Y anında Gənclər Fondu tərəfindən qismən maliyyələşdirilən
Yüklə 2,89 Kb. Pdf görüntüsü
|
www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi ġəhla Nağıyeva. Bədii tərcümə: nəzəriyyə və praktika 75 "Kitabi-Dədə Qorqud" dastanını tədqiq edən alimlərin isə "Ala dağ" adı ilə bağlı konkret rnülahizələri vardır. Dastanın 1977-ci il Bakı nəĢrində bu dağın "Van gölünün Ģimal- Ģərqində 1259-cu ildən sonra hülakilərin yay iqamətgahı olan dağlar" olduğu göstərilmiĢdir (səh. 181). Professor Pənah Xəlilov bu dağın "indiki Mingəçevirin Boz dağı" olduğunu güman etmiĢdir (35, 28). Bəhlul Abdulla isə "Ala dağ" dedikdə, otsuz-ələfsiz, meĢəsiz- ağacsız dağlar təsəvvür olunduğunu söyləyərək, dastandakı ―Ala dağ"ın da bu keyfiyyətləri ilə seçildiyini vurğulamıĢdır (1,18). Aslan Bayramovun qənaətinə görə, "Dədə Qorqud" dastanında xatırlanan bu dağ adını ġörəyel vadisinin ətəklərində olan, 4090 metr hündürlüyü, dörd zirvəsi (Ziyarət, Haça, Qaradağ və ArxaĢan) olan və mənbələrdə bir neçə adı olan (Alakas, Alagöz, Ələyəz, Aladağ) kimi lokalizə etmək olar". O, bu qənaətə "iri qobulu Ala dağ" sözünə görə gəlir və qeyd edir ki, "adı çəkilən zirvələrin ortasında, həqiqətən, dərin bir qobu vardır" (13, 50-51). Dastanın mətnindən göründüyü kimi Oğuzlar daha çox Ala dağın ətəyində çadır qurub, ev tikirlər, ov ovlayır, yeyib-içmə məclisləri qururlar. Boylarda bu və ya digər Ģəkildə on bir dəfə Ala dağdan "dünnən" (gecə) keçilir. Bütün bunlar Ala dağın Oğuzlar dövründə məĢhur yer adı bildirdiyini göstərir. Belə geniĢ yayılmıĢ adın transliterasiya yolu ilə verilməsi daha düzgün olardı. "Ala dağ"ın həm də yuxarıda qeyd olunan xüsusiyyətlərini nəzərə alanda aydın olur ki, "Antalogiya"da bu dağın adının "qarlı" kimi tərcümə edilməsi səhvdir. www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi ġəhla Nağıyeva. Bədii tərcümə: nəzəriyyə və praktika 76 76 Dastanda ilk baxıĢdan yer adı (toponim) olduğu baĢa düĢülən adlarla yanaĢı, etimologiya və mənası sonradan aydınlaĢdırılan yer adları da vardır. Belə adlardan "Ortac" və "Günortac" sözləri xüsusi maraq doğurur. Əvvəlcə bu sözlərin toponim olması məsələsinə baxaq. Vaxtilə, bu sözlərin elmi təhlil üçün əhəmiyyətini duyan dilçi Muradxan Cahangirov yazırdı: "Günortac" isminin (toponimin) hansı mənada iĢləndiyini və hara olduğunu düzgün təyin etməklə biz "Dədə Qorqud" oğuzlarının yeganə iki tayfasından biri yerləĢən ərazi haqqında da lazımi məlumat toplaya bilərik" (15, 73). Dastanda "Günortac" yer adına "Basat Təpəgözü öldürdüyü boyu bəyan edər" adlanan boyunda rast gəlinir. Oğuz elinə qan udduran Təpəgöz Basatdan soruĢur: "Qalarda-qoparda, yigit, yerin nə yerdir?" Basat Təpəgözə söyləmiĢ, görəlim, xanım, nə söyləmiĢ: "Qalarda-qoparda yerim Günortac"(səh. 123). "Ortac" adına isə "Salur Qazan dustaq olub oğlu Uruz çıxardığı boyu bəyan edər" boyunda Qazan Təkurun öz ad- sanlı soyunu öydüyü yerdə rast gəlinir. Qazan öz soyunu belə öyür: Ağ qayanın qaplanının erkəyində bir köküm var, Ortac qırda sizin keyikləriniz durğurmaya (səh. 147). Mərhum alimimiz Mirəli Seyidov vaxtilə, hər iki sözün etimologiyasını təhlil edərək bu adların toponim olduğu qənaətinə gəlmiĢdi. Alimin fikrincə, "or" "yüksəklik", "ucalıq", "uca" anlamında iĢlənmiĢ, oğuzlar bu sözdən yer adı kimi istifadə etmiĢlər. M.Seyidovun yazdığına görə "ortac" "uca", "ucalıq", dağın yüksəyi, təpəsi mənasında iĢlənir. www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi ġəhla Nağıyeva. Bədii tərcümə: nəzəriyyə və praktika 77 Əslində Günortac yer adının yaranması oğuzların mifoloji görüĢləri və əski inamlar sistemi ilə bağlıdır. Günortac və Ortac yer adlarının yaranması əski inamlar silsiləsinin elə bir qolu ilə bağlıdır ki, o həm də ailənin və dövlət, mənsəb düzümünün-sisteminin, quruluĢunun yaranmasında və formalaĢmasında iĢtirak etmiĢdir. Ġstər həmin adların meydana gəlməsi, istərsə də bir sıra ailə düzümlərinin yaranmasının kökləri (bu, sonralar dövlət mənsəb düzümünün əsasına çevrilmiĢdir) lap əski, daha dəqiq deyilsə, azərbaycanlıların ulu babalarının dual təĢkilat, icma quruluĢuna gedib çıxır (59, 179). Göründüyü kimi dastanda iĢlənən "Günortac" və "Ortac" sözlərinin etimologiyası barədə uzun illər müxtəlif mülahizələr söylənilmiĢ (M.Seyidovun yazdığına görə bu sözlərlə bağlı vaxtilə, akademik V.Bartold və baĢqaları da fikir bildirmiĢlər), nəhayət, bu sözlərin toponim olduğu sübut edilmiĢdir. Lakin dastanın ingilis dilinə tərcümələrində bu sözlər yer adı kimi verilməmiĢdir. Görünür, tərcüməçilər bu sözlər ətrafında gedən araĢdırmalardan xəbərsiz olduqları üçün tərcümədə bunu nəzərə almamıĢlar. Basatın "Qalarda-qoparda yerim Günortac" cavabı 1972-ci il nəĢrində aĢağıdakı kimi tərcümə olunmuĢdur: "In confusion of battle Istand in broad daylight" (səh. 131). Göründüyü kimi "Günortac" sözü burada yer adı kimi yox, gündüz kimi iĢlənmiĢdir. Mirabilenin nəĢrində isə tərcümə belədir: "The place from which I rise, my country of birth is the south" (səh. 187). Sonda isə qeyd verilmiĢdir: "the middle of the day", "the after-noon" (səh. 298). "Günortac" sözü bu tərcümədə də "günorta" mənasında iĢlənilmiĢdir. Ağ qayanın qaplanının Yüklə 2,89 Kb. Dostları ilə paylaş:
|