Rauf Məlikov Nizami İbrahimov MƏKTƏBLİNİn tarix lüĞƏTİ
Böyük Britaniya Leyboristlər Partiyası
Yüklə 4,42 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Böyük Britaniya Leyboristlər Partiyası
- Böyük coğrafi kəşflər
- Böyük Çin səddi
- "böyük dövlətlər"
- Böyük Fransa burjua inqilabı
77
(ing. "leybor" - "əmək", "zəhmət") - Böyük Britaniyanın iki aparıcı (mühafizəkarlarla yanaşı) partiyasından biri. 1900-cü ildə yaradılmışdır. Tərkibinə görə əsasən fəhlə partiyasıdır, islahatlar yolu ilə fəhlələrin vəziyyətinin yaxşılaşdırılması uğrunda çalışır. Böyük coğrafi kəşflər - XV əsrin ikinci yarısından XVII əsrin ortalarınadək Böyük coğrafi kəşflər zamanı Avropa dənizçiləri və səyyahları əvvəllər məlum olmayan dənizləri və okeanları, adaları və materikləri kəşf etdilər, ilk dünya səyahətinə çıxdılar, Yerin kürə şəklində olmasını əməli surətdə sübuta yetirdilər. Naməlum ölkələrin axtarılması üçün əsas stimul əsrlər boyu Şərq malları almaq üçün Avropadan Şərqə axan qızıla hərisliyin olması idi. Bundan başqa, Şərqə gedən quru ticarət yolları Osmanlı imperiyasının əlində idi. Buna görə də Avropa dənizçiləri özlərinin Hindistana və Çinə gedən yollarını axtarmağa başladılar. Həm də dəniz yolları quru yollara nisbətən daha əlverişli və təhlükəsiz idi. İlk dəfə olaraq Hindistana gedən yolları Portuqaliya dənizçiləri axtarmağa başladılar. 1486 - 87-ci illərdə Bartolomeu Diaşın ekspedisiyası Afrikanın cənub ucqarlarına çatmışdı. Diaş Afrikanı cənubdan ötüb-keçmiş ilk avropalıdır. Geri qayıdarkən Ümid burnunu kəşf etmişdir (1488). 1492-ci ildə Kolumbun ispan kralı tərəfindən maliyyələşdirilən üç ekspedisiyası sayəsində Amerika kəşf və tədqiq olundu. 1498-ci ildə Afrikanı ötüb-keçən Vasko da Qama Hindistana çatdı. 1513- cü ildə ispan konkistadoru Nunyes Balboa Panama bərzəxini keçərək Sakit okeanı kəşf etdi. 1519 - 22-ci illərdə Fernando Magellan dənizlə ilk dövr-aləm səyahətinə çıxdı. 1642 - 44-cü illərdə holland dənizçisi Abel Tasman Tasmaniya, Yeni Zelandiya adalarını və yeni Avstraliya materikini kəşf etdi. 1648-ci ildə rus dənizçisi Semyon Dejnyov Şimal Buzlu okeanı boyunca Qərbi Asiyaya səyahət etdi və Asiyanı Amerikadan ayıran boğazı (sonralar Berinq boğazı adlandırılmışdır) kəşf etdi. Böyük coğrafi kəşflər avropalıların geniş müstəmləkələr tutmasının əsasını qoydu, Avropada əmtəə istehsalının artmasına təsir etdi, dünya ticarətinin meydana çıxmasına səbəb oldu.
- Çinin şimalında qala divarı. Tikintisinə e.ə. 214-cü ildə imperator Sin Şixuandinin əmri ilə başlanılmışdı. Bu divar döyüşkən köçəri hun tayfalarının şimal tərəfdən edilən hücumlarından qorunmaq məqsədi ilə ucaldılmışdı. Böyük Çin səddinin uzunluğu 4 min km-dən 5 min km-dək, hündürlüyü 5 - 10 m, eni isə 5,5 m-dir, belə ki, onun üstü ilə arabalar və döyüşçü dəstələri keçə bilərdi. Divar üzərində hər 100 - 120 m-dən bir çox da hündür olmayan kvadratşəkilli gözətçi bürcləri, əsas dağ keçidlərində isə qalalar ucalırdı. Təhlükə zamanı bürclərdə tonqal yandırmaqla düşmənin gəlişini xəbər verirdilər. Böyük Çin səddinin tikintisi və təmiri ilə bağlı işlər fasilələrlə min ildən artıq davam etmişdir. Onun xeyli hissəsi günümüzədək qalmışdır.
78
- beynəlxalq aləmdə aparıcı rol oynayan qüdrətli dövlətləri bildirmək üçün istifadə olunan məfhum. İkinci Dünya müharibəsindən sonra BMT-nin Təhlükəsizlik Şurasının daimi üzvləri olan Böyük Britaniya, Çin, ABŞ, SSRİ (indi Rusiya), Fransa böyük dövlətlərdir. böyük dövlətçilik şovinizmi - öz millətini "ali" millət elan edən və dövlətdə hakim mövqe tutan, hökmranlıq edən millətin hakim dairələrinin ideologiyası və siyasəti. Böyük dövlətçilik şovinizmi müstəmləkə imperiyalarının yaranması dövründə meydana gəlmişdi. "Böyük" millətlərin siyasəti digər millətləri öz əsarəti altına almağa, onların iqtisadi, siyasi və mədəni sahələrdə diskriminasiyasına, müstəqilliklərinə son qoymağa yönəlmişdir. Böyük dövlətçilik şovinizmi, məsələn, Avstriya-Macarıstan və Rusiya imperiyalarında aparılmışdır. Rus çarizmi ölkəni "xalqlar həbsxanası"na çevirmişdi.
- burjua inqilabı. Bir sıra tarixçilər həmin inqilabı 1789 - 94-cü illərlə, digərləri isə 1789 -1804-cü illərlə məhdudlaşdırırlar. Əsas səbəbi: inkişaf etməkdə olan kapitalist istehsal münasibətləri ilə feodalizm qalıqları (mütləqiyyət, feodalların və ruhanilərin imtiyazları, kəndlilərin feodallardan asılılığı) arasında ziddiyyətlərin olmasıdır. Dövlətin müflisləşməsi, ticarət-sənaye böhranı və qıtlıq illəri ilə ölkənin daha da kəskinləşən ağır vəziyyəti 1788 - 89-cu illərdə inqilabi şəraitin yetişməsinə səbəb oldu. Kral XVI Lüdovik 1789-cu ilin mayında Baş Ştatları çağırdı. 1789-cu il iyunun 17-də 3-cü silkin deputatları özlərini əvvəlcə Milli, iyulun 9-da isə Müəssislər Məclisi elan etdilər. Kralın məclisi qovmaq cəhdləri xalq üsyanına - 1789-cu il iyulun 14-də hücumla Bastiliyanın alınmasına səbəb oldu; bu isə inqilabın başlanğıcı idi. Mütləqiyyətə və feodallara qarşı mübarizədə burjuaziya, şəhər yoxsulları və kəndlilər birləşdilər. İnqilabın birinci mərhələsində (1789-cu il iyulun 14-dən 1792-ci il avqustun 10- dək) hakimiyyət iri burjuaziya və liberal zadəganlar tərəfindən ələ keçirildi. Xalqın təzyiqi ilə Müəssislər Məclisi “İnsan və vətəndaş hüquqları bəyannaməsi”ni qəbul etdi. 1792-ci il avqustun 10-da Parisdə xalq üsyanı nəticəsində mütləqiyyətin devrilməsindən sonra - inqilabın ikinci mərhələsində (1792-ci il avqustun 10-dan 1793-cü il iyunun 2-dək) siyasi rəhbərlik Konventdə çoxluq təşkil edən jirondistlərin əlinə keçdi. 1792-ci il sentyabrın 22-də Konvent Fransada respublika hakimiyyəti elan etdi və bu, "Birinci respublika" adlandırıldı. Konventdə inqilabın dərinləşməsinə cəhd göstərən Robespyer, Marat, Danton və Sen-Jüstün başçılıq etdikləri yakobinlər jirondistlərə qarşı çıxırdılar. Jirondistlərin inqilabın sonrakı inkişafının qarşısını almaq cəhdləri 1793-cü il mayın 31-dən iyunun 2-dək xalq üsyanına səbəb oldu və yakobin diktaturasının qurulması - inqilabın üçüncü mərhələsinə (1793-cü il iyunun 2-dən 1994-cü il iyulun 27-dək) keçməsi ilə nəticələndi. Xalqı səfərbərliyə alan yakobinlər hökuməti Prussiya və Avstriya
Yüklə 4,42 Mb. Dostları ilə paylaş:
|