Ş.Şəkərəliyev Z. A.Şəkərəliyeva
Yüklə 1,21 Mb. Pdf görüntüsü
|
107 dir. Bu qanun əsasında ABŞ 1934-cü ildən 1954-cü ilə qədər 28 bel ə ölkə ilə, o cümlədən İngiltərə, Kanada, 15 Latın Amerikası ölk əsi, bir sıra Avropa regionu ölkələri ilə ticarət sazişləri imza- lan mışdır. Bu sazişlərlə ABŞ digər ölkələrdən əhəmiyyətli tarif güz əştlərinə nail olmuşdur. 1947-ci ild ə Tariflər və Ticarət üzrə Baş Sazişin imzalanma- sı ilə ABŞ onun iştirakçılarından Amerika ticarət mallarına rüsumların aşağı salınmasına nail olmuşdur (ABŞ ixracında bu ölk ələrin çəkisi, 1939-cu il məlumatlarına görə, 65 faiz təşkil edirdi). Bu zaman ayrı-ayrı ölkələr tərəfindən olunan güzəştlər də xüsusi əhəmiyyət kəsb edirdi. Məsələn, Fransa 1939-cu ildə ABŞ- dan g ələn bütün idxalın 85, İngiltərə 60, Kanada 72, Benilüks ölk ələri 70, Kuba 90, Çili 58, Braziliya 50 faiz həcmində gömrük rüsumlarını bu və ya digər dərəcədə aşağı salmışdır. Qeyd etm ək lazımdır ki, dünyanın aparıcı dövlətlərindən olan Almaniyada 1879-cu ild ə proteksionist gömrük tarifi tətbiq edilm əyə başlanılmışdır. Almaniya özündə gömrük maneələrini n əinki milli istehsalın ayrı-ayrı sahələrini mühafizə etmək, həm- çinin xarici malları öz bazarından kənarlaşdırmaq və bu bazarı öz s ənayesini təmin etmək məqsədi üçün saxlamışdır. XX əsrin 90-cı illərindən başlayaraq Almaniya proteksionist siyas ətindən bir qədər uzaqlaşaraq bir sıra Avropa dövlətləri ilə ticar ət müqavilələri imzalamışdır. XX əsrin 30-cu illərində Almaniya öz s ənaye məhsullarının həcminə görə digər kapitalist ölk ələri arasında 2-ci yerə çıxmışdır. 1949-1951-ci ill ərdə bir çox sənaye və kənd təsərrüfatı mal- larına qoyulan rüsumlar, həmçinin idxal edilən mallardan yığılan vergi v ə yığımlar əhəmiyyətli dərəcədə artırılmışdır. 1951-ci ilin axırında Almaniyada yeni gömrük tarifi qüvvəyə minmişdir. 1902-ci il tarifind ən onun əsas fərqi ondan ibarət idi ki, bütün rü- sum lar malların dəyərindən faizlə, yəni advalor rüsumlarla mü əyyən edilirdi. Eyni zamanda, vergitutmanın səviyyəsi əhə- miyy ətli dərəcədə qaldırıldı. Xüsusən yüksək rüsumlar hazır 108 m əhsullara, o cümlədən Qərbi Almaniyada geniş yayılan sahələ- rin m əhsullarına qarşı qoyulmuşdur. QATT-a daxil olduqdan sonra Almaniya dig ər ölkələrlə mü- nasib ətlərini yeni istiqamətdə qurmağa başladı. Belə ki, 1951-ci il danışıqlarında AFR QATT-ın, demək olar ki, digər bütün iştirak- çılardan kimya texnologiya malları, optika, bir sıra cihaz növləri, tikiş və ilk növbədə müharibəyə qədər Almaniyanın güclü ix- racatçısı olduğu mallara qarşı 1533 adda güzəştə nail oldu. Eyni zamanda, AFR 760 mövqed ə rüsumları aşağı salmağa razılaşdı. Bununla b ərabər, AFR müxtəlif planlar üzrə Qərbi Avropada iqtisadi inteqrasiyanın təşəbbüsçülərindən biri olmuşdur. Belə ki, Almaniya 1951-ci ild ə Avropa Kömür və Polad Birliyi haqqında Müqavil əni imzalamış, bununla da kömür və qara metalların ticar əti üzrə müqavilə iştirakçıları arasında rüsumlar aradan qaldırılmışdır. 1957-ci ildə AFR bir qədər də irəli gedərək Avropa İqtisadi Birliyi haqqında müqaviləni imzalamışdır. XIX əsrin 90-cı illərində Fransada proteksionizmə meyilli- lik yüks ək gömrük tariflərinin mövcudluğu ilə müşaiyət olundu. Yüks ək gömrük tariflərini, ilk növbədə fransız sənayesi tələb edirdi. XX əsrin 30-cu illərinin sonundan başlayaraq baş tarif də- r əcələri, xammal istisna olmaqla, demək olar ki, bütün mallara qarşı qadağanedici rüsumlar xarakteri kəsb edirdi. Nəhayət, bilavasit ə fransız sənayesinin tələbi əsasında bütün büdcə ehtiyat- la rının səfərbər edilmə zərurəti ilə 8 iyul və 8 sentyabr 1937-ci il tarixli dekretl ərlə gömrük rüsumları yenidən 14% qaldırıldı. 1948- ci il yanvar ayının 1-dən qüvvəyə minən yeni gömrük tarifi is ə proteksionist xarakter kəsb etsə də, ödənilmə üsuluna görə d əyişilmişdir. Lakin XX əsrin 60-cı illərindən başlayaraq inkişaf etməkdə olan ölk ələrin gömrük tarif siyasətində baş verən mühüm dəyişik- likl ər bu problemə də bir qədər ətraflı yanaşmağı tələb edir. Bu zaman elektron, informatika v ə hesablama, proqram təminatı, telekommunikasiya, informasiya xidm ətinin inkişafı bu istiqamət- d ə gömrük tarif siyasətinin yenidən qurulmasını zəruri etmişdir. 109 Eyni zamanda, beyn əlxalq münasibətlərdə beynəlxalq iqtisadi ittifaqların və beynəlxalq iqtisadi təşkilatların rolu daha da art- mışdır. Bununla əlaqədar iqtisadi ədəbiyyatda göstərilir ki, artıq beyn əlxalq iqtisadi əməkdaşlığın 3 mərkəzi – ABŞ, Avropa İttifaqı, Yaponiya yaranmışdır. İnkişaf etmiş dövlətlərin tarif ticarət siyasətində mühüm addımlardan biri də ayrı-ayrı mallara qarşı idxal rüsum dərəcə- l ərinin aşağı salınması ilə müşahidə olunmuşdur. Məsələn, 1935- ci ild ən 1961-ci ilə qədər müddətdə bir sıra mallara qarşı rüsumlar xeyli aşağı salınmışdır: kimyəvi birləşmələrə, yağ və boyalara qarşı təxminən 3 dəfə, metal məmulatlarına qarşı 3 dəfə, kənd t əsərrüfatı xammalına və ərzağa qarşı təxminən 4 dəfə və s. İkinci Dünya müharibəsindən sonra həmin inkişaf etmiş ölk ələrin gömrük tarif siyasətinin mühüm xüsusiyyətlərindən biri d ə ondan ibarətdir ki, gömrük rüsumlarının ümumdövlət büdcəsi g əlirlərindəki payı xeyli aşağı düşmüşdür. XX əsrdə gömrük rüsumları, demək olar ki, bütün dövlətlərdə ümumidövlət büdcə- sinin əksər hissəsini təşkil edir: 1899-cu ildə Rusiyada 17, Fin- landiyada 1888-1889-cu ill ərdə 37, ABŞ-da 1889-cu ildə 58; Bra- ziliyada 1888-ci ild ə 57, Almaniyada 1888-1889-cu illərdə 34, İtaliyada 1887-1890-cı illərdə 16, Fransada 1888-ci ildə 12, İngiltərədə 23 faiz təşkil etmişdir. Qeyd etm ək lazımdır ki, müstəqilliyini yenicə əldə etmiş Az ərbaycan Respublikası timsalında təhlil göstərir ki, 1994-2002- ci ill ərdə dövlət büdcəsinə daxil olan gömrük ödənişləri büdcənin g əlir hissəsinin formalaşmasında xüsusi çəkisi 1994-cü ildə 3,2 , 1995-ci ild ə 4,3 faiz olduğu halda, 1998-ci ildə 24,1, 1999-cu ildə 23,7, 2000-ci ild ə 20,1, 2001-ci ildə isə 22,1 faiz təşkil etmiş və 2002-ci ild ə 1994-cü ilə nisbətən 7 dəfə artmışdır. 2002-ci ildə dövl ət büdcəsinə 921,8 milyard manat və ya 1997-ci illə müqayi- s ədə 2,2 dəfə çox gömrük vergi və rüsumları köçürülmüşdür. Büdc ə gəlirlərində gömrük vergi və rüsumlarının xüsusi çəkisi 1997-ci ild əki 16,7 %-dən 2002-ci ildə təxminən 22,4 faizə qalxmışdır. Yüklə 1,21 Mb. Dostları ilə paylaş:
|