Uġlyam folkner
Yüklə 4,05 Mb. Pdf görüntüsü
|
36 6 Onun vəzifəsi insan qəlbini möhkəmləndirmək, bəĢəriyyətin əbədi Ģöhrətini təĢkil edən kiĢilik, Ģərəf, ümid, qürur, yanımcıllıq, fədakarlıq kimi keyfiyyətləri insana xatırlatmaqla ona hər Ģeyə axıracan dözə, duruĢ gətir bilməkdə kömək etməkdir. ġairin səsi, sadəcə, əks-səda olaraq qalmamalı, insana axıracan dözməkdə və zəfər çalmaqda kömək etməlidir. 1950
36 7 CĠN STAYNLA MÜSAHĠBƏ
Sual: Bu yaxınlarda demisiniz ki, müsahibə verməyi xoĢlamırsınız. Nə üçün? Folkner: Məncə, səbəb bundadır ki, mən Ģəxsiyyətimlə bağlı suallara kəskin reaksiya verirəm. Yaradıcılığım barədə nə soruĢsalar, cavab verməyə çalıĢıram. ġəxsi suallara isə cavab verə də bilərəm, verməyə də, hətta cavab versəm belə, eyni suala cavabım sabah tamam baĢqa cür ola bilər. Sual: Bəs bu suallar sizə bir yazıçı kimi ünvanlanarsa? Folkner: Əgər Folkner olmasaydı, Heminquey, Dostoyevski və yaxud baĢqa biri – burada kimliyin elə bir əhəmiyyəti yoxdur – eyni Ģeyləri yazacaqdı. Bunu belə bir fakt da təsdiqləyir ki, ġekspir pyeslərinin, ən azı, üç müəllif tərəfindən yazıldığı iddia olunur. Ən mühümü budur ki, “Hamlet”, “Yay gecəsinin yuxusu” kimi əsərlər mövcuddu, onları kimin yazdığı isə tamamilə əhəmiyyətsizdir. Sənətkar özü-özlüyündə əhəmiyyət kəsb etmir. Yaradılan əsər əhəmiyyətlidi, çünki yeni heç nə deyə bilməzsən. ġekspir, Balzak, Homer, demək olar ki, eyni Ģey haqqında yazıblar, əgər onlar daha min, iki min il yaĢasaydılar, naĢirlər yeni müəlliflər axtarmalı olmazdılar. Sual: Hətta yeni heç nə deyilməyəcəyi ilə razılaĢsaq belə, bəyəm müəllif fərdiliyi heç bir əhəmiyyət kəsb etmir? Folkner: Edir – amma müəllifin özü üçün, bütün digər adamlar üçün isə hər Ģeydən əvvəl əsərin özü maraqlı olmalıdı, müəllifin Ģəxsiyyəti yox. Sual: Bəs sizin müasirləriniz? Folkner: Bizim heç birimiz kamillik idealına nail ola bilməmiĢik. Mən yazıçıları, namümkün olanı mümkün eləmək cəhdimizdə düçar olduğumuz ən parlaq məğlubiyyətlərə görə qiymətləndirirəm. Mənə elə gəlir ki, öz əsərlərimi təzədən yaza bilsəydim, onlar, heç Ģübhəsiz, indikindən daha yaxĢı olardı və bunu bilmək sənətkar üçün həmiĢə faydalıdır. Axı məhz buna görə iĢləməyə davam edirsən: hər dəfə ümid edirsən ki, bu dəfə yaxĢı olacaq, bu dəfə hökmən alınacaq. Əslində isə, əlbəttə ki, yenə alınmayacaq, amma bu cür düĢünmək, buna ümid etmək hər bir sənətkar üçün faydalıdı. Çünki əgər yazdığın arzuladığın kimi alınsaydı, ideala nail olsaydın, onda sənə yalnız öz boğazını kəsmək, yaxud da o kamillik zirvəsindən özünü aĢağı atmaq qalardı. Mən özüm uğursuzluğa düçar olmuĢ Ģairəm. Bəlkə də, hər bir romançı əvvəlcə özünü Ģeirdə sınayır və bunun onda alınmadığına əmin olanda, öz formasına görə Ģeirdən sonra ikinci yerdə duran hekayə janrına giriĢir. Və yalnız buna da gücü yetmədiyinə inanandan sonra roman yazmağa baĢlayır. Sual: Elə bir düstur varmı ki, ona əməl etməklə əsl yazıçı olmaq mümkündü?
36 8 Folkner: Bu, 99 faiz istedad, 99 faiz intizam, 99 faiz zəhmət düsturudu. Əldə edilənlə heç vaxt kifayətlənməməkdi. Çünki heç vaxt istədiyin kimi alınmır. Ġmkanın çatdığı səviyyədən daha yüksəyə can atmaq, daha yüksək zirvələri arzulamaq gərəkdi. Öz müasirlərini, yaxud sələflərini ötüb keçməyə çalıĢmaq lazım deyil. Özünü ötüb keçməyə çalıĢmaq lazımdır. Yazıçı öz iĢinin dəli-divanəsidi. Niyə belə olduğunu o özü bilmir, daha doğrusu, bu barədə düĢünməyə vaxtı yoxdu. Yazıçı öz əsəri üçün materialı istədiyi yerdən çox rahatca götürə, iqtibas eləyə, hətta oğurlaya bilər. Sual: Yəni demək istəyirsiniz ki, yazıçı prinsipsiz də ola bilər? Folkner: Mən demək istəyirəm ki, yazıçı yalnız öz sənəti qarĢısında məsuliyyət daĢıyır. Buna görə də əsl yazıçı tamam prinsipsiz olmaq zorunda da qala bilər. Onun bir arzusu var. Və bu arzu onu elə Ģiddətlə özünə cəzb edir ki, yazıçı, sadəcə, ondan xilas olmalıdı. Yoxsa heç cür rahat bilməz. Buna görə də hər Ģey: vicdan, qürur, ədəb-ərkan, dinclik və xoĢbəxtlik bir kənara atılır – təki kitabı yazıb qurtara bilsin. Əgər bunun üçün öz anasını qarət eləmək lazım gələrsə, o buna da hazırdı: “Yunan güldanı Ģəninə oda” 28 onlarla qoca qarıdan daha qiymətlidi. Sual: Yəni demək istəyirsiniz ki, sıxıntılı həyat, xoĢbəxtlikdən və hətta vicdani keyfiyyətlərdən məhrumluq yaradıcılıq üçün önəmli Ģərtlərdir? Folkner: Yox, əgər həyatda ruhi rahatlığa, müvazinətə can atırsansa, bunların hamısı vacibdi, amma sənət üçün ruhi rahatlıq, müvazinət tamamilə lüzumsuz Ģeylərdir. Sual: Bəs onda yaradıcılıq üçün ideal mühit necə olmalıdı? Folkner: Yaradıcılıq üçün mühitin heç bir əhəmiyyəti yoxdu, harda qazanıldığı onu qətiyyən maraqlandırmır. Misal üçün elə məni götürək. Mənə təklif ediləcək ən yaxĢı iĢ fahiĢəxana sahibi olardı. Belə hesab edirəm ki, orada yaradıcılıq üçün ideal mühit var. Ġqtisadi cəhətdən tam azadsan, qorxu və aclıq hissi keçirmirsən, daldalanmağa yerin var, iĢ-gücün isə yalnız və yalnız pulları saymaq və ayda bir dəfə yerli polisə haqqını verib canını qurtarmaq olur, baĢqa heç nə eləmirsən. Səhərlər boĢ-bekarsan, iĢləmək üçün isə bu, əla vaxtdır. AxĢamlar darıxıb eləmirsən, ətrafın adamlarla doludur, kimlə istəsən ünsiyyət qura bilərsən; sonra da cəmiyyətdə mövqe sahibi olursan, daha heç nə eləmirsən, bütün iĢləri madam özü idarə edir, bütün sakinlər – qadınlar sənə ehtiram göstərir, “ser” deyə müraciət edirlər. Əyalətdəki butlegerlər 29 də sənə “ser” deyir, sən özün də polisləri, sadəcə, öz adları ilə çağırırsan. Bu mənada, sənətkar üçün ən ideal mühit sakitlik, tənhalıq və bir də çox da baha baĢa gəlməyən kef süfrəsidir. Sənətkar üçün qəbuledilməz mühit yüksək təzyiq, daimi yorğunluq və əsəb gərginliyi doğurur. Öz təcrübəmdən bilirəm, iĢləmək üçün kağız, tütün, yemək, bir qədər də viski lazımdır.
28
“Yunan güldanın Ģ əninə oda” – ingilis Ģairi Con Kitsin (1795 – 1821) ən yaxĢı Ģeirlərindən biridir, 1819- cu ildə yazılıb 29
Butleger – qanuna zidd olaraq spirtli içki alveri ilə məĢğul olan adam Yüklə 4,05 Mb. Dostları ilə paylaş:
|