Y anında Gənclər Fondu tərəfindən qismən maliyyələşdirilən
Yüklə 2,89 Kb. Pdf görüntüsü
|
www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi ġəhla Nağıyeva. Bədii tərcümə: nəzəriyyə və praktika 87 kəmiyyət artımı gec-tez keyfiyyət dəyiĢikliklərinə gətirib çıxarmalı idi, ġərq mədəniyyəti dünya mədəniyyəti strukturunda öz layiqli yerini tapmalı idi. Qeyd edək ki, bu proses hələ tamam baĢa çatmamıĢdır, yəni kəmiyyət artımları tamamilə keyfiyyət göstəricilərinə çevrilməmiĢdir və çox güman ki, ġərqə ekzotik bir aləm kimi baxıĢ heç vaxt axıra qədər aradan qalxmayacaq. Lakin dünya mədəniyyətinin formalaĢması get-gedə dərinləĢir və intensiv xarakter kəsb edir. ġübhəsiz, bu prosesdə Qərbdə ġərqin, ġərqdə isə Qərbin obyektiv əsaslarla öyrənilməsi meylləri güclənəcək. Yuxarıda qeyd etdiyimiz meyllər dünya xalqlarının mədəni tanıĢlığının və doğmalaĢmasının əsas forması olan tərcümə prosesində də öz əksini tapırdı. ġərq ədəbi nümunələrindən XVII-XVIII əsrlərdə edilmiĢ tərcümələrdə nə bu əsərlərin məzmununa, nə də onların formasına fikir verilirdi. Mütərcimlər bütün diqqətlərini bu ədəbi nümunələrin onların nəzərində gözəgəlimli, ekzotik cəhətlərinə yönəltmiĢdilər. Belə ki, Qərbdə son dərəcə böyük Ģöhrət qazanmıĢ, rübailəri dönə-dönə nəĢr olunan, Avropada və sonralar Amerikada az qala farsdilli əhalidən də çox mütaliə olunan Ömər Xəyyam, həqiqətən, ġərq fəlsəfi estetik fikrinin ən iqtidarlı və istedadlı daĢıyıcılarından biridir. Bu mütəfəkkir Ģair ġərq dünyagörüĢündə, ġərq dünyanı dərketmə tərzini öz yaradıcılığında tam dolğunluğu ilə əks etdirən bir sənətkar idi. Məhz buna görə də, ġərq ədəbiyyatı poetikasına müvafiq olaraq o, əsərlərində son dərəcə vüsətli problemləri yığcamlaĢdırmağa, son dərəcə kiçik sahədə (dörd misralı rübainin çərçivələrində) həddindən artıq dərin fikirlər ifadə etməyə cəhd göstərir və buna da nail olurdu. Ömər Xəyyamın www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi ġəhla Nağıyeva. Bədii tərcümə: nəzəriyyə və praktika 88 88 dördlükləri əslində dünya haqda, insan haqda, dərkolunmaz tale haqda ġərq dünyasının son dərəcə tutumlu təsəvvürlərinin bədii inikasıdır. Təbiidir ki, bu cür poeziya çoxĢaxəli rəmzlərin, iĢarələrin köməyi və vasitəsilə gerçəkliyi təcəssüm etdirir. Halbuki Ömər Xəyyamın əsərlərini qərb dillərinə, o cümlədən ingilis dilinə çevirən mütərcimlərin əksəriyyəti bütün diqqətlərini yalnız üst qatda yerləĢən, əslində bədii əsərin dərinliklərinə sirayət etməyə xidmət etməyən bir mövzuya - içkiyə, Ģəraba aludəçiliyə yönəltmiĢ, Ģairin yaradıcılığı, ümumiyyətlə ġərq ədəbi fikri haqqında yanlıĢ və səthi fikirlərin formalaĢmasına gətirib çıxarmıĢdır. Ömər Xəyyam yaradıcılığına Qərb tərcümə fikrində olan bu münasibəti faktik olaraq bütün ġərq poeziyasının Qərb oxucularına çatdırılması prosesinə də Ģamil etmək olar. Yuxarıda qeyd olunduğu kimi ilk dövrlərdə ġərq dillərindən ingilis dilinə, həmçinin digər dillərə çevrilən poetik əsərlər nəsrlə tərcümə olunurdu. Ġslam dininin, ġərq xalqlarının həyatında, məiĢətindəki cəhətlərin inikasında buraxılmıĢ təhriflər bir yana qalsın, poetik bədii nümunənin kəsrlə tərcüməsi onun bədii dəyəri haqqında tam təsəvvür yaratmaq imkanından məhrum idi. Digər tərəfdən bu əsərlərin tərcüməsi ilə geniĢ oxucu kütlələri deyil, yalnız oriyentalist mütəxəssislər tanıĢ ola bilirdilər. Əlbəttə, biz heç də poetik əsərlərin bəzən nəsrlə tərcüməsinin vacibliyini inkar etmək istəmirik. Məsələ burasındadır ki, poetik bədii nümunənin digər dilə ən mükəmməl poetik tərcüməsində də məzmun səhvləri labüddür. Belə tərcümələr geniĢ oxucu kütlələrini tamamilə təmin etsə də, filoloq- alimləri, ədəbiyyatĢünasları, bir sözlə, mətn üzərində dəqiq www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi ġəhla Nağıyeva. Bədii tərcümə: nəzəriyyə və praktika 89 tədqiqat aparan mütəxəssisləri qane etmir. Bu baxımdan bu günün özündə də poetik əsərlərin bu və ya digər dilə elmi- tənqidi nəsrlə mətnli tərcüməsi böyük əhəmiyyət kəsb edir. M.Morozovun 1548-ci ildə U.ġekspirin ―Hamlet‖ əsərinin rus dilinə nəsrlə tərcüməsinin rus ədəbi fikrində oynadığı fövqəladə rol dediklərimizi təsdiq edir. Amma M.Morozovun nəsrlə elmi və məzmun baxımından son dərəcə dəqiq tərcüməsi ilə yanaĢı B.Pasternakın və M.Lozinskinin böyük ilhamla həyata keçirdikləri poetik variantlar da mövcuddur ki, bu da çağdaĢ rus oxucusunun böyük ingilis dramaturqunun dahiyanə əsərinin hərtərəfli mənimsəməsinə kömək göstərir. ġərqdə, o cümlədən Azərbaycan ədəbiyyatında geniĢ yayılmıĢ qəzəl formasının ingilis poeziyasında iĢlənən sonet formasında tərcüməsi, təbiidir ki, lazımi səmərəyə malik olmayacaq. Ġlk baxıĢda bu iki Ģer forması məzmun və regional ədəbiyyatlarda tutduqları mövqe baxımından bir-birinə çox yaxındır. Belə ki, sonet Qərbi Avropa regional ədəbiyyatında ən sabit janrlardan biridir və mövcud olduğu yeddi əsr yarım müddətində forma və məzmun baxımından müxtəlif Avropa ölkələrində labüd Ģəkildə baĢ verən poetik janr sisteminin təbəddülatlarına və hətta köklü Ģəkildə dəyiĢmələrinə baxmayaraq öz mövqeyini, insanın daxili hisslərini, lirik qəhrəmanın fəlsəfi düĢüncələrini təcəssüm etdirən ən universal janr kimi ədəbiyyatın poetik sistemində öz yerini qoruyub saxlaya bilmiĢdir. Bütün digər janrların, həm forma, həm də məzmun baxımından müxtəlif dəyiĢikliklərə məruz qaldığı haqda sonet janrı öz struktur elementlərini - dörd misradan, dörd bənddən ibarət olmasını, hətta qafiyə əvəzlənməsini və ölçüsünü qoruyub saxlaya bilmiĢdir. Yüklə 2,89 Kb. Dostları ilə paylaş:
|