Xalqaro tadqiqotlarni amalga oshirish milliy markazi
-jadval. PISA 2015 tadqiqotlarida berilgan tasnif asosida o‘quvchilarning
Yüklə 22,8 Mb. Pdf görüntüsü
|
| 2.4-jadval. PISA 2015 tadqiqotlarida berilgan tasnif asosida o‘quvchilarning
o‘qish savodxonliklarini ko‘rsatuvchi darajalar 63 Mazkur daraja berilgan mulohaza yuritishga oid topshiriqlar o‘quvchi- lardan bog‘lashni, qiyoslashni va tushuntirishni talab etadi yoki ulardan matnning o‘ziga xos xususiyatini baholash so‘ralishi mumkin. Ayrim top- shiriqlarda o‘quvchilardan o‘zlarining avvaldan o‘zlashtirgan, kundalik bi- lim va tajribalariga nisbatan matnni yaxshi tushunish talab etiladi. Boshqa topshiriqlarni bajarishda o‘quvchilardan uncha katta bilim talab etilmaydi va matnni batafsil o‘qib tushunish ham so‘ralmaydi. 2-daraja 407 82.0% 2-darajaga mansub o‘quvchilar ayrim talablarga javob berishi mum- kin bo‘lgan va ma’nosi ham anglashilishi oson bo‘lgan ma’lumotlarni topa oladi. Ular matnning asosiy g‘oyasini, ular orasidagi bog‘lanishlarni tushu- nadi yoki ma’lumotlari ajratib ko‘rsatilmagan matnning ayrim qismlari ma’nosini talqin qiladi va o‘quvchi past saviyada xulosa chiqaradi. Mazkur darajada berilgan topshiriqlar matnning yuzaki jihatlari asosida qiyoslaydi yoki zidlaydi. Ushbu darajada berilgan odatdagi mulohaza yuritishga oid topshiriqlar o‘quvchidan shaxsiy tajriba va munosanbatlariga tayanib, mat- nga oid yoki unga oid bo‘lmagan bilimlar orasidagi o‘xshashliklarni yoki tafavvutlarni aniqlaydi. 1a- daraja 335 94.3% 1a-darajaga mansub o‘quvchilar yaqqol ko‘rsatib berilgan alohida ma’lumotlarni topa oladi, ma’lum mavzuga oid matnda keltirilgan mual- lifning maqsadi yoki matnning asosiy g‘oyasini tushunadi yoki matnda- gi ma’lumot va kundalik, umumiy bilimlarni bir-birga bog‘laydi. Odatda, matnda talab etilgan ma’lumot ajralib turadi va unda, ayrim hollarda, bir- -biriga zid ma’lumotlar mavjud bo‘ladi. O‘quvchi topshiriqdagi va matn- dagi tegishli jihatlarni bevosita e’tiborga oladi. 1b- daraja 262 98.7% 1b-darajaga mansub o‘quvchi hikoya yoki sodda ro‘yhatda bo‘lgani kabi ma’lum kontekstdagi sintaktik jihatdan sodda va hajman qisqa tuzilgan matnda yaqqol ko‘rinib turgan alohida ma’lumotlarni topa oladi. 1b-daraja xos matnlarda odatda o‘quvchilarga yordam beradigan ko‘rsatmalar (ma- salan, ma’lumotlarning takroran qo‘llanilishi, tasvirlar yoki ma’lum bel- gilar) beriladi. Matnlarda baxsli xarakterdagi ma’lumotlar kam uchraydi. 1b-darajaga mansub o‘quvchilar bir-biriga mazmunan yaqin ma’lumotlarni bir-biriga sodda tarzda bog‘lash orqali matnlarni talqin qila oladi. sohaviy yo‘nalishlarini baholashda qo‘llaniladigan tarkibiy shkala uchun saqlab qolindi. Shunday bo‘lsa-da, yangidan tuzib chiqilgan topshiriqlar o‘quvchilarning o‘zlashtirish ko‘rsatkichlarining mavjud darajalarini yaxshilashga va PISA 2000 tadqiqotlari yuqori va past o‘zlashtirish darajalarini oshirishga yordam berdi. Shunday qilib, ushbu shkalalarga 6-daraja qo‘shildi va 1-daraja 1a va 1b darajalarga ajratildi (OECD, 2012[30]). Ushbu darajalar har bir shkala va qo‘shimcha shkalalar ichidagi o‘qish savodxonligi talablarini bajarish uchun xizmat qiladi. Berilgan shkala insonning qobiliyatiga nisbatan o‘zlashtirishi va topshiriqning qiyinlik darajasiga nisbatan murakkabligini umumlashtirib ko‘rsatadi. O‘quvchilar va topshiriqlarni yagona shkalada ifodalanishi o‘quvchilarning o‘z qobiliyatlariga mos topshiriqlarni 64 muvaffaqiyatli bajarishi va o‘zlarining qobiliyatlaridan murakkabroq topshiriqlarni muvaffaqiyatli bajara olmasligi haqiqagi ehtimollikni ifodalaydi. Masalan, PISA 2015 tadqiqotlarining o‘qish savodxonligi shkalasi 2.4-jadvalda ko‘rsatib o‘tilgan. Har bir o‘zlashtirish darajasining chap tomonida pastroq ballar chegarasi (ya’ni, shu chegaradan yuqori yoki shu chegarada ball to‘plagan o‘quvchilar ayni shu chegaraga mos yoki undan yuqori o‘zlashtirish ko‘rsatkichiga ega deb hisoblanadi) va darajalarga ajratilgan topshiriqlarni bajara oladigan o‘quvchilar foizi ko‘rsatilgan. Iqtisodiy hamkorlik va taraqqiyot tashkiloti (OECD) tomonidan moslashtirilgan, quyidagi jadvalda esa o‘quvchilarning har bir daraja nimalar qila olishi ko‘rsatilgan. Ko‘rinib turibdiki, o‘qish savodxonlig shkalasining yuqori qismi hozircha hech qanday chegaralanmagan bo‘lib, g‘oyatda iqtidorli o‘quvchilarning o‘zlashtirish ko‘rsatkichlarining yuqori chegarasi haqida noaniqliklar mavjud. Shunday bo‘lsada, bunday o‘quvchilar yuqori darajadagi o‘zlashtirish ko‘rsatkichiga ega o‘quvchilar sifatida shkalaga kiritiladi. O‘zlashtirish ko‘rsatkichining quyi shkalaga mansub o‘quvchilar uchun qaysidir darajada murakakbliklar mavjud. Garchi 1b-darajaga mansub o‘quvchilarning ham o‘zlashtirish ko‘rsatkichlarini baholash imkoni bo‘lsada, bu darajada ularning o‘zlashtirish ko‘rsatkichlari, ya’ni ularning nimalarga qodirligini tasvirlashning imkoni yo‘q. PISA 2018 xalqaro baholash dasturini tuzish jarayonida topshiriqlar o‘quvchilarning 1b-darajadan quyi yoki shu darajada tushunish va o‘qish ko‘nikmasini baholash uchun mo‘ljallangan edi. Izohlar 1. PISA 2015 baholash dasturi doirasida ayrim dinamik navigatsion imkoniyatlar tasodifan kiritilgan edi. Bu esa sohaviy yo‘nalishdagi materiallarning moslashtirilishi natijasi bo‘lib, ular bosma materiallar ko‘rnishi va kompyuterda bajarilishi uchun mo‘ljallangan edi. Avvlagi sikllarda juda ko‘p odatdagi (elektron tarzda bo‘lmagan) matnlar kiritildi. Garchi ular imkoni boricha bozma matnlarga o‘xshatib moslashtirilgan bo‘lsada, odatdagi kompyuter ekraniga sig‘ishi uchun hajman qisqartirildi. Shuning uchun, tablar (kompyuter ekranidan boshqa erkanga o‘tish imkonini beruvchi panel) va boshqa juda sodda navigatsion vositalar ekranda aks etadigan bir sahifadan boshqasiga o‘tish imkonini beradigan qilib tuzib chiqildi. 2. PISA 200 o‘qish savodxonligi qamrov doirasida berilgan matnlar katt hajmli matn formatida qo‘shimcha ravishda tasniflandi. PISA 200 siklida berilgan kichik hajmdagi matnlar (va aralash va murakkab matnlar) ham tasvirlovchi, hikoyaviy, izohlash, munozara yuritish yoki ko‘rsatma beruvchi jihatlarga egaligi tasdiqlandi. |