ŞİRİn bünyadova

 
290 
 
da  din  ayrılığı  barədə  heç  bir  narazılıq  yaranmayacaq.  Bu  isə  öz 
növbəsində,  Azərbaycanda  qonağa  hörmət  barədə  fikrimizi  təsdiq 
etməyə əsas verir. Doğrudan da yurdumuzda qonaqlara heç bir fərq 
qoyulmamış, dini və milli mənsubiyyətlərinə görə əsla ayrı-seçkilik 
edilməmişdir.  Burada  yardımsevərlik,  xeyirxahlıq,  səmimilik,  dü-
rüstlük,  sadəlik  və  müxtəlif  xalqlara  münasibət  məsələləri  bir-biri 
ilə çulğalaşmışdır. 
Etnoqrafik  materiallar  Ordubad  bağbanları  arasında  xüsusi  bir 
qonaqpərvərliyin  mövcudluğunu  təsdiq  edir.  Bu  adət  bostanpozma 
adlanırdı. Məhsul yığımından sonra bağbanlar qonaq çağırır və onu 
yola  salarkən  yetişdirdikləri  müxtəlif  məhsullardan  pay  qoyurlar 
(42, 39). Göründüyü kimi, el-oba  heç vaxt bir-birindən kömək əlini 
əsirgəməyib,  dara  düşənə  birgə  səylə  yardım  etməyə  çalışıb. 
Əvəzsiz yardımetmə halları bu gün də mövcuddur. 
Azərbaycanda qonaqpərvərlik vasitəsilə icra olunan digər adət-
lərdən  biri  də  damazlıq  adətidir.  Belə  ki,  heyvanı  olmayan  kəndli 
qonaqlıq edib ən yaxın adamlarını evinə dəvət edir və elə bu məc-
lisdə gələnlər ona hansı heyvanı bağışlaya biləcəklərini elan edirlər. 
Ertəsi gün vəd etdikləri heyvanı göndərirlər. 
Müasir  dövrdə  qonaqpərvərliyə  bir  sıra  hallarda  xüsusi  diqqət 
yetirilir ki, bu da özünü ad günləri, elçilik, nişan və toy mərasimləri 
zamanı daha qabarıq şəkildə büruzə verir. 
Ad gününü təbrik etmək dəb halını almışdır. Bu zaman ad günü 
qeyd olunan şəxsə müxtəlif hədiyyələr təqdim edilməsi həmin mə-
rasimin şərtlərindən biridir. Hədiyyə verərkən onun gərəkli olacağı-
na diqqət yetirmək lazımdır. Təbii ki, qonaqlıq zamanı ev sahibi tə-
rəfindən  süfrəyə  müxtəlif  çeşidli  yeməklər  və  şirniyyat  məmulatı 
düzülür. 
Hələ  qədim  dövrlərdən  başlayaraq  indiyədək  davam  edən  qo-
naqpərvərlik  adətinin,  xüsusilə  elçilik,  nişan  və  toy  mərasimləri 
zamanı icrası  daha diqqətəlayiqdir. Belə ki,  burada qonaqpərvərlik 
özünəməxsus  tərzdə  icra  olunur.  Qız  evinə  oğlan  evi  hədiyyələr 
təqdim edir. Ev sahibi də gələn qonaqları lazımi qaydada qarşılayıb 
yola salmağa ciddi riayət etməyə çalışır. 

---

 
291 
 
Müasir dövrümüzdə qonaqlıq süfrəsinə təqdim olunan yeməklər 
daha fərqlidir. Buraya müxtəlif növ salatlar daxildir. Bu yemək növ-
lərindən sonra toyuq soyutması və ya qızartması, yaxud yarpaq dol-
ması,  dovğa  və  nəhayət,  balıq  kababı  və  s.  də  təqdim  olunur.  Qo-
naqlar üçün açılan süfrənin müxtəlif çeşidli yeməklərlə bəzədilməsi 
qonaqlara  hörmətlə  yanaşı,  həmçinin  Azərbaycan  mətbəxinin 
zəngin yemək növlərinə malik olduğunu  da sübuta yetirir. 
Azərbaycan  süfrəsində  qonaqlara  verilən  yeməklər  çoxçeşidli, 
zəngin  və  rəngarəngdir.  Yeməklər  bəzən  etnoqrafik  zonalar  üzrə 
fərqlənir. Lakin bir məqam aydındır ki, bütün zonalarda ən çox təq-
dim  olunan  yemək  plovdur  və  onun  özünün  də  müxtəlif  çeşidləri 
vardır.  Belə  ki,  plov  süfrəyə  ləvəngi,  fisincan,  çığırtma,  səbzi  qo-
vurma və s. ilə birgə təqdim edilir. Plovla bərabər kabab da mühüm 
yer  tutur.  Qonaqlıq  süfrəsinə  qurudlu  xəngəl,  balıq  qızartması,  ba-
dımcan və yarpaq dolması, düşbərə, qutab və bu kimi onlarla milli 
yemək növlərini də təqdim etmək mümkündür. 
Şərq  dünyasında,  xüsusən  də  müsəlman  aləmində,  bir  qayda 
olaraq,  qonağa  böyük  ehtiram  göstərilməsi  nəsihətinə  əməl    edil-
mişdir.  Bu,  Məhəmməd  peyğəmbərin  qonağa  münasibətə  dair  kə-
lamlarında  da  öz  əksini  tapmışdır.  Peyğəmbərimiz  buyurur:  “Qo-
nağa  hörmət  edəndə  qeyri-səmimiliyə  yol  verməyi  qadağan  edi-
rəm”.  Birisi  ziyarət  etmək  üçün  sizə  gəlirsə,  ona  ehtiram  göstərin. 
Bir icmanın  başçısı sizə gəldimi, onu  ehtiramla qarşılayın. “Şübhə 
yoxdur ki, adamın öz qonağını qapıya qədər ötürməsi ən vacib şərt-
lərdən biridir”. Göründüyü kimi, qonağa ehtiram etmək Məhəmməd 
peyğəmbər  tərəfindən  də  tövsiyə  olunurdu.  Peyğəmbərin  məşhur 
kəlamlarından birində buyurur ki, üç duanın qəbul olunacağına şüb-
hə  yoxdur:  məzlumun  duası,  qonağın  duası  və  ata-anasın  övladına 
etdiyi dua (60, 103; 120-121). 
Azərbaycan  xalqının  real  həyat  tərzinin  mühüm  cəhətlərini 
özündə əks etdirən şifahi xalq yaradıcılığı incilərində, tarixi salnamə 
olan  dastanlarımızda,  nağıllarımızda,  əfsanələrimizdə,  aşıq  yaradı-
cılığı  nümunələrində,  atalar  sözlərində,  bayatılarımızda  qonaq  və 
ona  münasibət  haqqında  geniş  məlumat  verilir.  Qonağa  hörmət 

---

 
292 
 
edilməsi  şifahi  xalq  yaradıcılığından  kənarda  qala  bilməzdi.  Bir 
neçə nümunə ilə fikrimizi sübuta yetirək. 
“Kitabi-Dədə  Qorqud”  dastanında  deyilir  ki,  qonağı  gəlməyən 
qara evlər yıxılsa hey”. Bu o deməkdir ki, əgər bir evə qonaq təşrif 
buyurmursa, deməli, o ev, ev deyil və yıxılması qalmasından vacib-
dir.  Bu,  qonağın  hər  bir  evdə  necə  böyük  ehtiram  sahibi  olmasına 
dəlalət edir. Elə həmin dastanda ən yaxşı qadın evin  dirəyi  hesab  
olunur ki, onu  da  bu  cür dəyərləndirirlər: “Ozan, evin dayağı oldur 
ki, yazıdan-yabandan evə bir qonaq gəlsə, ər adam evdə olmasa, ol 
onu yedirər, içirər, ağırlar, əzizlər, göndərər” (62, 12-14). Ümumiy-
yətlə,  el  arasında  təkcə  qadınlar  deyil,  bütün  insanlar  qiymətlən-
diriləndə ilk növbədə onun qonağa münasibəti, səxavəti əsas meyar 
kimi götürülür və xalq arasında da məhz belə adamlar böyük hörmət 
və nüfuz sahibi olurlar. 
Dastanda  xanlar  xanı  xan  Bayandırın  ildə  bir  kərə  toy  edib 
Oğuz bəylərini qonaqlaması barədə də bəhs olunur (62, 16). Farüq 
Sümərin  də  İbn  Fədlanın  verdiyi  məlumata  əsaslanaraq  oğuzların 
doğrucul,  namuslu  və  qonaqpərvər  olduğunu  söyləməsi  dastandan 
bəlli olan bu fikri bir daha  təsdiqləyir (64, 69). Burada XIII əsrin 
görkəmli  Azərbaycan mütəfəkkiri Nəsirəddin  Tusinin  səxavət  haq-
qında yazdığını xatırlatmaq yerinə düşür: O yazır: “Səxavət ona de-
yilir ki,  mal-dövlətin  sərf edilməsi  necə lazım, necə layiqsə,  elə də 
yerinə yetirilsin və sona qədər bu cürə də davam etdirilsin. Səxavət 
elə bir növdür ki, onun da özünə daxil olan bir çox növləri vardır... 
lakin  “səxavət”  cinsinə  daxil  olan  fəzilətlər  səkkizdir:  birinci  -  kə-
rəm, ikinci - əliaçıqlıq, üçüncü - əfv, dördüncü - mürüvvət,  beşinci 
- xeyirhaqlıq, altıncı - yardım, yeddinci - pay, səkkizinci – üzüyum-
şaqlıq”  (63,  86-87).  Deməli,    “Elm  aləminin  şahı”  adlandırılan 
Nəsirəddin  Tusi  haqlı  olaraq  səxavətin  özündə  də  müəyyən 
xüsusiyyətlərin birləşdiyini vurğulayır.  
Tədqiqatçı Ə.H.Həşimov bu barədə yazır: “İnsanpərvərlik hissi 
Azərbaycan xalqının süfrəsini də ürəyi kimi açıq və geniş etmişdir. 
Nağıllarımız  içərisində  eləsini  tapmaq  olmaz  ki,  orada  zəhmət 
adamı  “qonaq  istəyirsənmi?  -  sualına  :  -”gözüm  üstə  yerin  var!”  - 

---