Sevda ağAMİRZƏ qizi əHƏdova müASİr dünyada
Yüklə 259,82 Kb. Pdf görüntüsü
|
cuddur ki, onlar universal və ya ümumbəşəri dəyərlərdir. Hər bir cəmiyyətdə əhalinin etnik, tarixi xüsusiyyətlərini əks etdirən özünəməxsus dəyərlər strukturu formalaşır. Bu baxımdan Azərbaycan cəmiyyəti istisna deyildir. Xalqımız uzun illər boyu milli və bəşəri dəyərləri özündə yaşadan və təcəssüm etdirən toplum olmuşdur və bu mədəni simbiozu bu gün də davam etdirir, yaşadır. Məhz bu amil onun başqa xalqlarla qarşı lıqlı anlaşmaya nail olmasının əsas səbəblərindən biridir. Xalqların qarşılıqlı anlaşma tələbatının ödənilməsi mədəniyyətlərin qlobal dialoqunun və çarpazlaşmasının əsas şərtidir. Qarşılıqlı an laşma təkcə tələbat deyil, həm də hər bir cəmiyyət və qlobal birlik səviyyəsində bərqərar olunmalı universal dəyərdir. Hər bir əşya, hadisə və ideya müəyyən dəyərə və qiymətə malikdir və bunun əsasında ona mü vafiq münasibət formalaşır. Nəticədə insanın ətraf aləmə ümumi dəyər münasibəti təşəkkül tapır. Beləliklə, dəyər öz-özlüyündə şey deyil, şeyə, hadisəyə, prosesə, ideyaya münasibətdir. Analoji olaraq hər bir xalqın təbiətə, özünə və başqa birliklərə mənsub insanlara, ideyalara öz münasibətləri sistemi təşəkkül tapır ki, bu münasibətlər əsasında həmin xalqın dəyərlər sis temi və mədəniyyəti formalaşır [157,46]. İnsan və cəmiyyətin bütün dəyərlər sistemində mədəni dəyərlər xüsusi yer tutur ki, o da öz növ bəsində iki əsas qrupa bölünür: Birincisi, görkəmli гч8 Sevda Ağamirzə qızı Əhədova intellektual, bədii və dini yaradıcılıq əsərlərinin məcmusu; ikincisi - insanların birgə yaşayış prinsipləri: adətlər, ənənələr, şüur və davranış, hüquq stereotipləridir ki, onlar cəmiyyətin inteq rasiyasının, insanlar arasında qarşılıqlı anlaşma nın, həmrəyliyin, qarşılıqlı yardımın inkişafında aparıcı rol oynayırlar. Mədəni dəyərlərin hər iki qrupu istənilən mədəniyyətin nüvəsini təşkil edir və onun təkrarsızlığını müəyyənləşdirir [157, 46]. Özlərinə xas olan dəyərlər sisteminə, insa nın cəmiyyətdə və dünyada yeri haqqında fərqli təsəvvürlərə malik müxtəlif mədəniyyətlər həmişə çarpazlaşmış, bir-biri ilə təmasda olmuş lar. Lakin son vaxtlara qədər onlar müəyyən dərəcədə bir-birlərindən təcrid olunmuş şəkildə mövcud olmuşlar. Müasir qlobalizasiya bu təcridçilik şəraitini tamamilə aradan qaldırmış, mədəniyyətlərin əlahiddə inkişafını mümkün süz etmişdir. Belə şəraitdə mədəniyyətlərin total toqquşmasının qarşısının alınmasında yeganə vasitə - onlar arasında dialoqun yaradılmasıdır. Bu vəzifə ilk baxışdan asan görünsə də, ona nail olmaq çox çətindir. Mədəniyyətlərin qarşılıqlı münasibətlərində təkcə tolerantlıq kifayət deyil dir, çünki hər bir mədəniyyət təbiəti etibarilə eks pansionist xarakterə malikdir. İnsanlar daşıyıcıla rı olduqları mədəniyyəti ən yaxşı, ən yüksək hesab edərək, onun dəyərlərinin başqaları tərəfindən mənimsənilməsini daha doğru hesab edirlər. Dialoq qarşılıqlı anlaşma mühitində müm- гу? Müasir dünyada mədəniyyətlərarası münasibətlər kündür. Bu isə birinci növbədə bir sıra ümu mi dəyərlər, qarşılıqlı münasibətlərin hamı tərəfindən qəbul edilmiş prinsiplərinin mövcud luğunu tələb edir. Müxtəlif mədəniyyətlərdə dəyərlər haqqın da təsəvvürlər də bir-birindən ciddi şəkildə fərqlənirlər. Götürək elə insan hüquqlarına münasibəti. Məlum olduğu kimi insan hüquq ları haqqında təsəvvürlər - Qərbi Avropa sivili zasiyasının məhsulu olsa da, bu hüquqlar bioloji mənşəyə malikdir və insanın təbiətini ifadə edir. Ona görə də onları təbii hüquqlar adlandırırlar. Bəzi yanaşmalara görə insan hüququ konkret regionda (Avropada - S.Ə.) təşəkkül tapmış sivi lizasiyanın müəyyən inkişaf yolunun nəticəsidir. Ona görə də dünyanın digər regionları üçün icba ri deyildir. Digər düşüncəyə görə, hüquq tarixən müəyyən regionda, müəyyən mədəniyyət çərçivəsində ya ransa da, bu gün o ümumi xarakter daşıyır. Ona görə də insanın gələcəyini bu hüquqlardan kə narda təsəvvür etmək mümkün deyildir. Ancaq onu da etiraf etmək lazımdır ki, müxtəlif mədəniyyətlər sistemində insan hüquq ları ilə bağlı məsələlərə (xüsusən fərdin hüquqları ilə cəmiyyətin hüquqları nisbəti, hüquq və azad lıqların qarşılıqlı münasibətləri və s.) çox fərqli münasibətlər də mövcuddur. Ona görə də bu gün insan hüquqları ətrafında gedən müzakirələrin mövcudluğu da məhz insanın, onun azadlığı, Sevda Ağamirzə qızı Əhədova a so ləyaqətinin müxtəlif cür dərk edilməsi ilə bağlı dır. Əsas odur ki, bu diskussiyalar, mübahisələr dialoq çərçivəsində aparılsın. Bir dəyərlər sis teminin elementləri və prinsipləri digərlərinə məcburi şəkildə, iqtisadi, siyasi təzyiq vasitəsi və ya informasiya texnologiyalarının köməyi ilə qəbul etdirilməsin. Universal dəyərlər ümumbəşəri məzmun da şıyaraq yalnız ifadə formalarına görə fərqlənirlər. Belə dəyərlər içərisində insan şəxsiyyətinin də yərini xüsusi vurğulamaq lazımdır. Məhz o mə dəniyyət baxımından cəmiyyətə, dövlətlərə, dinlərə və s. münasibətdə üstünlük təşkil edir. Ümumbəşəri planda dominant dəyər kimi vicdan dəyəri də qeyd edilməlidir. D.S.Lixaçev vicdanı, ümumiyyətlə mədəniyyətin nüvəsi adlandırmış dır. Mədəniyyətlər, onların insan, onun hüquq və azadlıqları haqqında təsəvvürləri nə qədər fərqli olsalar da, onların hamısı üçün vahid kıiteriya in san ləyaqətinin, azadlığının, ədalətin qorunması olmalıdır. Potensial çağırışlar qarşısında müxtəlif mədəniyyətlər yalnız birgə, dialoq vasitəsi ilə ümumi dəyərlərə çata bilərlər, bu onların özü- nüqoruma və inkişafının yeganə yoludur. Əks halda heç bir mədəniyyət ayrılıqda bu çağırışla rın (xüsusən texnogen çağırışların) qarşısında tab gətirə bilməyəcəkdir. Yad dəyərlərin, başqa mədəni etalonların zorla beyinlərə yeridilməsi, tarixən formalaşmış ictimai Müasir dünyada mədəniyyətlərarası münasibətlər 25! Yüklə 259,82 Kb. Dostları ilə paylaş:
|