Xayitov sh. N., Artikova d. M., Musayeva j. K

Texnologik jarayon faoliyatining nazorati.
TZ faoliyatini nazorat qilish quyidagi bosqichlardan iborat
:

kontragentlar o`zaro hamkorligining nazorati;

o`zaro hamkorlik tahlili;

---

43

texnologik zanjirda «tor joyni» aniqlash.
Kontragentlar o`zaro hamkorligini nazorat etish.
«Zanjirga kiritilgan hamma korxonalarning yagona birlik sifatidagi faoliyati,
har bir korxonaning alohida faoliyati natijasiga nisbatan samaralimi va qanchaga?»
degan savolga javob berish lozim. Buning uchun o`zaro hamkorlik ko`rsatkichi
hisoblanadi (O`X). U TZ samaradorligining TZ ishtirokchisi bo`lgan korxonalarning
o`rtacha samaradorligiga bo`lgan nisbati bilan aniqlanadi:
rt
o
E
Ez
X
O
`
`

;
bunda,
Ez - TZ
ning integral samaradorligi,
E
o`rt
- TZ
korxonalarining o`rtacha samaradorligi.
1
1
2
2
1
2
1
`














n
E
E
E
E
n
i
n
i
rt
o
;
bunda,
E
1
- texnologik zanjirdagi birinchi korxona samaradorligi;
E
i
– i korxonaning samaradorligi;
E
n
– n korxonaning samaradorligi;
n
– TZ dagi korxonalar soni.
Jami innovatsion guruh samaradorligi quyidagicha topiladi:
boshq
IG
IG
IG
Z
VA
P
E


;
bunda,
PI
IG
– innovatsion guruh foydasi.
VA
IG
– innovatsion guruhning yalpi aktivlari;
Z
boshq
– boshqarish xarajatlari (innovatsion guruhning rahbariyatini saqlash
xarajatlari).


boshq
IG
ChP
ChPi
P


;
bunda,
ChPi – TZ
dagi i korxonaning sof foydasi;
ChP
boshk
– innovatsion guruhning boshqaruvchi kompaniyasining bo`sh
vositalarni qo`yishidan olinadigan sof foyda.
O`zaro hamkorlik tahlili
.

---

44
Bu bosqichda o`zaro hamkorlik ko`rsatkichi o`zgarishlariga ta`sir etuvchi
omillar tahlil qilinadi. Bunda ikkita savolga javob berish lozim:
1). O`zaro hamkorlik ko`rsatkichi qaysi omillar ta`sirida o`zgaradi?
2). Qaysi omillarning o`zgarishi bu ko`rsatkichlarga ishlab chiqarish tsikli
iqtisodiy samaradorligini baholash bosqichida eng ko`p ta`sir ko`rsatgan?
O`zaro hamkorlik (O`X) ko`rsatkichiga ta`sir etuvchi omillar
sof foyda, yalpi
aktivlar va o`rtacha samaradorlik.
Har bir omilning rejadagi ko`rsatkichga ta`sirini aniqlash uchun omillarning
rejali miqdori ketma-ket ularning haqiqiy miqdorlari bilan almashtirilib borish uslubi
bilan aniqlanadi.
3. Zanjirda «tor joyni» aniqlash
. TZda «tor joy» ikki sababga ko`ra vujudga
keladi:
1). Alohida ishtirokchi korxona yoki haddan tashqari yuqori, yoki juda kam
daromad olsa. Buning natijasida texnologik zanjirning integral samaradorligi
pasayadi.
2). Alohida ishtirokchi korxona noto`g`ri ma`lumotlarni yetkazsa va buning
natijasida loyihalashtirishda noto`g`ri nazorat ma`lumotlari aniqlanadi va texnologik
zanjirda mahsulot yetkazish hajmi bo`yicha nomuvofiqlikni yuzaga keladi.
Zanjirda «tor joy»
deganda texnologik zanjirdagi korxona yoki korxonalar
guruhi tushuniladi. Ularning faoliyati TZ faoliyati samaradorligini pasaytiradi.
Buning uchun TZ ning har bir korxonasi uchun o`zaro hamkorlik ko`rsatkichi
aniqlanadi :
rt
o
E
Ei
Xi
O
`
/
`

;
bunda,
Ei
- korxona bo`yicha tuzatish kiritilgan zanjir samaradorligi.
O`H hisoblangandan keyin TZ ning hamma korxonalari uchun O`H ning eng
yuqori miqdori aniqlanadi. Bunday miqdorga ega bo`lgan korxona zanjirdagi «tor
joy» hisoblanadi.