Xülasə Seçkilərin Monitorinqi və Demokratiyanın Tədrisi Mərkəzi (smdt) Azərbaycanda seçki
Yüklə 0,98 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- İcra vəziyyəti
- SMDT Azərbaycanda seçkilər üzrə beynəlxalq tövsiyələrin icrası yönündə aşağıdakı tədbirləri təklif edir
11
Siyasi partiyaların publik maliyyələşməsi mövcud deyil (əvvəllər mövcud idi və hazırda ləğv edilib); 39
Siyasi partiyalar və fərdi namizədlər seçki fondu yaratmalıdırlar. Seçki fondu bank hesabı formasında olmalı və ianələr yalnız bu hesab vasitəsilə aparılmalıdır. Seçki fondu ilə bağlı seçki kampaniyası dövründə aralıq hesabat və seçkilərdən sonra yekun hesabat verilməlidir; MSK seçki kampaniyasının maliyyəsi ilə bağlı dövri hesabatlar yaymalıdır. Amma faktiki olaraq yaymır; 40
bəyannaməsi) barədə ictimaiyyətə məlumat verilmir; 41
İanə verə biləcək fiziki və hüquqi şəxslərə məhdudiyyətlər mövcuddur (digərləri ilə bərabər, qeyri- hökümət təşkilatları, xeyriyyə cəmiyyətləri, dini icmalar, vətəndaşlığı olmayan şəxslər və s). 42
Azərbaycanda seçki maliyyələşməsi beynəlxalq standartlarla ziddiyyət təşkil edir. Xüsusilə maliyyələşmənin şəffaflığı ilə bağlı heç bir lazımi tədbir görülməyib. Bundan əlavə, seçkilərin publik maliyyələşməsinin olmaması Azərbaycan kontekstində siyasi partiyaları əlverişsiz vəziyyətə salır.
7. Seçkiqabağı təşviqat kampaniyası
Seçkiqabağı təşviqat üzrə kampaniya mühitini genişləndirmək üçün dövlət orqanları tərəfindən toplanış yerlərinə qoyulan məhdudlaşdırıcı yanaşma yenidən nəzərdən keçirilməlidir. Seçki Məcəlləsi ilə Sərbəst Toplaşmaq haqqında qanun arasında toplanışlara dair xəbərdarlıq və toplanışların keçirilməsinə dair ziddiyətlər aradan qaldırılmalı və namizədlərdən yalnız toplantını keçirməklə bağlı hakimiyyət orqanlarını xəbərdar etmək tələb edilməlidir. 43
keçirilməsi üçün əlavə tədbirlər görməlidir. Hakimiyyət orqanları və siyasi partiyalar dövlət qulluqçularını, kampaniya fəallarını və digələrini hakim partiyanın toplanışlarında iştiraka məcbur etməkdən çəkinməli, eləcə də müxalifətin kampaniya toplantılarını pozmaqdan çəkinməlidirlər. 44
Kampaniya dövründə əsas hüquqlar, o cümlədən ifadə və toplanış azadlıqlarına hörmət təmin edilməlidir. Seçki prosesinə yerli hakimiyyət orqanları tərəfindən edilən əsassız müdaxilələrin, xüsusilə azad və ədalətli seçki kampaniyası üçün şəraitin təmin edilməməsi, inzibati resurslardan müəyyən namizədlərin lehinə sui-istifadə edilməsi kimi halların aradan qaldırılması üçün tədbirlər görülməlidir. 45
Seçki kampaniyası müddətləri artırılmalıdır. 23 günlük müddət namizədlərin seçki kampaniyası apara bilməsi – seçicilərə çatması və öz ideyalarını onlara çatdıra bilməsi üçün yetərli deyil. Özəl media tərəfindən namizədlər və partiyalar barəsində bərabərlik hüququna uyğun olaraq məlumatların verilməsi təmin edilməlidir;
39 18 iyun 2010-cu il tarixli Qanun d əyişikliyi ilə
Seçki Mə c ə ll ə sind
ə n xaric edilib. 40
c ə ll ə si, Madd
ə 90-94
41
ATƏT / DTİHB Yeku n Hesabat 2013, s ə hif ə 12
42
Seçki Mə c ə ll ə si, Madd
ə 90.2
43
ATƏT / DTİHB Yekun Hesabat 2013, s ə
ə 10-12
44 Yen
ə orada
45 Yen
ə orada
12
İcra vəziyyəti: Seçki kampaniyasını seçki subyektləri apara bilər. Bir sıra fiziki və hüquqi şəxslərin seçki kampaniyası aparması qadağan edilib (məsələn, vətəndaşlığı olmayan şəxslər, xarici hüquqi şəxslər, seçki komissiyasının üzvləri, dövlət qulluqçuları, hərbçilər və digərləri). 46
çatmalıdır (əvvəllər daha uzun idi, 2010-cu ildən qısaldılıb). 47
Mediada ödənişsiz kampaniya aparma 60 qeydə alınmış namizədi olan partiyalara verilir. Ancaq həm televiziya-radio, həm də çap mediasında ödənişsiz kampaniya üçün şərtlər məhduddur. 48 MSK və yerli icra hakimiyyətləri kampaniya üçün toplanış yerləri ayırır. Lakin həmin yerlər adətən məhdud xarakterli və qeyri-kafi olur. 49 Praktikada ödənişli kampaniyanın şərtləri ağırdır. Seçki kampaniyası çıxışlarında zorakılıq təbliğatına, diffamasiyaya, nifrət nitqinə, intellektual mülkiyyət hüququnun pozuntusuna yol verilmir. 50 Bununla bərabər, ölkədə ifadə, toplanış və birlik azadlıqlarına qoyulan əsassız məhdudiyyətlər müxtəlif siyasi partiyalar və namizədlərin kampaniya keçirməsinə maneələr yaradır. Bundan əlavə, namizədlərin, seçki kampaniyası iştirakçılarının, seçicilərin hakimiyyət orqanları yaxud hakim partiyanın namizədlərinin tərəfdarları tərəfindən hədələnməsinə dair hallar geniş yayılıb.
Hökümət qeyd edilən tövsiyələr istiqamətində heç bir addım atmayıb. Əksinə 2003-cü il seçkilərindən hazırkı dövrə kimi seçki kampaniyasının müddətini azaldıb. Azad və ədalətli seçki mühitinin təmin edilməsi istiqamətində adekvat tədbirlər görülməyib. Seçki prosesinə yerli dövlət orqanları, hüquq mühafizə orqanları və digər şəxslər tərəfindən əsassız müdaxilələrə yol verməyə davam edirlər. Azərbaycanda seçki kampaniyası dövründə normal fəaliyyətinin təmin edilməsi üçün azad və ədalətli seçki mühiti yaradılmayıb.
Rəsmi orqanlar yerli müşahidə qruplarının əsassız məhdudiyyətlər qoyulmadan qeydiyyatdan keçməsini, toplanış və birlik azadlıqlarına maneələr yaradılmadan öz fəaliyyətlərini həyata keçirmələrini təmin etməlidir. 51
etməsini, xüsusilə səsvermə, səslərin sayılması və nəticələrin protokollaşdırılması prosesində seçki məntəqələri daxilində azad və maneəsiz hərəkətini təmin etmək üçün müvafiq tədbirlər görülməlidir.
Seçki komissiyalarının fəaliyyəti ictimaiyyət üçün aşkar olmalıdır. Aktiv seçki hüququna malik olan vətəndaşlar müşahidəçi olmaq hüququna malikdirlər. Onlar seçki gününə müəyyən müddət qalana kimi müşahidəçi kimi seçki komissiyasında qeydiyyatdan keçməlidirlər. Seçki komissiyasının
46
Seçki Mə c ə ll ə si, Madd ə 74
47
Seçki Mə c ə ll ə si, Madd
ə 75.2
48
Seçki Mə c ə ll ə si, Madd
ə 80.1
49
ATƏT / DTİHB
, Yekun Hesabat 2013 v ə Yekun Hesabat 2010 50
Seçki Mə c ə ll ə si, Madd
ə 88
51
ATƏT / DTİHB Yekun Hesabat 2013, s ə
ə 19-20
13
fəaliyyətinin işıqlandırılmasında media iştirak edə bilər. 52 Xarici müşahidəçilər MSK-nın müvafiq dəvəti ilə gələ bilərlər. 53
Müşahidəçilər seçki komissiyalarının fəaliyyəti ilə əlaqədar olan istənilən məsələ ilə əlaqədar müşahidə apara bilərlər. Seçki Məcəlləsi müşahidəçilərin hüquqlarının yekun olmayan siyahısını nəzərdə tutur, eləcə də müşahidəçilərin vəzifələrini müəyyən edir. Müşahidəçilərin başlıca vəzifəsi seçki komissiyasının fəaliyyətinə mane ola biləcək hərəkətlər etməmək və seçicilərin iradəsini ifadə etməsinə təsir etməməkdən ibarətdir. 54 Praktikada seçki komissiyalarının vəzifəli şəxsləri, xüsusilə sədrlər yerli müşahidəçilərə mane olurlar.
Bir çox seçki müşahidəsi təşkilatlarının hesabatlarına görə Azərbaycanda keçirilən seçkilərdən ən böyük problemlərdən biri müşahidəçilərə seçki komissiyalarının rəsmiləri və digər namizədlərin (xüsusilə hakim partiyanın namizədinin) tərəfdarları tərəfindən müdaxilə edilməsidir. Rəsmi orqanlar belə əsassız müdaxilələrin qarşısı alınması istiqamətində heç bir səmərəli addımlar atmayıblar. Ölkədə seçki müşahidəsi aparan təşkilatlara qarşı təzyiqlər var və onlardan bəziləri qeydiyyata alınmır.
MSK prosesin bütün aspektləri üzrə aydın vəzifə bölgüsünü göstərilməklə, seçici siyahılarının təsdiqlənməsinin və yenilənməsinin bütün prosessual və əməli aspektlərini tənzimləyən müfəssəl təlimatlar hazırlamalıdır. 55
seçici siyahıların təsdiqlənməsi və yenilənməsinə dair ilkin və yekun informasiyalar dərc edilməsi yolu ilə seçici qeydiyyatı prosesinin şəffaflığını artıran tədbirlər görməlidir; Əlavə seçici siyahıları barədə məlumat sistemli şəkildə toplanmalı və daimi seçici siyahısına daxil edilməlidir.
Beynəlxalq təşkilatların tövsiyyəsinə görə, seçici siyahısı daimi əsaslarla mövcud olmalı və onlar azı ildə bir dəfə olmaqla müntəzəm olaraq yenilənməlidir. Seçici siyahıları dərc edilməlidir. Qeydiyyata alınmayan seçicilərin məhkəmə nəzarətindən istifadə etmək imkanı tanınmalıdır. 56
daşıyır. Seçici siyahısı üzrə qeydiyyatı seçici vəsiqələrinin verilməsi təsdiq edir. Seçici siyahıları yaşayış yeri və olduğu yer üzrə qeydiyyata əsaslanır və qeydiyyat orqanlarının verdiyi məlumat əsasında yenilənir. Aktiv seçki hüququ olan şəxslərin hamısı seçici siyahısına qeyd edilir. Ancaq dəqiqləşdirmə üzrə vahid Bələdçinin olmaması nəticəsində dəqiqləşdirmənin necə aparıldığı bəlli deyil. 18 yaşından yuxarı əhalinin rəsmi statistik sayı ilə seçici siyahısında olan şəxslərin sayı arasında ziddiyyətlər olur (sonuncularda say aşağı olur). 57 Seçki komissiyaları, o cümlədən MSK siyahıyaalmanın metodologiyası barədə ictimaiyyətə məlumat vermir.
52
Seçki Mə c ə ll ə si, Madd
ə 40-41
53
Seçki Mə c ə ll ə si, Madd
ə 44
54
Seçki Mə c ə ll ə si, Madd
ə 42
55
ATƏT / DTİHB Yekun Hesabat 2013, s ə
ə 8-9
56
Avropa Şurası Venesiya Komissiyası, Seçki Mə s ə l ə l əri üzrə Yaxşı Təcrübə l ə
ə hif
ə 6 -
http://www.venice.coe.int/webforms/documents/default.aspx?pdffile=CDL-AD(2002)023rev-e
57 Seçki Mə
c ə ll ə si, Madd
ə 45-47
14
Digər bir problem isə qeydiyyatdançıxma əsasında ölkənin digər yerlərində səsverənlərlə bağlıdır. Çap edilmiş və verilmiş qeydiyyatdançıxma vəsiqələri arasında ciddi fərqlər meydana çıxır. Seçici qeydiyyatı ilə bağlı ən ciddi problem ondan ibarətdir ki, Azərbaycanda müstəqil dövrü üçün xarakterik olan əhalinin vilayətlərdən Bakı meqapolisinə doğru yığışmasında müşayiət edilən daxili miqrasiyanın qeydiyyatının aparılmamasıdır. Daxili miqrasiya daha çox iş miqrasiyası kimi təzahür edir. Daxili miqrasiyanın ən böyük çatışmazlıqlarından biri budur ki, vilayətlərdən mərkəzə gələn şəxslərin qeydiyyatı vilayətlərdə qalmağa davam edir. Həmin şəxslər illərdir daimi əsaslarla Bakı şəhərində yaxud onun ətraf ərazilərində yaşayırlar. Ancaq onların qeydiyyatı hər hansı digər bölgədə qalmaqda davam edir. Həmin şəxslərin vergi, sosial müdafiə və s kimi qeydiyyat məsələləri də vilayətlərdə qalır. Belə olan halda onlar hələ də vilayətdə qeydiyyatda qalırlar və bununla da seçici siyahısına artıq yaşamadıqları yerdə qeydə salınırlar. Bununla da onlar faktiki olaraq seçki hüquqlarını həyata keçirə bilmirlər. Daxili miqrasiyanın qeydiyyatının aparılmadığı şəraitdə bu problem qalmaqda davam edir.
Seçici qeydiyyatı ilə bağlı digər problem isə İşğal Edilmiş Ərazilərdən olan məcburi köçkünlərlə bağlıdır. Həmin şəxslərin müvəqqəti məskunlaşdığı yerlərdə qeydiyyat işləri lazımi səviyyədə aparılmır və bu hal məcburi köçkünlərin qeydiyyatı ilə bağlı çətinliklər yaradır.
MSK seçici qeydiyyatı ilə bağlı hər hansı təlimat hazırlamayıb. Bundan əlavə, hökümətin daxili miqrasiya və onun qeydiyyatı ilə əlaqədar hər hansı bir siyasəti mövcud deyil. Seçici siyahılarının təsdiqlənməsi prosesi barədə məlumatlar ictimaiyyətə bəyan edilmir. Seçici qeydiyyatının vahid, ağlabatan və ictimaiyyətə bəlli yolları bəlli deyil. Seçkilər öz başlıca məqsədi olan aktiv seçki hüququna malik şəxslərin, yəni seçicilərin qeydiyyatının legitimliyi təmin edilmədən həyata keçirilir.
IV. Nəticələr və Təkliflər SMDT-nin Azərbaycanda seçkilər üzrə beynəlxalq tövsiyələrin icra vəziyyətinin dəyərləndirilməsi üzrə yekun nəticəsi:
Yuxarıda seçki üzrə tövsiyələrin icra vəziyyəti ilə bağlı aparılan təhlillər göstərir ki, hazırda Azərbaycanda azad və ədalətli seçkilərin keçirilməsi üçün səmərəli seçki qanunvericiliyi və praktikası mövcud deyil. Bu isə ilk növbədə siyasi hakimiyyətin bu yöndə siyasi iradəsinin olmamasından irəli gəlir.
təklif edir:
Azərbaycan siyasi hakimiyyəti seçki qanunvericiliyinin təkmilləşdirilməsi üzrə maraqlı siyasi tərəflərin və vətəndaş cəmiyyəti təşkilatlarının iştirakı ilə ictimai müzakirələr və hüquqi təşəbüslərin təmin edilməsinə siyasi iradə nümayiş etdirməlidir;
mühitin yaradılması üçün ifadə azadlığı, sərbəst toplaşmaq və birləşmək hüququ üzrə hüquqi- siyasi məhduiyyətlərin aradan qaldırılması, fərqli siyasi baxışlarına görə təqiblərin dayandırılması və siyasi motivlərlə həbs olunan şəxslərin azad edilməsini təmin etməlidir;
15
Azərbaycan Respublikası Milli Məclisi Azərbaycanda seçki idarəşiliyinə etimadı yaratmaq məqsədilə Avropa İnsan Hüquqları Məhkəməsinin seçki hüququ pozuntuları üzrə qərarlarında adı çəkilən seçki komissiyalarının, o cümlədən bu qərarlara görə məsuliyyət daşıyan Mərkəzi Seçki Komissiyası üzvlərinin seçki idarəçiliyindən kənarlaşdıırlmasını təmin etməlidir;
Avropa Şurası Baş Katibi, Avropa Şurası Parlament Asambleyası və Avropa Şurası Nazirlər Komitəsi Avropa Şurası Venesiya Komissiyasının ATƏT/DTİHB ilə birgə Azərbaycan Seçki Məcəlləsi üzrə birgə tövsiyyələri və Avropa İnsan Hüquqları Məhkəməsinin seçki hüququ pozuntuları üzrə qərarlarının icra vəziyyətini araşdırmalı və Azərbaycan hakimiyyətini seçki prosesinin islahatlarına təzyiq etməlidirlər;
ATƏT-in Nazirlər Şurası, ATƏT Parlament Assambleyası və ATƏT-in Daimi Şurası ATƏT/DTİHB-in Seçki Müşahidə Missiyaları tərəfindən 2003-2013-cü illərdə keçirilmiş seçkilər üzrə tövsiyyələrin icra vəziyyəti ilə bağlı xüsusi dəyərləndirmə aparmalı və Azərbaycan hakimiyyətinin ATƏT/DTİHB ilə əməkdaşlığını səy göstərməlidir;
məqsədilə Avropa Şurası Venesiya Komissiyası və ATƏT/DTİHB tərəfindən irəli sürülmüş tövsiyyələrin icra vəziyyətini qiymətləndirməli və Azərbaycan hakimiyyəti ilə ikitərəfli müzakirələrdə prioritetə çevirməlidir;
Əlaqə
Telefon: (+994 50) 333 46 74 E-poçt:
info@smdtaz.org
Veb: www.smdtaz.org
Yüklə 0,98 Mb. Dostları ilə paylaş:
|