ŞİRİn bünyadova

 
293 
 
deyə  cavab  verməsin.  Həm  də  bu,  gəlişigözəl  söz  demək  xatirinə 
verilən cavab deyil, zəhmətkeş azərbaycanlının ürək sözüdür, onun 
geniş qəlbinin təcəssümüdür. Azərbaycanlılara görə, “evin  yaraşığı 
uşaq” olduğu kimi, “süfrənin yaraşığı da qonaqdır”. “Qonaq sevənin 
süfrəsi boş olmaz”, “Qonaqsız ev uğursuz olur” və s. (65, 40). 
Təsadüfi deyildir ki, nağıllarımızda xeyir qüvvənin təmsilçiləri 
xeyirxah, səxavətli, yoxsullara əl tutub kömək edən adamlar sayılır. 
Əbəs  yerə  deyilməyib  ki,  “mərd  igidlər  süfrə  açar,  ad  alar”  (66, 
182). Bu barədə Molla Vəli Vidadi belə yazır: 
 
Səxavət olmayan kəsdə şücayət feli-nadirdir. 
Kərəmsiz kimsəni hər yerdə gördüm, bihünər gördüm  
          (38, 388). 
 
Molla Pənah Vaqif isə belə deyir: 
 
Sən gəldin, nur doldu evə otağa, 
Gəldiyin yollara canım sadağa, 
Durub qurban olmaq sən tək qonağa 
Nuşdur canımıza, qurban olduğum (38, 415). 
 
Koroğlu  dastanında deyilir ki,  Koroğlu  bir qarının qapısını  dö-
yüb, gecə onu qonaq saxlamasını xahiş edir. Qarı da “qonaq  Allah 
qonağıdı”,  -  deyir  (67,  188).  Koroğlunun  özü  isə  qonağı  barədə 
“Qonaq ki, var, mənim əzizim, iki gözümdü”, - söyləyir (67, 243). 
Dastanda  xanın  qurduğu  məclisin  təsviri  isə  belə  verilir:  “Elə  ki, 
xan  üzrxahlığını  elədi,  yemək-içmək  başlandı,  saqi  girdi  məclisə. 
Ələmqulu xan dəlilərə burada bir qonaqlıq verdi, bir qonaqlıq verdi 
ki,  nə  deyim.  Yedilər,  içdilər,  çalğıçılar  çaldı,  oxuyanlar  oxudu, 
gecədən də bir az keçmiş məclis dağıldı” (67, 268.  Koroğlu: 
 
Çənlibeldə köçüm, qonum, 
Atlasdan biçilər donum, 
Ortadan qalxmaya xonum, 
Gündə yüz qonağım ola!.. – deyir (67, 274). 

---

 
294 
 
 
Yuxarıdakı misralarda dərin köklərə malik olan qonaqpərvərlik 
öz  parlaq  ifadəsini  tapmışdır.  Göründüyü  kimi,  məişətdə  həlledici 
rol  oynayan  qonaqpərvərlik  adəti  görk  səciyyəsi  daşımır,  yaşam 
tərzinin  bir  parçası  kimi,  arzuolunan  bir  hal  kimi  təqdir  edilir.  Bu 
adətin  yaranması  cəmiyyətin  özünün  tələbatı  ilə  baş  vermiş,  məhz  
bu zəmində də müəyyən qaydalar formalaşmışdır. 
Toponimlərlə  bağlı  rəvayətlərdə  də  qonaqpərvərliyin  izləri  öz 
təzahürünü tapmışdır. Məsələn, Şuşa adı ilə bağlı maraqlı bir rəva-
yət  vardır.  Belə  ki,  “vaxtilə  Pənah  xan  Bərdə  xanına  qonaq  gəlir. 
Bərdə xanı möhtərəm qonağın rəğbətini qazanmaq üçün onun şərə-
finə  ov  təşkil  edir.  Onlar  Qarabağın  tərifli  atlarını  minib  nökərləri, 
tazıları ilə yaxındakı uca dağlara, sıx meşələrə ova çıxırlar. Bu dağ-
lardan ətrafı seyr edən Pənah xan heyran qalıb öz-özünə deyir: “Bu 
nə gözəl yerdir. Nə gözəl, aydın, saf havası var. Elə bil şüşədəndir. 
Uzaqdan  hər  şey  ayna  kimi  görsənir.  Burada  hər-həlbət  gözəl  bir 
şəhər  salmaq  lazımdır”  (66,  46).  Qarabağın    yüksək  yerində  Şuşa 
şəhəri belə salınır. 
Xalqlar, o cümlədən insanlar arasında dağılmaz körpü salan qo-
naqpərvərlik  adəti  haqqında  dastanlarımızda  xeyli  məlumat  vardır. 
Burada xalqın bütün təbəqələrinə (həm  yuxarı, həm də aşağı) məx-
sus olan mehmannəvazlıq öz əksini tapmışdır. Dövrün  hadisələrini  
əks etdirməklə  yanaşı, xalqın real  həyat  tərzi ilə səsləşən dastan-
larımızda  xeyirxah  hisslər,  vətənpərvərlik,  azadlıq  uğrunda  müba-
rizə duyğuları ilə yanaşı, qonaqpərvərlik adəti də tərənnüm olunur. 
Məsələn, “Tahir-Zöhrə” dastanında deyilir: “-Anasını çağırıb dedi: -
Mən  qoyunu  arxaca  yığıb  gələnə  kimi  sən  xörəyi  hazır  elə.  Gərək 
elə  eyləyəsən  ki,  bizim  əziz  qonağımız  inciməyə.  Arvad  o  saat 
xörəyi  bişirib  dəmə  qoydu...  qarı  qalxıb  əlüstü  süfrə  salıb,  xörəyi 
qablara  çəkdi,  gətirib  ortaya  qoydu”  (68,  49).  Bu  sözlər  xüsusən 
bacarıqlı  qadınların  üzərinə  düşən  öhdəliyin  layiqincə  yerinə 
yetirilməsinə bir işarədir. 
“Aşıq Qərib” dastanında da Qərib Xacənin evində qonaq qalar-
kən onun üçün tədarük görüldüyü qeyd edilir və göstərilir ki, “Qərib 

---

 
295 
 
sözünü  tamam  etdi,  qonaqlar  yeyib-içdikdən  sonra  hərə  öz  mən-
zilinə getdi. Qərib üçün  Xacə  yer salıb otaqların  birində onu rahat 
etdi”  (68,  175,178).  Burada    uzaq  diyardan  gələn  və  gəldiyi  yerdə 
heç bir qohum-əqrəbası olmadığı halda hörmətlə qəbul edilən aşıq-
dan söhbət gedir. El-oba dolaşaraq oymaq-oymaq gəzib saz-söhbəti 
ilə  məclislərə  yaraşıq  verən  saz  ustaları  -  aşıqlar  və  şairlərin  yara-
dıcılığını  mahnılarda  yaşadan  xanəndələr  ziyafətlərin  əvəzsiz 
iştirakçılarına  çevrilirdilər.  Bu  bir  həqiqətdir  ki,  bir-birini  tamam-
layaraq  məclisi  rövnəqləndirən  musiqiçilər  və  öz  ifaları  ilə  ruhu 
oxşayan  aşıqlar  qonaqlar  üçün  böyük  zövq  mənbəyi  olurdular.  Bu 
da  xalqımızda  qonağı  hərtərəfli  razı  salmaq  meylinin  son  dərəcə 
qüvvətli olduğundan xəbər verir. 
“Qurbani” dastanında qonağa münasibətə dair nəsihətamiz məs-
ləhətlər  elə  dolğun  təsvir  edilmişdir  ki,  bütövlükdə  böyüklərin 
kiçiklərə verdiyi öyüd kimi səslənir. 
 
Sən nüdrətən bir məclisə varanda, 
Yaxşı əyləş, yaxşı otur, yaxşı dur! 
Dindirəndə mərifətdən xəbər ver, 
Görən desin qardaşımdan yaxşıdır. 
 
Dəllək Murad, bir vaxt gələr qonağın, 
Ona məsrəf olar dügilə yağın, 
Bircə gülər üzün, açıq qabağın, 
Şirin dilin hamısından yaxşıdır (68, 203). 
Bu  ibrətamiz  kəlamlarda  qonaqlıqda  ədəb-ərkan  qaydalarına 
riayət etməyin örnəyi verilir. Dastanlarımızda qonaqpərvərlik adəti 
gündəlik  yaşam  tərzinin    bir  parçası  və  icrası  mütləq  zərurət  tələb 
edən  keyfiyyət  kimi  ön  plana  çıxır.  Bu  adət  eyni  zamanda  sadə 
adamların münasibəti, tərbiyəsi kimi işıqlandırılır. 
“Məhəmməd-Güləndam” dastanında isə belə bir məqam var: 
 
Canımın yiyəsi, ay gözüm nənə, 
Qonağın könlünü xoş gəldin söyər. 

---