Ş.Şəkərəliyev Z. A.Şəkərəliyeva
Yüklə 1,21 Mb. Pdf görüntüsü
|
110 Bütün bunlar gömrük tarifinin fiskal funksiyasının Azərbay- can Respublikası praktikasında hələlik kifayət qədər mühüm yer tutduğunu bir daha təsdiq edir. Bu isə Azərbaycan Respublikası- nın xarici ticarət əlaqələrinin kəskin surətdə artması ilə izah edilə bil ər. Fiskal funksiyanın digər dövlətlər praktikasında əhəmiyyətli xüsusi yer tutduğu qeyd edilir. Məsələn, Rusiya gömrüyündə onun h əlledici rola malik olduğu göstərilir. Digər dövlətlərin praktikasının təhlili ilə məsələni bir qədər ətraflı izah edək. Belə ki, büdc ənin gəlir hissəsinin formalaşmasında Rusiya Federasiya- sında gömrüyün payı hər bir rublda 38 qəpik, ABŞ-da ümumi federal büdc ə gəlirlərində bir faiz, Avropa Birliyi ölkələrində isə bu göst ərici 18-25 faiz arasında variasiya edir. Müst əqil dövlət kimi Azərbaycan Respublikasının xarici ticar ət əlaqələrinin vəziyyəti haqqında daha tam təsəvvür əldə etm ək üçün 2004-2014-cü illərdə xarici ticarət balansına və 2001- 2004-cü ill ər ərzində dövlət büdcəsinin gəlir hissəsinin formalaş- ma sında gömrük ödənişləri və onun xüsusi çəkisi xeyli artmışdır. Bu is ə sonda xalqın maddi rifahının yaxşılaşması üçün xeyli v əsaiti ayırmağa imkan vermişdir. Gömrük tarif münasib ətlərinin tənzimlənməsinin prinsipləri tarif mexanizmini reqlamentl əşdirən normaların məcmusudur. Buna gör ə də tarif münasibətlərinin tənzimlənmə prinsiplərinin araşdırılması olduqca vacibdir. Gömrük qanunvericiliyinin prinsipl əri hüquqi tənzimetmə- nin əsas başlanğıcıları kimi gömrük işi sahəsində bütün sonrakı norma yaradıcılığının əsasını təşkil edir. Azərbaycan Respublikası gömrük qanunvericiliyind ə bununla əlaqədar bir sıra mühüm prinsipl əri fərqləndirmək olar. Məsələn, Azərbaycan Respublikası gömrük s ərhədində malların və nəqliyyat vasitələrinin keçirilməsi zamanı dövlət və ictimai təhlükəsizliyin mühafizəsi prinsipi. Bununla əlaqədar müddəalar Azərbaycan Respublikası Gömrük M əcəlləsinin 19-cu maddəsində əks olunmuşdur. Həmin maddə- nin 1-ci hiss əsində göstərilir ki, dövlət təhlükəsizliyinin, ictimai yaşayışın, əhalinin mənəviyyatının, insanların həyat və sağlamlı- 111 ğının, heyvanların və bitkilərin, ətraf mühitin, Azərbaycan xalqı- nın və xarici ölkə xalqlarının bədii tarixi və arxeoloji sərvətlərinin mülkiyy ət hüququnun, o cümlədən intellektual mülkiyyət obyekt- l ərinin, gətirilən malların Azərbaycan istehlakçılarının mənafeyi- nin qorunması baxımından və dövlətin başqa maraqları nəzərə alınaraq Azərbaycan Respublikası qanunvericiliyi və beynəlxalq müqavil ələr əsasında ayrı-ayrı malların və nəqliyyat vasitələrinin ölk əyə gətirilməsi və ya ölkədən aparılması qadağan edilə bilər. Bundan başqa Azərbaycanın iqtisadi maraqlarının qorunması prinsipi olduqca vahid prinsipdir. Beyn əlxalq öhdəliklərinin yerin ə yetirilməsi, suverenliyinin iqtisadi əsaslarının müdafiəsi, daxili bazarın qorunması baxımından, həmçinin xarici dövlətlərin v ə onların ittifaqlarının Azərbaycan şəxslərinin mənafeyinə zərər vuran ayrı-seçkilik və digər iqtisadi siyasət aksiyalarına cavab t ədbiri kimi Azərbaycan Respublikası qanunvericilik aktlarına və beyn əlxalq müqavilələrinə uyğun surətdə malların və nəqliyyat vasit ələrinin ölkəyə gətirilməsi və ölkədən aparılması üzrə m əhdudiyyətlər müəyyən edilə bilər. Gömrük tarif münasib ətlərinin tənzimlənməsi mexanizmin- d ə əsas başlanğıc kimi bir sıra digər müddəaları, məsələn, vahid gömrük ərazisi prinsipini qeyd etmək olar. Azərbaycan Respubli- ka sı gömrük ərazisi quru ərazisindən, daxili sulardan, Xəzər d ənizinin (gölünün) Azərbaycana məxsus bölməsindən (o cümlə- d ən onda yerləşən adalar, süni adalar, qurğular və tikililər) və onların üzərindəki hava məkanından ibarətdir. Bu müddəalar 20 iyun 1995- ci il tarixli «Gömrük tarifi haqqında» AR Qanununda da əks olunmuşdur. Gömrük tarif münasibətlərinin tənzimlənmə- sind ə bununla əlaqədar digər əsas prinsipləri də qeyd etmək olar. M əsələn, vahid gömrük siyasəti prinsipi, vahid gömrük rüsum d ərəcələri prinsipi və s. Bununla əlaqədar «Gömrük tarifi haqqın- da» Az ərbaycan Respublikası Qanununun 3-cü maddəsində göst ərilir ki, bu qanunda nəzərdə tutulan hallar istisna olmaqla, gömrük rüsum d ərəcələri ölkənin gömrük sərhəddindən mal 112 keçir ən hüquqi və fiziki şəxslərdən, sövdələşmə növlərindən və dig ər amillərdən asılı olaraq dəyişdirilə bilməz. Qeyd etm ək lazımdır ki, gömrük tarif münasibətlərinin t ənzimlənməsində ilkin prinsip kimi qanunçuluq prinsipini xüsusi qeyd etm ək olar. Qanunçuluq prinsipi gömrük tarif münasibətləri- nin t ənzimlənməsinin əsas prinsiplərindən olub, tarif mexanizmi- nin demokratik xarakterliyini t əmin edir. Gömrük tarif siyasətinin formalaşdırılması və daha da təkmilləşməsi mərhələsində bu prinsipin mahiyy əti, ilk növbədə gömrük qanunları ilə müəyyən edilmiş normalara əməl olunmasına yönəlmişdir. Qanunçuluq prinsipi gömrük qanunvericiliyi m ənbələri sisteminin qaydaya salınmasına imkan yaradır. Gömrük tarif siyasətinin realizə m ərhələsində qanunçuluq prinsipi xarici ticarət fəaliyyəti sferasın- da hüquq qaydasının əsasını təşkil edir. Qanunçuluğun digər bir tələbi gömrük orqanlarının fəaliy- y ətində bu prinsipdən irəli gələn müddəalara əməl edilməsindən ibar ətdir. Belə ki, Azərbaycan Respublikası Gömrük Məcəlləsinin 415-ci madd əsində göstərilir ki, gömrük orqanlarının vəzifəli şəxsləri üzərlərinə düşən vəzifələri yerinə yetirərkən qanunverici- liyi, beyn əlxalq müqavilələri rəhbər tutur və birbaşa rəislərinə tabedirl ər. Qanunçuluq prinsipində fərqləndirilən ikinci mühüm əlamət qanunçuluq ideyasıdır ki, bu da xarici ticarət dövriyyəsi iştirakçılarının hüquq düşüncəsində gömrük tarif tənzimlənməsi münasib ətlərinin bütün subyektləri tərəfindən hüquqa uyğun davranışın məqsədə müvafiqliyi və zəruriliyinin formalaşdırılma- sıdır. Gömrük tarif münasib ətlərinin ikinci mühüm prinsipi kimi aşkarlıq və açıqlıq prinsipini göstərmək olar. Bu prinsip gömrük tarif siyas ətinin bütün mərhələləri üzrə onun formalaşması və realiz əsi prosesinin açıqlığını əks etdirir. Gömrük tarif siyasətinin realiz əsində bu prinsipə əməl edilməsi gömrük rüsumları ödəyi- cil ərinə tarif mexanizmi hüquqi bazasının vəziyyəti barədə tam m əlumatlanmağa imkan verir. Bu prinsipin təmin edilməsi bir sıra hüquqi t ələblərə əməl edilməsini nəzərdə tutur ki, bunlardan ən Yüklə 1,21 Mb. Dostları ilə paylaş:
|