Uġlyam folkner
Yüklə 4,05 Mb. Pdf görüntüsü
|
37 3 itirmiĢ iki qadının – Keddi və onun qızının faciəsidir. Dilsi isə mənim ən sevimli personajlarım- dan biridir. O, qorxmaz, cəsarətli, səxavətli, xeyirxah və vicdanlı qadındı. O məndən də qat-qat cəsarətli, vicdanlı və səxavətlidi. Sual: “Hay-küy və qəzəb” romanı nədən baĢladı? Folkner: Hər Ģey bir obrazdan baĢladı. O vaxt mən onun rəmzi mənasını dərk etməmiĢ- dim. Bu, armud ağacına dırmaĢıb, orda pəncərədən içəri boylanaraq, nənəsinin dəfn mərasimində gördüklərini aĢağıda onu gözləyən qardaĢlarına danıĢan, alt tumanı çirkə bulaĢmıĢ balaca bir qız obrazı idi. Onların kim olduğunu, orda nə etdiklərini, o qızcığazın alt tumanının niyə çirkə bulaĢdığını izah edib qurtaranacan baĢa düĢdüm ki, bütün bunların hamısı bir hekayəyə sığmaz, bütöv bir kitab yazmaq lazımdı. Sonra mən bulaĢıqlı alt tumanın rəmzi mənasını anladım və bu obraz, heç bir sevgi, mərhəmət, anlayıĢ görmədiyi evdən navalça vasitəsi ilə aĢağı düĢüb qaçan atasız, anasız bir qız obrazı ilə əvəz olundu. Mən bu əhvalatı əqli cəhətdən zəif bir uĢağın diliylə danıĢmağa baĢladım, çünki mənə elə gəlirdi ki, həmin hadisəni faktları bilən, amma bütün bunların nə üçün baĢ verdiyini anlamayan bir adamın mövqeyindən danıĢmaq daha yaxĢı olar. Sonra baĢa düĢdüm ki, əhvalatı bu yolla ətraflı danıĢmaq mümkün olmayacaq. Onda bu əhvalatı baĢqa bir qardaĢın diliylə yenidən danıĢmağa cəhd elədim. Yenə alınmadı. O əhvalatı üçüncü dəfə üçüncü qardaĢın dili ilə danıĢdım. Yenə istədiyim olmadı. Belə olan halda bütün parçaları bir yerə yığıb, boĢluqları doldurmağa çalıĢaraq onu öz dilimdən danıĢdım. Ancaq bu əhvalat yenə tamamlanmamıĢ qaldı və yalnız kitab çıxandan 15 il sonra, onun növbəti nəĢrinə əlavə yazdıqdan, yəni bu əhvalatı bir daha danıĢmağa, baĢımdan çıxarıb atmağa, ondan azad olmağa axırıncı dəfə cəhd elədikdən sonra tamamlandı. Ən kövrək duyğularım bu kitabla bağlıdır. Ondan heç cür ayrıla bilmirdim, ancaq nə qədər çalıĢsam da mənə lazım olana heç cür nail ola bilmədim. Bəlkə, bir dəfə də cəhd eləmək olar, amma çox güman ki, yenə heç nə alınmayacaq. Sual: Benci sizdə hansı hissləri oyadır? Folkner: Bencinin məndə oyatdığı yeganə hiss kədər və mərhəmətdi, amma bu hiss ona deyil, bütün insanlara qarĢıdı. Benci heç bir hiss doğura bilməz, çünki o özü heç nə hiss eləmir. Ona qarĢı duyduğum yeganə hiss – bir personaj kimi nə qədər inandırıcı alınması ilə bağlı niga- rançılığımdı... Onun obrazı bir növ proloq, müqəddəmədi, Yelizaveta dövrünün dramında qəbir- qazan belə bir rol oynayıb. O, boynuna düĢən sözləri deyir və səhnəni tərk edir. Benci nə xeyir, nə də Ģər iĢ görməyə qadir deyil, çünki bunların nə olduğunu bilmir. Sual: Bəs o, sevgini hiss edə bilərdimi? Folkner: Benci o qədər ağıllı deyil ki, özü haqda düĢünə bilsin. O, heyvan kimidi, əqli qabiliyyətdən məhrumdu. Özünə qarĢı olan nəvaziĢin və sevginin fərqinə varır, amma heç nəyi sözlə ifadə edə bilmir və Keddinin dəyiĢdiyini, nəyinsə bu nəvaziĢ və sevgi üçün təhlükə doğurduğunu hiss edəndə yalnız zırıldayır. Keddi çıxıb gedir. Əqli qabiliyyətdən məhrum olduğu
37 4 üçün Keddinin yoxluğunu belə dərk eləmir. O, sadəcə, nəyinsə əvvəlki kimi olmadığını, ətrafın- da qəmli bir boĢluq əmələ gəldiyini hiss edir. Bu boĢluğu doldurmağa çalıĢır. Ona qalan yeganə Ģey Keddinin atılmıĢ sürütmələridir. Sözlə ifadə edə bilmədiyi həmin nəvaziĢ və sevgini o, bu sürütmələrdə tapır, ancaq onlar da, qəflətən, harasa yox olur. O, hadisələri bir-birilə bağlamaq iqtidarında deyil: çirk onun üçün heç bir əhəmiyyət kəsb etmir, buna görə də o çirklidi. Xeyir və Ģər kimi çirkli ilə təmizi də ayırmaq onun üçün mümkün deyil. Haçansa kimə məxsus olduğunu xatırlamasa da, canının nə üçün sıxıldığını anlamasa da, o sürütmələr ona müəyyən təskinlik gətirir. Əgər Keddi geri qayıtmıĢ olsaydı, o, ola bilsin ki, onu da tanımazdı. Sual: Benciyə nərgizgülü vermələri nə anlam daĢıyır? Folkner: O gülü ona diqqətini yayındırmaq üçün verirlər. Sadəcə, həmin gün, aprelin 5- də onların əlinə bu gül keçib. Burada heç bir xüsusi məna yoxdur. Sual: Alleqoriya formasında roman yazarkən yazıçı hansısa bir üstünlük əldə edirmi? Mən “Əfsanə” romanındakı xristian alleqoriyasını nəzərdə tuturam. Folkner: Bu mənada, kvadrat Ģəkilli ev tikən dülgər də onun künclərini düzbucaq formasında qurarkən belə bir üstünlükdən yararlanır. Uzunsov bir binanın tikilməsində müvafiq inĢaat formalarından istifadə etmədən ötüĢmək mümkün olmadığı kimi “Əfsanə”də də xristian simvolikasından istifadə etmədən keçinmək olmazdı. Sual: Bu o deməkdirmi ki, dülgər kiminsə çəkicindən istifadə edə bildiyi kimi, sənətkar da xristianlıqdan yalnız mümkün üsullardan biri kimi istifadə edir? Folkner: Mənim nəzərdə tutduğum dülgərdə belə bir çəkic həmiĢə var. Xristianlıq hər kəsdə var, əlbəttə, hər Ģey bu sözü necə anlamaqdan asılıdır. Bu, fərdi mənəviyyat kodeksidir, o kodeks sayəsində insan yaxĢılaĢır, bunu onun təbiəti də tələb edir. Xaç, aypara, ya nəsə baĢqa bir rəmz – hansı olur olsun, bunların hamısı insana bəĢəriyyət qarĢısındakı borcunu xatırladır. Dini alleqoriyalar – insanın özünün nə olduğunu bilmək üçün bir ölçü, etalondu. Amma onlar, hər hansı fənni, deyək ki, riyaziyyatı öyrədən dərslik kimi, insana xeyirxahlığı öyrədə bilməz. Bununla belə, onlar insana özünüdərk yollarını göstərir, insanın imkan və məqsədlərinə uyğun gələn Ģəxsi mənəviyyat kodeksini üzə çıxarmağa kömək edir, çünki onlar, ən ali insan əzab- əziyyəti, fədakarlığı və ümidləri nümunəsini özündə daĢıyır. Yazıçılar mənəvi alleqoriyalardan həmiĢə istifadə ediblər və bundan sonra da edəcəklər, çünki ifadəliyin gücü baxımından onların tayı-bərabəri yoxdu. Məsələn, «Mobi Dik»də 33 üç qəhrəman insan Ģüurunun üçlü xüsusiyyətini təcəssüm etdirir: heç nə bilməmək, bilib laqeyd qalmaq və nəhayət, bilib laqeyd qalmamaq. «Əfsanə»də bu üçlüyü – «BaĢ verən bu hadisələr dəhĢətdi. Hətta məni öldürsələr də bununla barıĢa bilmərəm» deyən gənc yəhudi zabit, «BaĢ verən bu hadisələr dəhĢətdi, ancaq buna da
33
tutulur Yüklə 4,05 Mb. Dostları ilə paylaş:
|