298 1980 Sonrası Polonya Tatarlarının Kültürel Eğitim Süreci
Tatarları aşağı yukarı 7 nesildir kendi dillerini konuşmuyorlar. Geçen sene
Polonya Tatarları Birliği’nin başkanı devletin desteğiyle Tatarca dil dersleri
organize etmeye başladı. İlk olarak Tatarların en yoğun yaşadıkları şehir olan
Bialystok’ta bugün ise Sokolka ve Olsztyn’da da dersler verilmektedir.
Tatarlık bilincini ve beraberliğini sağlamak için 2000li senelerden beri
gençler için eğitim kampları düzenlenmektedir. Tatil zamanında Polonya,
Lituanya, Beyaz Rusya ve Ukrayna’da yaşayan genç Tatarlara ortak tarihi,
kültürü ve gelenekleri öğretilmektedir.
İnternet sayesinde Kırım ve Kazan’daki milli örgütlerle irtibat daha da ko-
laylaşmıştır. Genç Polonya Tatarları geçen sene Kazan’a gidip bir ay gezip
eğitim aldılar.
2007 yılından beri Tatar köyü olan Kruszyniany’da Saban-tuy organize
ediliyor. Hem Tatar bilincini artırmak adına hem de Tatar kültürünü Polonya-
lılara tanıtmak adına ok atma, ata binme, Tatar yemekleri yapmanın yanında
milli dansların, şarkıların, oyunların sergilenmesi gibi etkinlikler düzenlen-
mektedir.
Polonya Tatarların yaptıkları eski geleneklere dönüş, öze dönüş kimliğini
koruması açısından çok önemli bir adımdır. Komünizm rejiminin silmeye ça-
lıştığı ve kısmen başarılı olduğu etnik bilince yeni nesil daha da sıkı sarılmak-
tadır. Devletin azınlık politikası önemli olsa da etnik bilinci korunmasının en
önemli unsurun aile eğitimidir. Komünizm rejiminde doğmuş ve büyümüş
nesil dinden uzak yetiştirmek çalışıldıkları halde kim olduğunu bilinci taşı-
maktaydılar ve sonraki nesle aile hayatında onu aktarmayı başardılar. Gençler
zamanla kendi çabalarıyla ve internet sayesinde bilinçli şekilde kimliği koru-
maktadırlar.
Kaynakça
Kurat, Akdes Nimet, VI-XVIII. Yüzyıllarda Karadenizin Kuzeyindeki
Türk Kavimleri ve Devletleri, Ankara 1992.
Drozd’un haritası. Meczety i parafie muzulmanskie na ziemiach dawnwj
Rzeczypospolitej od XIVw do 1939r
Drozd, A.,&Dziekan, MM, Majda T, Pismiennictwo i muhiry Tatarow pol-
sko-litewskich, Warszawa 2000.
Kamocki, J., Tatarzy polscy jako grupa etnograficzna, “Rocznik Tatarow
Polskich”, Gdansk 1993
299
Emilia TEMİZKAN
Kryczynski, S., Tatarzy Litewscy proba monografii historyczno etnogra-
ficznej, Warszawa 1938.
Lapicz, Cz., Kitap Tatarow litewsko-polskich, Torun, Tarihsiz.
Lapicz, Cz., Tatarzy bialostoccy na rozdrozu kultur, “Bialostocczyzna”,
S.1.
Miskiewicz, A., Legenda Tatarska. Tatarzy Polscy 1945-1990, Bialystok
1993.
Warminska, K., Tatrzy polscy tozsamosc religijna i etniczna, Krakow
1999.
Qırımtatar İlmiy Terminologiyasınınñ Zenginleştirmek
Yolları ve Vasıtaları
Emine GANİYEVA
1
Qırımtatar tiline yapılğan yarım asırlıq diskriminatsiya siyaseti yüzünden,
til büyük ğayıplarğa oğradı. Bu, birinci nevbette, onıñ içtimaiy statusında
aksini buldı, yani tilniñ içtimaiy funktsiyaları bir kereden ve zorbalıqle yoq
etildi.
Belli ki, sürgünlükten ögüne qırımtatar tili sadece yaşamda qullanılğan til
olaraq değil de, başlanğıç ve orta mekteplerde, aliy oquv yurtlarında, kant-
selariya işlerinde, huquqta, radyo, ilim, matbuat ve edebiyatta qullanılırdı.
Sürgünlük devrinde ise qırımtatar tili sadece aile ortamında qonuşılğan til
halına keldirildi. Bu ğayıp ayırıca tilniñ kelime hazinesinde yansıdı. Kendi
tamırlarından mahrum qalğan halqnıñ yaşayış tarzı deñişti: asırlar devamında
oğraşıp kelingen esnaflıq, yüzümcilik, tütüncilik, hayvanasravcılıq kibi qı-
rımtatarlarınıñ hayat faaliyetiniñ ananeviy şekillerinen bağlı bir çoq kelime
ve kelime qatlamları (meselâ, tabana, tabanacı, demetçi, tütünci, gönci, qalfa
kibi) qonuşma tilinde qullanılmağanları içün ğayıp oldı, unutıldı. Tasil, ilim
ve resmiy-iş añlamlarını ifade etken türkiy tamırlı ya da tilde endi pekingen
arab kelimeleriniñ çoqusı tamamen rus ve rus tili vastası ile kirgen milletlera-
ra kelimelernen deñiştirildi (meselâ, tırnaqçalar – kavıçkalar, saftiy – fonetik,
kâtip – sekretar, cumhurşyet – respublika kibi).
Malüm ki, eger til aile ortamında bile qullanılmasa, o til ölgen tiller sı-
rasına kirer. Amma sadece bu ortamlarda qullanılsa da, inkişaf etmegeni bir
tarafta, zamanlı ile sıñırlanğan til halına kelebilir. Yani til inkişaf etmesi içün
cemiyetniñ bütün medeniy, ılmiy, siyasiy ve saire sahalarında qullanılıp, şu
alanlarda yazılacaq kitaplarğa, ilmiy işlerge hizmet ete bilmesi şarttır.
Demek kendi milliy varlıqlarını saqlap qalmağa tırışqan halqlar öz ana til-
leriniñ durumı ve kelecegini qayğıra, tilni zaman talapları seviyesine yükselt-
mege çalışa, leksik zenginlikni arttıruv ile turmadan oğraşa, tilni millet içün
kerçekten kerekli yapmağa tırışa (Useinov, Ganiyeva, Seydametova, 2011, s.
14).
1 Doç. Dr.,
Qırım Mühendislik ve Pedagogika Üniversiteti / UKRAYNA
302 Qırımtatar İlmiy Terminologiyasınınñ Zenginleştirmek Yolları ve Vasıtaları
Qırımtatar tiliniñ durumını belgilemek maqsadı ile biz mevcut olğan sotsi-
ologik çalışmalarnı kullandıq. 1997 yılında Migratsiya boyunca Milletlerarası
teşkilâtnıñ tehnik işbirliği Merkezi projesi çerçivesinde yapılğan araştırmada
qırımtatarları evde kendi aralarında rus tilini ana tili qadar sıq qullanğanları,
iş yerlerinde ve mekteplerde respondentlerniñ 64,7 % rus tilinde, 6,4 % qı-
rımtatar tilinde qonuşqanları bildirile (Emirova, 2008, s. 197).
Soñki zamanlarda sotsiolog R.C. Kurtseitov tarafından keçirilgen sorav-
larda «Siz hangi alanlarda qırımtatar tilini qullanasıñız?» sualine böyle ce-
vaplar alındı (Kurtseitov, 2010, ss. 32-54):
Tilni qullanuv sahaları
%
Sadece ailede
5.1
Ailede, aqrabalar, qomşular, arqadaşlar ile qonuşqanda
67.6
İşte
10.7
Diğer alanlarda
5.1
Söylemek zor
7.4
Başka bir fikir
4.1
Demek respondentlerniñ 72.7 % qırımtatar tilini ailede, aqrabalar, qom-
şular, arqadaşlar ile qonuşqanda ve sadece 15.8 % emek ve resmiy işlerinde
qullana.
Qırımtatar tilinin bu durumı çeşit sebeplerle belgilene. Bulardan biri qı-
rımtatarlarınıñ hayat funktsiyalarına ait terminologik cihazlarnıñ işlenilme-
genidir. Til siyasetiniñ muhim komponenti olğan terminologiya meseleleri
ayırıca diqqatnı talap ete, çünki terminologiya her bir tilniñ temelini teşkil
etken ve şu tilniñ inkişaf seviyesini belgilegen bir köstergiçtir. Terminologiya
– ilmiy tilniñ, ilmiy üslüpniñ esasıdır. Terminsiz hiç bir ilmiy añlayış ifade
etile bilmez. Terminler olmadan derslikler, ilmiy ve metodik edebiyat yarat-
maq mumkün degil, ögretüv protsessler de ağırlaşa. Tilde keyfiyetli, doğru,
ilmiy cihetten isbatlanğan terminler olması pek muhimdir.
Baştaları termin ilim ve tehnikanıñ bir de-bir sahasında qullanılğan mah-
sus leksika olaraq pek tar bir problem sayıla, ve terminologiya meselelerine
til ve cemiyetten tış, yani şu tilde laqırdı etken insanlardan çetleştirilgen alda
baqıla edi. Bugüñki künde, birinciden, terminologiya tilniñ leksik fondunı
zenginleştirgen esas menbalardan biri olaraq tanıla. Tetqiqatçılarnıñ fikrine
köre dünya tillerinde meydanğa kelgen yañı kelimelerniñ 90 % -nı terminler
Dostları ilə paylaş: |