ŞİRİn bünyadova

 
296 
 
Sana nəsyətdi bu sözüm, nənə. 
Qonağın könlünü xoş gəldin söyər (68, 424). 
 
Burada “söyər”, yəni “sevər” mənasında verilmişdir. Dastandan 
göründüyü kimi, qonağı qarşılarkən ilk növbədə ona gülər üzlə “xoş 
gəldin” deməklə könlünü oxşamaq olar, çünki “xoş gəldin” sözünə 
təbəssümlü bir cavab hər şeyə dəyər. Dastanlarımızda bütün insan-
larla bərabər, müxtəlif xalqlara da hörmət hissi aşılamaq tərənnüm 
edilir. 
Şifahi xalq ədəbiyyatı nümunələrindən olan əfsanələrdə də qo-
naqpərvərlik  adəti  öz  təcəssümünü  tapmışdır.  Məsələn,  “Bülbül 
nəğməsi” əfsanəsində qonaqpərvərlik belə təsvir olunur: “Bir axşam 
onların qapısını bir qoca döydü, bircə gecə yatmağa, dincəlməyə bir 
bucaq istədi. Qardaşlar qocanı  hörmətlə qarşıladılar. Evin ən  yaxşı 
döşəyini onun altına saldılar, ən yaxşı mütəkkəni onun dirsəyinin al-
tına  qoydular,  ən  yumşaq  yastığı  onun  başının  altına  rahatladılar. 
Çörəyin,  xörəyin,  çayın  ən  dadlısını,  tamlısını  onun  süfrəsinə  düz-
dülər  (66,  39).  Göründüyü  kimi,  evin  ən  yaxşı  neməti  qonağa  ve-
rilir.  Hər  kəs  qonağı  naminə  istənilən  cəfaya  və  fədakarlığa  hazır 
olduğunu nümayiş etdirir. 
“Xacə Nəsirəddin Tusi ilə bostançı” rəvayətində Nəsirəddin Tu-
sinin yoldan ötərkən bir bostançı ilə söhbətindən bəhs edilir. N.Tusi 
bostandakı  qarpızların  keyfiyyətini  kəsilməzdən  əvvəl  xəbər  verən 
qocanın bu qabiliyyətini yoxlamaq məqsədilə xeyli qarpız kəsib nuş 
edir.  O,  bostançının  qarpızların  keyfiyyətini  yüksək  dəqiqliklə 
müəyyənləşdirdiyindən  təəccüblənir  və  xarab  etdiyi  qarpızlar 
müqabilində qocaya pul təklif edir. Lakin qoca onu öz qonağı kimi 
qəbul etdiyindən heç bir vəchlə pul götürmür  (66, 94). 
Nəsillərdən-nəsillərə  keçib,  əsrlərin  sərhədini  aşan  müdrik 
atalar sözlərində qonaq və ona hörmət barədə belə deyilir: 
 

 
Qonaq bərəkət gətirər. 

 
Qonaq sevənin süfrəsi boş olmaz. 

 
Qonaq süfrənin yaraşığıdır. 

---

 
297 
 

 
Qonaq evin gülüdür. 

 
Qonağa da qurban olum, gəldiyi yollara da. 

 
Qonağın ruzisu özündən qabaq gələr. 

 
Qonaqsız ev - susuz dəyirman. 

 
Gəlmək qonaqdan, yola salmaq ev yiyəsindən (69, 91-92). 
 
Xalqımız  arasında  qonağa  olan  münasibət  inam  və  etiqadlarda 
da özünəməxsus şəkildə əks olunmuşdur. Məsələn, 
 

 
İki nəfər baş-başa verərsə, deyərlər evə qonaq gələcək. 

 
Gözləri yol çəkən adamın evinə qonaq gələr, deyərlər. 

 
Guya  başından  bir  tük  ayrılıb  üzünə  düşsə,  deyərlər 
qonağın gəlir. 

 
Səfərə  gedənin  dalınca  su  atarlar,  deyərlər  qoy  aydınlıq 
olsun (66, 3-5). 
 
Qonaqpərvərlik inanclarda da öz əksini tapıb. Belə ki, “Elimizin 
sınanmış inanclarına yaxşı bələd olan nənələrimiz xəmirə bulaşmış 
əllərinə  baxaraq  onun  çırtladığını  görəndə,  tez  əl-ayağa  düşər,  ay 
qız,  ay  gəlin,  hazırlaşın,  evə  qonaq  gələcək”,-  deyərdilər.  Qonağın 
gələcəyini qapı ağzında ayaqqabının ayaqqabı üstünə düşməsi də sı-
nanmışdı  ellərimizdə.  Bir  də  görürdün  ki,  söhbət  əsnasında  deyər-
dilər:  -vay,  sağ  gözüm  səyriyir”  və  ya  sevinir,  deməli,  qonağımız 
gələcək” (70, 55). Yozumlarda deyilir ki,  «Yerə qaşıq  düşəndə ar-
vad  qonağı  gələr».  Pişik  əl-üzünü  yalayarsa,  qonaq  gələcəyinə 
inanılır. 
Qonağın  hər  bir  evdə  gözlənildiyi  barədə  misalları  baya-
tılarımızda da izləmək mümkündür. Məsələn: 
 
Əzizim, binə gəlsin, 
Köç gəlsin, binə gəlsin. 
Yar sevdiyim obadan 
Gələn var, yenə gəlsin (71, 66). 
 

---

 
298 
 
Qonaqpərvərliyin xalqımız arasında müqəddəs bir adət olmasını 
bir çox dəlillər sübut edir. Hətta təsviri incəsənət nümunələrində əks 
olunan ziyafət məclisləri də qonaqpərvərliyin məişətimizdə tutduğu 
mövqedən  xəbər  verir.  Buna  misal  olaraq  yalnız  orta  əsr  rəsm 
əsərlərinə diqqət yetirmək kifayətdir (72). 
Xalq  mahnılarında  də  qonaq  arzuolunan  şəxsdir.  Məsələn: 
”Azərbaycan maralı”nda deyilir: 
 
Mən qurbanam gözlərə, 
Şirin-şirin sözlərə, 
Bir qonaq gəl bizlərə, 
Azərbaycan maralı (66, 442). 
 
 “Əmim oğlu”: 
 
Gedin deyin xoruza, əmim oğlu, 
Göydə aydır Firuzə, əmim oğlu, 
Bu gecə banlamasın, əmim oğlu, 
Qonaq gələcək bizə, əmim oğlu (66, 448). 
 
 “Sevgili yar”: 
 
Sevgili yarım, qaşların alıb canımı neylim, 
Aşiq olmuşam sənə mən, düşübdür sənə meylim. 
Ağ buxaqda xalın görüb heyranın ollam, 
Gəl məni qonaq eylə, gözəl, mehmanın olam  (66, 451). 
 
İstəkanı noxudu, haxışta, 
Evdə qonaq çoxudu, haxışta. 
Qonaqların içində, haxışta, 
Bircə qardaş yoxudu, haxışta (66, 110). 
 
Qədim  el  havalarında  da  (“Qonağam  sizə”,  “Evlərinin  altı  qa-
ya”, “Qaragöz”) qonaqdan söz açılır (73, 107, 121, 128). Xalq  ara-

---

 
299 
 
sında qonaqlıqla bağlı məzəli əhvalatlar da yayılmışdır. Hətta bəzən 
qonaqla bağlı yer adlarına da təsadüf edilir.  Belə ki, Azərbaycanın 
Quba bölgəsində Qonaqkənd adlı şəhər tipli qəsəbə vardır. 
Qonaqlıqla  bağlı  təbii  ki,  xoşagəlməz  məqamlar  da  yox  de-
yildir.  Lakin  folklorda  buna  nadir  hallarda  təsadüf  edilir  və  yalnız 
üzlü qonaqlara aiddir. Məsələn, “Avara qonaq ev yiyəsini də avara 
qoyar;  Qonaq  bu  il  burdadır,  gələn  il  də  sərasər;  Qonağa  get 
deməzlər, altından palazı çəkərlər (66, 156-167). 
Tomirislə  bağlı  belə  bir  rəvayət  vardır:  “...onlar  üçün  (massa-
getlər  nəzərdə  tutulur  -Ş.B.)  çoxlu  mal  kəsilsin,  bizim  düşərgədə 
qonaqlıq düzəldilsin, süfrəyə  yeməkdən başqa bolluca çaxır və hər 
cür xuruş qoyulsun. Bütün bu işlər görüldükdən sonra mənim məs-
ləhətim budur ki, düşərgədə qoşunun işə yaramayan bir hissəsi sax-
lanılsın  və  qalanları  çayın  qırağına  qaytarılsın.  Əgər  mən  öz  zən-
nimdə yanılmıramsa, düşmən bu qədər neməti görüncə özünü onun 
üstünə  atacaq,  biz  də  böyük  şücaət  göstərib  ad  qazanacağıq”  (66, 
89).  Bu  tarixi  rəvayətdə  qonaqlıq  süfrəsinə  dəvət  etdiyi  adamlara 
qarşı İran hökmdarı Kirin mənfur hərəkəti təsvir edilmişdir. Torpaq-
larını genişləndirmək niyyəti ilə Tomirislə nikah sevdası baş tutma-
dığını görən Kir onun oğlunu qonaq dəvət edir, qonaqlar yeyib-içib 
sərxoş  olduqdan  sonra  hücum  edib  onları  öldürür.  Nəticə  etibarilə 
Tomiris  Kiri  məğlub  etsə  də,  “qonaqlıq”  ona  oğlunun  həyatı  baha-
sına başa gəlir. 
Ev sahibi qonağın təhlükəsizliyinə, adətən,  təminat verirdi. Be-
lə ki, ev sahibi qonağın bütün rahatlığı ilə bərabər, sağ-salamat yola 
salınması,  heç  kəs  tərəfindən  ona  xətər  yetirilməməsi  üçün  cavab-
deh olurdu. Təsadüfi bir qonağın və ya hər hansı bir səyyahın müəy-
yən  evdə  mehman  olduğu  müddətdə,  onun  qayğısına  qalmaq  ev 
yiyəsinin  üzərinə  düşürdü.  Qonağın  malının  mühafizəsinə  təminat 
da buraya daxil idi. Qonaq evi tərk etdikdən, yəni yola salındıqdan 
sonrakı  vəziyyət  ev  sahibinin  səlahiyyətindən  kənar  sayılırdı.  Am-
ma qonağın evi tərk etdikdə müəyyən bir xahişi və ya arzusu olar-
dısa, təbii ki, onun istəyini yerinə  yetirmək üçün ev sahibi əlindən 

---