardaşı oğlu Varaz Tiridat Qafqaz Albaniyasının knyazı oldu. Cavanşir Mirzə Camal (1773 - 1853) - Azərbaycan həkimi və tarixçisi; ərəb, fars, avar və ləzgi dillərini bilmişdir. Əsas əsəri "Qarabağnamə"dir (1847). Əsərdə siyasi hadisələrlə yanaşı, Qarabağın ictimai-iqtisadi həyatı da işıqlandırılmışdır. Cavanşirin "Qarabağnamə"si Qarabağ xanlığı tarixi üzrə qiymətli mənbədir. Cefferson Tomas (1743 - 1826) - Virciniya plantatoru və vəkil, Amerika maarifçisi, Şimali Amerikada istiqlaliyyət uğrunda müharibənin ideoloqu, ABŞ-ın İstiqlaliyyət bəyannaməsinin müəlliflərindən biri, ABŞ-ın üçüncü prezidenti (1801 - 1809).
(qəd. yəh. "gehinnom", yun. "geyenna") - islamda cəhənnəmin adı, insanlardan və cinlərdən olan dinsizlərin və günah sahiblərinin cəzalandırılacaqları yer. Cəhənnəm qurbanları zəncirlənmiş halda odda yandırılacaqlar. Yeyəcəkləri şeytan başına bənzər meyvələr, içəcəkləri isə irinli qaynar su olacaq. Cəhənnəmdə daha bir əzab, işgəncə növü - dağlayıcı soyuq olacaq.
- Hülakülər dövlətinin dağılmasından sonra paytaxtı Təbriz olmaqla Şeyx Üveys Cəlairi tərəfindən əsası qoyulan dövlət (1359 - 1410). Şeyx Üveysin hakimiyyəti illərində (1359 - 1374) Azərbaycanın təsərrüfatı və mədəniyyəti inkişaf etməyə başladı. Onun oğlu Sultan Hüseynin dövründə (1374 - 1382) mərkəzi hakimiyyət zəiflədi. Onun qardaşı Əhməd Muğanda və Arranda çoxsaylı qoşun toplayaraq 1382-ci ildə Təbrizi hücumla aldı. Sultan Əhmədin dövründə (1382 - 1410, fasilələrlə) feodal çəkişmələri gücləndi. 1385-ci ildə Azərbaycan Qızıl Orda xanı Toxtamışın yürüşü ilə talan edildi, 1386-cı ildə isə Teymurun qoşunları Təbrizi tutdular, cəlairi əmirləri qaçdılar: bir qismi möhkəm Əlincə qalasına (Naxçıvan yaxınlığında), digərləri isə Bağdada. Teymur Əlincəni tuta bilmədi və az sonra Səmərqəndə qayıtdı. Cəlairi feodalları arasında hakimiyyət uğrunda mübarizə qızışdı. 1385 - 92-ci illər ərzində Təbriz 17 dəfə daxili və xarici feodalların hücumlarına məruz qalıb, 14 dəfə əldən-ələ keçdi. 392-ci ildə Teymur yenidən Azərbaycanı tutdu. Cəlairi əmirləri Əlincə qalasında müqavimət göstərirdilər. Bu yürüş zamanı cəlairi əmirləri arasında baş verən çəkişmələr nəticəsində Əlincə süqut etdi. Bu dövrdə Azərbaycanda hürufilik hərəkatı canlanırdı. Teymurun ölümündən sonra 1406-cı ildə şirvanşah I İbrahim Təbrizə Yüklə 4,42 Mb. Dostları ilə paylaş:
|