ZəNGƏzur köÇ, deportasiYA, soyqirimi
Yüklə 2,28 Mb. Pdf görüntüsü
|
116 onu məşhurlaşdırdı. Nəbi həbsxanadan qaçdıqdan sonra düşmənlərinə divan tutmaq məqsədilə öz ətrafına qisasçıları yığaraq dəstə yaratdı. Onlar hökumətə qarşı, əsasən, partizan müharibəsi üsulundan yararlanırdılar. Qaçaq Nəbinin Qarabağ cinsindən seçilmiş Bozatı, türk beşatılanı da məşhur idi. Nəbinin dəstəsinə ilk qoşulanlardan biri onun qardaşı Mehdi oldu. Nəbinin həyat yoldaşı Həcər də onunla birlikdə çar hərbi hissələrinə qarşı vuruşmalarda yaxından iştirak etmiş və xalq arasında çox tanınmış, sevilmişdi. Həcər xanım dəstədə gözəl dost və ağıllı məsləhətçi hesab olunurdu. O, həm də mahir nişançı idi. Qori müəllimlər seminariyasının məzunu, uzun müddət Gorus məktəbinin müdiri olmuş P.Vostrikov yazırdı: «Həcər xanım da Nəbi kimi çox cəld silah işlədirdi. Onun atının sürətli çapacağında belə gülləsi hədəfdən yayınmırdı. Həcər həm də Nəbinin ən birinci köməkçisi idi” [109, s.110]. Nəbinin dəstəsindəki qaçaqların sayının getdikcə artması və xalqın ona sevgisi yerli hökumət nümayəndələrini təşvişə salırdı. Yerli məmurlar Tiflisdəki canişinlikdən əlavə, çar II Nikolaya da yazdıqları məktubda göstərilirdi ki, Zəngəzurda və ətraf qəzalarda çoxlu müdafiəçiləri olan «Nəbinin başçılığı ilə Naxçıvan, Ordubad və Sisianda qaçaq hərəkatı genişlənib təhlükəli bir şəkil almışdır»[109, s.112]. Nəbiyə düşmən olan erməni hampaları tərəfindən qardaşı Mehdinin 1894-cü il iyulun 20-də Qarçıvan kəndində xəyanət, işgəncə ilə öldürülməsinin əvəzini Nəbi ermənilərdən çıxmış, onlardan layiqli intiqam almışdı. Xəyanətkar ermənilərə layiqli dərs olan Qarçıvan hadisəsi uzun müddət xalqın yaddaşından yaşamış, dillər əzbəri olmuşdur. Əhvalat belə olmuşdur; Qaçaq Nəbi iyulun 23-də öz dəstəsi ilə kəndə girməzdən əvvəl silahdaşlarından iki nəfərini çapar qiyafəsində Ordubad həbsxanasından qaçmış Qəmbər adlı birisini qabaqlarına qataraq Qarçıvan kəndinə göndərir. Guya o, həbsdən qaçdığından, pristav tərəfindən tutulub Gorusa göndəriləcəkdi. Çapar kəndə çatan kimi dərhal kənd hampalarına xəbər verir, onların arxasınca da qəza rəisi və kazaklar libasında Qaçaq Nəbinin dəstəsi kəndə daxil olurlar. Qaçaq Nəbi ilə gedən 117 «kazaklar» 18 nəfər atlı idi. Kəndin hampaları və keşişləri rəisi pişvaza çağırırlar. Qaçaq Nəbini qarşılayan hampaları məsləhət bəhanəsilə kilsəyə çağırırlar və kilsənin qapısını bağladıqdan sonra onların bütün əmlaklarını alırlar. Qaçaq Nəbi erməni varlılarından əldə etdiyi qənimətin bir qismini yoxsullara paylamış, qalan hissəsini 17 dəvəyə yükləyib Arazın o tayına keçirmişdi. O dövrün qəzetlərinin yaymış olduğu məlumatda hampa və varlı keşişlərdən qarət edilmiş əmlakın dəyəri 29 min rubla dəyirdi [109, s.116-118]. Qaçaq Nəbi yorulmadan çar hökumətinə qarşı mübarizəsini davam etdirirdi. Təkcə 1895-ci ilin sentyabr ayında Qaçaq Nəbi bir həftə ərzində Maku, İrəvan, Şərur-Dərələyəz, Naxçıvan və Zəngəzur qəzalarında məmurlara və düşmənlərinə divan tutmuşdu. Sentyabrın 6-da Qaçaq Nəbinin dəstəsi Naxçıvan qəzasında tacirlərin mallarını əllərindən alıb kasıblara paylatmışdı. İrəvan qəzasının Vedi kəndindən qaçaq Xanbala Sultan oğlu və Sibir sürgünündən qaçmış qaçaq Heydər vedililərdən ibarət otuz nəfərlə birlikdə Qaçaq Nəbinin dəstəsinə birləşmiş, səksən nəfərlik dəstə sentyabrın 8-də vedililəri alçaldıb, incidən İsmayıl Yusif oğlunu, qoçularını cəzalandırmışdı. Sentyabrın 12-də Uz kəndi yaxınlığında Dərələyəz pristavı və Moses Markarov adlı varlı bir ermənidən müxtəlif əşyalar, üç tüfəng və 337 patron, Osip Sarkisovdan bir tüfəng və 57 patron, habelə onların atlarını alaraq çıxıb getmişdi. Lakin Nəbinin dəstəsi Dulus, Ağkənd, Binis, Təzəkənd və Hortuyüz kəndləri ətrafında kazaklarla vuruşmadan sonra, Zəngəzur və Naxçıvan qəza rəislərinin başçılıq etdiyi hökumət qüvvələri tərəfindən təqib olunduğundan Salvartı dağlarına çəkildilər. Sentyabrın 16-da Qaçaq Nəbinin növbəti dəfə Naxçıvana qayıdışı İrəvan qubernatoru A.A.Frezenin Cənubi Qafqaz diyarının baş rəisi A.S.Şeremetyevə ünvanladığı təliqəsində belə təsvir olunur: «O, Naxçıvanda peyda olanda, onun tərəfindən varlıların qarət olunacağı, düşmənlərindən qisas alınacağı və qışı İranda keçirəcəyi kimi şayiələr yayılmağa başladı. Buna görə də, kazaklar, könüllü və sahə komandaları xəbərdar edilmiş, həmçinin Qaçaq Nəbinin keçəcəyi ehtimal olunan dağ yerlərində və dərələrin ayrı-ayrı 118 yerlərində gizli mühafizə qərargahları qurulmuşdu. Sentyabrın 16- da səhər mühafizəçilər Qaçaq Nəbinin dəstəsinin Nəsiravaz dağ keçidini keçməsi haqqında məlumat verdikdən sonra Ordubad şəhər pristav köməkçisi Mehdi bəy Hacıyevin, Ostrouxovun və uryadnik Məmməd Rahimin komandaları vaxt itirmədən Nəsiravaz kəndinə doğru getdilər. Qaçaq Nəbinin dəstəsini burada tapa bilməyən hökumət qüvvələri Gel kəndində gecələdikdən sonra səhər axtarışlarını davam etdirdilər. Ordubad şəhər pristav köməkçisi Mehdi bəy Hacıyev könüllü dəstənin izi ilə gedərək Arpadərə adlı yerdə qaçaq dəstəsi ilə üz-üzə gəldi və şiddətli atışma başlandı. Pristav köməkçisi Qaçaq Nəbinin öhdəsindən gələ bilməyəcəyini anlayaraq, Ostrouxovun dalınca adam göndərməklə onu da vuruşma yerinə tələsdirdi. Tezliklə döyüş yerinə poruçik şahzadə Şahruxun başçılığı ilə kazak dəstəsi də gəlib çıxdı. Tərəflər arasında döyüş axşama kimi davam etdi. Sayca üstün olan hökumət qüvvələrinə müqavimət göstərmək əhəmiyyətsiz olduğundan Qaçaq Nəbi qaranlığın düşməsindən istifadə edərək oradan uzaqlaşdı. Atışmalarda qaçaq dəstəsindən iki nəfər öldürüldü»[246]. Həmin gün Nəbinin qələbəsi ilə başa çatmış atışmalarda iştirak etmiş Mehdi bəy Zeynalabdinbəyov yazırdı: «1895-ci il sentyabr ayının 16-da «Donuzqıran» adlanan yerdə 40 nəfərdən ibarət məşhur Qaçaq Nəbinin dəstəsini izləyərək ... Çənnab kənd yüzbaşısı Ter- Sarkisov ilə birlikdə qaçaq dəstəsi ilə atışdım ... . Buna görə qubernator general-leytenant Frezedən mükafat olaraq qızıl saat aldım» [109, s.120]. Məlumatlara görə, Zəngəzur, İrəvan, Naxçıvan bölgələrində çox sayda kəndin əhalisi Nəbinin köməyi ilə ağır vergi yükündən xilas ola bilmişdi. Qaçaq Nəbi hökumətdən və varlı kəndlilərdən alınmış qənimətin yalnız zəruri olduğu qədər yüngül bir hissəsini tez-tez yerini dəyişən dəstəsinə götürür, qalan hamısını yoxsul kəndlilərə paylayırdı. Onlar da öz növbəsində Qaçaq Nəbidən heç nəyi əsirgəmirdilər. Kəndlilər lazım gələndə qaçaqları patronla, ərzaqla təmin edir və başqa vasitələrlə kömək edirdilər. Hətta, qaçaqları gizlədərək öz evlərində saxlayırdılar. Məsələn, Naxçıvan Yüklə 2,28 Mb. Dostları ilə paylaş:
|