Xezer 324 41-70. cdr pdf cdr

50

324 Dekabr  2013

du:   Fildinqin   satirik   hücumunun   ictimai   diapozonu   

“düzgün  keçirilməyən”  seçkilərin ləğv  edilməsinin  şa-

xeyli  genişlənmişdi.

hidi  olur.

“Don  Kixot  İngiltərədə” pyesində  parlament  seçki-

“Paskvın”in   ikinci   pyesi – nəzmlə   yazılmış “Sağ-

ləri  zamanı  hökm  sürən  korrupsiya   ifşa  obyekti  kimi 

lam  düşüncənin  həyatı  və  ölümü” faciə  janrının  bütün  

götürülmüşdür.  1734-cü  ildə  bu  məsələ  olduqca  ak-

tələblərinə   cavab  verir.  Pyesdə  kralıçaların, saray  əya-

tual  idi;  bütün   ingilis  qəzetləri  seçicilərin  pulla  ələ  

nlarının  obrazları  yaradılmışdır, alleqorik fiqurlar,  ka-

alınması,  səslərin   saxtalaşdırılması,  parlamentə  seçki-

buslar  iştirak  edir. Yeni  formanın  arxasında  yenə  də  

lər  dövründə baş verən hər cür sui-istifadə  halları  haq-

həmin  siyasi  məzmun  dururdu,  həmin  ictimai  bəlalar,  

qında məlumatlarla dolu  idi.   Məhz  elə  bu  seçkiqabağı   

qüsurlu  hakimiyyət  sistemi  ifşa olunurdu. Əxlaqsız  na-

hadisələr Fildinqi çoxdan yazıb  kənara  qoyduğu  pyesi  

zirlərin,  pozğun  ruhanilərin,  cahil  qanunvericilərin, 

əlavələr  etməklə  tamamlamağa sövq  etmişdi.Kiçik  əya-

şarlatan  həkimlərin,  mükafatlara  layiq  görülən   əbləh  

lət  şəhərində  seçkiqabağı ehtirası  təsvir  edən  səhnələr    

şairlərin,   cəmiyyəti   tərbiyəsizləşdirən, simasızlaşdıran   

əsərin ən koloritli və təsirli  səhifələridir  və  eyni  zaman-

London əyləncələrinin cəsarətli, kəskin səhnə  təcəssümü   

da  da elə  bu  səhnələrdə  Fildinq  satirasının  ifşaedici gü-

tamaşaçılarda  elə dərin qəzəb və nifrət oyadırdı ki,  onlar  

cü ən  gərgin  nöqtəsinə  çatır. Əhatə dairəsi və  təsir  gü-

əsəri  və  aktyorları  alqışlamağı  belə  unudurdular.  (13,   

cü     tükənməz   olan   bu satira cəmiyyətin   başqa bəla-

112).  Fildinqin    qənaətincə,    İngiltərədə    qanunçuluq,   

larını    da  qamçılamaqda  davam  edir.  Əsərin  ithaf  his-

din, incəsənət – bunların   hamısı   sağlam   düşüncə   ilə   

səsində Fildinq  sanki  pyesinin  dərin  siyasi  mənasını  

ziddiyyət  təşkil  edirdi.  Lakin  böyük  maarifçi  nikbin  

nəzərə    çatdırmaq  üçün  yazır:  “Ölkəni  bürümüş   

idi: sağlam  düşüncəni  müvəqqəti  öldürmək  olar,  an-

korrupsiyanın   xalqa gətirdiyi   fəlakətlərin  canlı  təsviri  

caq  son  məqamda  onun  ruhu  cəhalət  üzərində  qələbə  

tamaşaçılarda  olduqca güclü və təsirli  təəssürat  oyada 

çalacaqdır.

bilər.” (11, 123).

Dramaturqun  sonrakı pyesində – “1736-cı  ilin  tarix  

Don Kixotun dili   ilə Fildinq İngiltərə ictimai-siyasi 

təqvimi”ndə də satira    daha kəskin  və  güclü  idi.  S. Mo-

həyatının konkret, səciyyəvi cəhətləri, o cümlədən  sosial 

külskinin  rəyincə,  bu  əsər  Fildinqin  sosial-siyasi  dra-

bərabərsizlik, qanunvericiliyin qeyri-sosial istiqamətləri, 

maturgiyasının  və  bütünlükdə  ingilis  maarifçi  ədəbiy-

cəmiyyətin yuxarı  təbəqələrinin  tüfeyli  həyat  forması,  

yatının  zirvəsini  təşkil  edir.(14, XVII). Həmin  dövrdə 

yoxsulların   qəddarcasına   istismar  edilməsi  haqqında  

İngiltərədə   hər il ictimai   və   şəxsi   həyatda baş   verən   

fikirlərini  bildirir:  “Bir  ətrafına  bax!  Həyat  insanların  

maraqlı  hadisələrdən ibarət illik  təqvım  nəşr  olunurdu. 

əksəriyyətinə  dilənçilikdən  və  bədbəxtçilikdən  başqa  

Bu   toplular   məzmunsuzluğu   və siyasi   prinsipsizliyi   

nə   verir?  Yüksələn  və  pərəstiş  obyekti  olan   hər bir  

ilə fərqlənirdi. Fildinq  də  onlara  rişxəndlə pyesini  belə  

şəxs   buna   yalnız   başqa   insanları   tapdalamaqla   nail   

adlandırmışdı.Pyes guya 1736-cı  ilin  əlamətdar  hadisə-

olur” ;  “Bütün  ölkələrdə  həbsxana   varlıların  yox,  yox-

lərini  xronoloji  qaydada  əks  etdirir,  beş  hissədən  iba-

sulların    məskənidir.    Yoxsul    varlıdan    beş      şillinq     

rətdir:   siyasətçilər   səhnəsi;   kübar   qadınlar   səhnəsi;   

oğurlasa,   onu   dərhal   həbsxanaya     göndərərlər,   varlı   

hərrac  səhnəsi;  teatr  səhnəsi  və  “vətənpərvərlər”  səh-

adam isə  minlərlə  yoxsulu  soysa da,  öz  evində rahat 

nəsi.

oturacaqdır.”  İspaniyada   olduğu  kimi,   İngiltərədə  də  

Siyasətçilər  səhnəsi  birbaşa  Uolpol  hökumətinin   

Don  Kixotun  gözündən   “heç  nə  qaçmır...”

əleyhinə  çevrilmişdi. Səhnədə  beş  nəfər  siyasətçi  Av-

Fildinqin  “Paskvin” pyesi  də,  hər  şeydən  əvvəl,  si-

ropada  vəziyyəti  müzakirə  etməyə  başlayır,  lakin   

yasi  satiradır;  ancaq  burada  ingilis  cəmiyyəti  bütün-

tezliklə    məlum    olur    ki,    onlar    beynəlxalq   

lükdə,  hətta  teatr  da,  tamaşaçılar  da  gülüş  obyektidir.  

məsələlərdən    qətiyyən    baş    çıxarmır    və    yalnız   

Dövrün  ədəbi  qaydalarına  görə  əsərin  uzun    adı  da  

varlanmaq    haqqında    düşünürlər.    Kübar    qadınlar   

çox  şeyi  izah  edir:  “Paskvin.  İki  pyesin  məşqindən  

səhnəsində   London   qadınlarının   yüngülbeyinliyi   və   

ibarət  olan  dövrümüzə  aid  dramatik  satira – “Seçkilər”  

İtaliya   operalarına   aludəçiliyi   məsxərəyə     qoyulur.   

sərlövhəli   komediya   və   “Sağlam   düşüncənin   həyatı   

Qrotesk    formasında    yazılmış    hərrac    səhnəsində   

və  ölümü”  adlı  faciə”;  seçkilərin  komediya  olması  və  

“siyasi   vicdanın   qalığı”,   “təvazökarlığın   üç   cəhəti”,   

sağlam  düşüncənin  faciəyə  gətirib  çıxarması...

“cəsurluq      butulkası”,    “təmiz    vicdan”    və    digər   

Əgər  “Don  Kixot  İngiltərədə”  pyesindəki  seçkiqa-

“mal”lar   satışa   qoyulur.   Lakin   onların   heç   birisinə   

bağı  səhnələrdə  daha  çox  rüşvətxorluqdan  söhbət  açı-

müştəri   tapılmır. Üstündə   dava-qırğın   gedən   yeganə   

lırdısa,  “Paskvin”in  birinci  hissəsində  bütün  seçkiqa-

“mal”  -    “sarayda    vəzifə”    olur.    Komediya    “vətən-

bağı  təşviqatın  mexanizmi  və  onun  bütün  sonrakı  nə-

pərvərlər”  səhnəsi  ilə  bitir.  Cır-cındır  içində olan  dörd  

ticələri  tam  çılpaqlığı  ilə  göstərilmişdir.  Komediyanın  

nəfər  şərab  içə-içə  ölkənin  ağır  vəziyyətindən  dərdli-

məşqində  iştirak  edən  dramaturq  müəllifdən – öz  rəqi-

dərdli  danışır  və  müxalifətə  sədaqətli  olduqlarına  and  

bindən   soruşur:   “Məgər   sizin   pyesinizdə   rüşvətdən   

içirlər.  Fildinq  özlərini  vətənpərvər adlandıran    siyasi  

başqa  bir  şey  yoxdur?”  Müəllif  cavab  verir  ki,  “pyes  

həmfikirlərinin    xırdaçılığını  və    tamahkarlığını   

dəqiqliklə   həyatı   əks   etdirir.” (12,   162).   Həqiqətən,   

görürdü.  “Kəndli partiyası”ndan  olan “vətənpərvər”lərə  

oxucu   pyesdə  seçicilərin  səslərinin   necə   pulla  alın-

açdığı    satira    atəşi    genişlənərək,  ümumiyyətlə,  saxta 

dığının,   vəzifə   bazarında   necə biabırçı alver   getdiyi-

burjua  vətənpərvərliyinə  qarşı  yönəlmişdi.

nin,  seçki  prosedurları  “texnologiya”sının,  hətta  arva-

“1736-cı  ilin  tarix  təqvimi”  səhnə  uğurlarına  görə  

dının  təhriki  ilə şəhər  bələdiyyəsinin  sədri  tərəfindən  

“Paskvin”i   üstələmişdi,   Fildinq   artıq   İngiltərənin   ən   

---