Xarajatlar-ishlab chiqarish hajmi-foyda

Sotishdan tushgan tushum

=

O‘zgaruvchan xarajatlar

+
Doimiy xarajatlar

yoki

Sotilgan mahsulot birligiga to‘g‘ri
keladigan kritik nuqta ⁼


Doimiy xarajatlar

Shu birlik mahsulotining ^Baho - ^{o‘zgaruvchan xarajati}

Xo‘jalik yurituvchi subyekt bolalar paypoqchalari ishlab chiqaradi. Bir juft paypoqning o‘zgaruvchan xarajatlari – 50 so‘m, doimiy xarajatlarning umumiy summasi, hisobot davrida – 20 ming so‘m. Bir dona mahsulotning sotilish bahosi – 90 so‘m.
Bu yerda sotish hajmini aniqlash uchun quyidagi tenglik kelib chiqadi: 90 x X = 50 x X + 20000
40 x X = 20000 X=500 dona yoki, pul birligida
90 x 500 = 45 ming so‘m
Shu misolning grafigi quyidagicha bo‘ladi:

Sotishdan tushgan tushum

FOYDA

₄₅₀₀₀ So‘mdagi kritik nuqta

O‘zgaruvchan xarajatlar
(501 dona ruchka)

ZARAR

(20000) Doimiy xarajatlar

500

Mahsulot birligidagi kritik nuqta

61

Grafikdan yaqqol ko‘rinib turibdiki, xo‘jalik yurituvchi subyekt 500 donagacha bolalar paypoqchalarini ishlab chiqsa, uning daromadi bilan xarajatlari miqdori teng bo‘lib, foyda olish imkoniyati nolga teng (kritik nuqta) bo‘ladi. Besh yuz birinchi juft paypoqchadan boshlab xo‘jalik yurituvchi subyekt foyda ola boshlaydi. Ishlab chiqarish hajmi 500 donadan pastga tushsa xo‘jalik yurituvchi subyekt so‘zsiz zarar ko‘ra boshlaydi.
Har qanday xo‘jalik yurituvchi subyektda boshqaruv hisobini tashkil qilish ana shu xo‘jalik yurituvchi subyektning faoliyat turlari bo‘yicha xuddi mana shu ma’lumotni aniqlab olishdan boshlanishi lozim.

4-§. Harajatlar klassifikatsiyasi. Ishlab chiqarish xarajatlarining elementlari

№ 1

2 3
4

4.1. Xarajatlar klassifikatsiyasi Klassifikatsiya belgilari
ishlab-chiqarish jarayonidagi iqtisodiy roliga qarab

ishlab chiqarilayotgan mahsulot tannarxiga kiritilishiga qarab

ishlab chiqarish hajmiga nisbatan
(Shu kabi jami o‘n sakkizdan ortiq belgilariga qarab klassifikatsiya qilinadi)
2-jadval

Xarajatlar turi asosiy va ikkilamchi
to‘g‘ri va egri (bevosita va bilvosita)
o‘zgaruvchan va doimiy

To‘g‘ri moddiy harajatlar

Asosiy materiallar Xom ashyo